Agnostisizm Nedir, Neyi Savunur?

Her şeyin bir yaratıcısı yani ilah var mı üzere temel bir soru insanlığın var olduğu günden beri soruluyor. Pek çok kişinin bu türlü bir soruya karşılığı kısaca evet ya da hayır olur fakat bir de bu soruya bilemeyiz karşılığı verenler vardır. Agnostisizm felsefi görüşüne nazaran insanlar olarak biz ne bir rabbin varlığını ne de bir ilahın yokluğunu bilimsel olarak kanıtlayamayız, bu nedenle ilah kavramı bilinmezliktir.

Pek çok kişi agnostisizmi bir din ya da bir inanç sistemi olarak düşünüyor lakin agnostisizm aslında sadece felsefi bir görüştür. Milattan evvel kuşkucu filozoflarla başlasa da temel tarifi lakin 19. yüzyılda yapılmıştır. Elbette yıllar içerisinde pek çok farklı niyet ile zenginleşmiş ve alt kanıları oluşmuştur. En güzeli gelin agnostisizm nedir, neyi savunur gibi merak edilen sorulara biraz yakından bakalım.

Hiç bilmeyenler için kısaca açıklayalım; Agnostisizm nedir?

Türkçede bilinemezcilik olarak da isimlendirilen agnostisizm; bir rabbin, ilahların ya da bu tıp tanrısal varlıkların varlığının ya da yokluğunun insanlar tarafından bilimsel olarak kanıtlanamayacağını savunan felsefi bir görüştür. Yani agnostisizme nazaran ilah vardır ya da ilah yoktur diyemeyiz zira bunu kanıtlayamayız ve bu nedenle de asla kesin olarak bilemeyiz.

Aslında agnostisizmi farklı biçimde tanımlayan üç temel cümle vardır:

• Agnostisizm; allahın ya da doğaüstü varlıkların bilimsel olarak kanıtlanamayacağını ve gözlemlenebilen bir yapı olmadıkları için asla bilinemeyeceğini savunan felsefi görüştür.
• Agnostisizm; İnsan aklının allahın varlığı ya da yokluğu hakkında gereğince akılcı münasebetler bulamayacağını savunan felsefi görüştür.
• Agnostisizm; hususun ötesinin ve birinci varoluşsal nedenin asla bilinemeyeceğini ve bu nedenle de üzerine düşünmenin gereksiz olduğunu savunan felsefi görüştür. 

Tamam anladık fakat tam olarak agnostisizm neyi savunur?

Agnostisizm hakkında daha pek çok farklı tarif var lakin hepsinin ortak noktasını tek bir söz ile özetleyebiliriz: bilemeyiz. Yani agnostisizm diyor ki; ilahın varlığını bilimsel olarak kanıtlayamayız, allahın yokluğunu da bilimsel olarak kanıtlayamayız, gözlemleyemeyiz de, öyleyse ilah kavramı tam manasıyla bir bilinmezdir.

Daha radikal agnostikler ilahın kesin bir bilinmez olduğunu kabul ettikleri için bunun üzerine düşünmenin de gereksiz olduğunu savunurlar. Binlerce yıl düşünsek de, üzerine baş yorsak da asla yaradanın varlığını ya da yokluğunu kanıtlayamayacağımız için bununla uğraşmaya gerek yoktur. 

Agnostisizm yıllar içerisinde pek çok farklı niyet ile zenginleşmiş ve bu temel fikirden pek çok farklı alt görüş ortaya çıkmıştır. Bu nedenle aslında tüm agnostikler tıpkı şeyi savunuyor diyemeyiz ama en temel haliyle bilinmezlik fikri tüm alt görüşlerde ortak kabul edilir. 

Agnostisizm ile ateizm tıpkı şey değildir:

Agnostisizm felsefi görüşü ile ateizm felsefi görüşü sık sık birbirine karıştırılır lakin ortalarında çok temel bir fark vardır. Ateizm kesin bir biçimde rabbin var olmadığını ve hatta var olamayacağını savunur. Yani ateizm kesin bir biçimde tanrıyı reddeder. Agnostisizm ise ilah yoktur demez fakat var da demez. 

Tabii inançlı bir insanın gözünden baktığımız vakit ilah vardır diyemiyorsanız siz inançsızsınızdır ve bu nedenle de teoride bir ateistsinizdir. Zaten kimi araştırmalar agnostisizmi de ateizm ile birlikte dinsiz ideolojiler olarak kıymetlendirir. Kimi araştırmalarda ise agnostisizm tarafsız olarak kabul edilir. 

Agnostisizm din mi diye sorarsanız o da değil:

Dini inançların temelinde bir ilaha, ilahlara ya da tanrısal varlıklara inanmak vardır. Lakin agnostisizm ilah vardır demez ve bu nedenle de bir din değildir. Agnostisizm aslında yıllar içinde pek çok farklı niyet ile de zenginleşerek alt görüşlere ayrılmış temel bir felsefi görüştür. Agnostisizm ne bir din ne de bir inanç sistemidir, sırf bir niyettir.

Peki agnostisizm çeşitleri neler?

• Agnostik teizm
• Agnostik ateizm
• Zayıf agnostisizm

Agnostik teizm:

Bir agnostik ilah vardır ya da yoktur diyemez ancak bir agnostik teist, tanrının var olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu savunur. Bir deist, rabbin var olduğunu ve varlığın anlaşılabileceğini söylerken bir agnostik teist, ilahın var olduğunu lakin anlamanın ya da varlığını kanıtlamanın imkansız olduğunu söyler. Özetle agnostik teizme nazaran ilah vardır fakat kanıtlayamayız. 

Agnostik ateizm:

Agnostik ateist de kesin olarak ilah yoktur ya da vardır demez lakin tanrının var olmadığı ihtimalinin çok daha yüksek olduğunu savunur. Agnostik ateizme nazaran ilah yoktur lakin bunu kanıtlamanın da hiçbir yolu yoktur. 

Zayıf agnostisizm:

Zayıf agnostisizm için aslında umutlu agnostisizm demek de mümkün. Bir zayıf agnostik de ilah yoktur ya da ilah vardır demez fakat bunun külliyen bilinmez olduğunu da söylemez. Yani bir zayıf agnostiğe rabbin varlığına ya da yokluğuna dair bir delil gösterirseniz susar kalır, olabilir abi der. 

Agnostisizm nasıl ortaya çıktı? Kısaca tarihçesine bakalım:

• Thomas Henry Huxley 

Eski Yunancadaki olumsuzluk eki an ile bilen anlamına gelen gnōstikós kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş olan agnostik sözü en kaba tarifiyle bilgisi olmayan manasına gelmektedir. Türkçemize ise Fransızca agnostique sözünden geçmiştir.

Kavram olarak olmasa bile niyet olarak agnostisizmin ortaya çıkışı milattan evvel 5. yüzyıla kadar uzanıyor. Bu periyotta yaşamış Protagoras üzere kuşkucu filozoflar, kavram olarak açıklamasalar bile fikir olarak agnostiktirler. Birebir devirde yaşamış Hint filozof Sanjaya Belatthaputta da ilahların varlığı hakkında agnostik metinler kaleme almıştır.

Agnostisizmi ismiyle tam bir kavram olarak tanımlayan kişi ise İngiliz tabiat bilimci Thomas Henry Huxley olmuştur. Huxley, 1869 yılında katıldığı Metafizik Cemiyeti toplantısında bir konuşma yapmış ve tüm mistik bilgileri reddetmiştir. Birebir konuşmada kanısını agnostisizm, kendisini ise agnostik olarak tanımlamıştır. Kendisi birebir vakitte evrim kuramının en sıkı savunucularından bir adedidir. 

Tanrının varlığını ya da yokluğunu bilimsel olarak kanıtlayamayacağımızı söyleyen agnostisizm nedir, neyi savunur gibi merak edilen soruları yanıtlayarak kısaca tarihi sürecinden ve düşünsel altyapısından bahsettik.