Amerika’daki Duruşmalar Neden Canlı Yayınlanıyor? Türkiye’de de Gerçekleşebilir mi?

Hani şu milletin trafik cezalarını silen, toplumsal medyada paylaşımlar ortasında gezerken bizlere bir anlığına “vay be! insanlık ölmemiş” dedirten yargıcı hatırladınız mı? Evet, Frank Caprio’dan bahsediyoruz. İnsanların yüzünde gülümsemelere sebep olan bu tatlı yargıç, Caught in Providence programıyla tanınıyor.

Bu programdan kesitler gören insanların başında da “bir mahkemede nasıl bu türlü bir yapım kurulabiliyor?”, “Duruşmalar bu formda kayıt altına alınıp paylaşılabiliyor mu?” ve son olarak da “Bizim ülkemizde bu türlü bir durum kelam konusu olabilir mi?” üzere sorular doğuyor. Arap saçından farksız olan bu bahse, olabildiğince pak bir formda değinelim.

Duruşmaların kayıt altına alınması, hatta canlı yayınlanması yasal mı?

Hem Amerika’da hem de dünyanın rastgele bir yerinde bu durum, ceza ve hukuk duruşmaları halinde ikiye ayrılarak bedellendiriliyor. Buna daha esnek bakan ABD perspektifinde bile kritik bir ayrım kelam konusu. Çünkü bir tarafta “bu salona kamera girecek olursa, anca cesedimin üstünden geçer.” kanısını savunan eski yargıç David Souter gibileri varken öbür tarafta bunun toplum içindeki inancı artıracağını savunanlar var.

Kameraların olması, bir kitleye nazaran, mahkeme vazifelilerinin ve sivillerin üstünde medya baskısı oluşturduğundan verilecek karara ya da yapılacak savunmaya tesir edebilir. Öte yandan öbür tarafta ise şeffaflığı savunan kitle var. Bilhassa de etik konusunun dahil edilemeyeceği, yani yalnızca yasanın rol oynaması gereken ekstrem davalarda bu ayrım daha da derinleşiyor.

Tabii ki bu söylediklerimiz, davaya dahil olanlar ve mahkemenin kendisi haricinde kayıt yapmak isteyen “üçüncü bireyler için” geçerli.

Zira mahkemeler, gerekli gördükleri takdirde sesli ve/veya manzaralı kayıt alma yetkisine sahip. Lakin davalının rızası olmadan bunun dışarıya sızdırılması yasal değil.

Aynı vakitte ABD’de eyaletin yahut mahkemenin buna müsaade vermesi kâfi olmuyor. Buna temelde müsaade verilse de yargıçlar, duruşma sırasında kayıt alınmasını yasaklama yetkisine sahip. Bu da belirli başlı duruşmalarda tartışmalara sebep oluyor hâliyle.

Basın özgürlüğünü savunan şahıslar, halka bu imajları sunarak adaletin nasıl sağlandığını -veya sağlanmadığını- göstermek istiyor. Bu sayede şahıslar, yargıçların daha objektif kararlar vereceğine, heyet üyelerinin ise daha adaletli olacağına inanıyor. Bu bağlamda çok sayıda eyalet mahkemesinin belli kurallar çerçevesinde kayda müsaade verdiğini görüyoruz.

Fakat iş federal mahkemelere gelince bu kadar kolay çözülmüyor.

Zira sivil davalarda birtakım durumlarda müsaade verildiğini görsek de ceza davaları konusunda mahkemeler kayıt alınmasına karşı bir hal sergiliyor. Bu alanda ülkenin en üst temyiz mertebesindeki Amerikan Büyük Mahkemesi, en başta kayıtlara karşıyken artık yalnızca sesli olarak canlı yayın yapılmasına müsaade veriyor.

Ülkemizdeki duruma geçmeden evvel sizin de görebileceğiniz üzere, tartışmalar terazisinin bir tarafında medyanın akışkanlığından doğan telaşlar, öbür tarafında ise insanların şeffaflık istemesinden doğan özgürlük konusu yer alıyor. Bilhassa de ismi geniş kitlelere yayılmış isimlerin davalarında yetkililer, medyanın oluşturacağı kaostan huzursuz olurken toplum, yetkililerin adaletli bir tutum sergileyeceğinden emin olmayabiliyor.

Bu durum bizim ülkemizde nasıl?

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 153. hususu, mevzuyu net bir biçimde şöyle açıklıyor:

Yani bizim ülkemizde bu durum, gerekli görüldüğü takdirde yalnızca mahkeme tarafından yapılabiliyor. Şayet şahıslar buna karşın kayıt almaya kalkarsa da cezalandırılıyorlar. Cezalar ise Türk Ceza Kanunu’nun 286. hususuna nazaran yapılıyor. O da şu halde:

Mahkemelerde tutanak tutma konusunda da bilmek isteyeceğiniz farklılıklar var.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun bu sefer 154. unsuru, bizdeki tutanak tutma prosedürünü şöyle anlatıyor:

Yani hâkim çevresinde dönen bir kayıt geleneği var. ABD’de ise bunu yapan şahıslar, söylenen her şeyi yargıçtan bağımsız olarak kayıt altına alıyor. Herkesin ağzından çıkan ne varsa yazmakla vazifeli olan bu şahısların çıkardığı işler, o duruşmanın yazılı kaydı oluyor. Elbette her duruşmanın elektronik kaydı da sistemde yer alıyor.

“O kadar şeyi süratlice nasıl yazıyorlar?” diye düşünüyorsanız, sizi steno daktilosuyla tanıştıralım.

Bu gördüğünüz araç, birden fazla tuşa basarak harf değil, hece şeklinde yazmanızı sağlıyor. Yıllar süren eğitimin akabinde meclis ve mahkeme salonlarında bu aleti kullanan stenograflar, ağızdan çıkanları süratlice kayda alıyor. Bu sırada hâkimin idaresinde olmayan stenograf, süratlice üstüne düşeni yapabiliyor.

Bizde ise bu alet, ağır olarak TBMM’de milletvekillerinin konuşmalarını kaydetmede kullanılıyor. Hatta yakın vakitte çıkan bir gelişmeye göre meclis stenograflarına artık sesi metne çeviren yapay zekâ araçları da dahil edilecek. Mahkemelerde ise zabıt kâtipleri, şahısların söylediklerini kayıt altına alıyor.

Bu hususta danıştığımız Avukat Yıldırım Hacıoğlu, ülkemizin bu husustaki durumuna ve avantajlarına değindi.

Hacıoğlu’nun söylediğine nazaran yargının bağımsızlığını korumak ismine ülkemizdeki tüm duruşmaların UYAP (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi) sistemi çerçevesinde kayda alındığını unutmamak gerek. Yani tüm bunları okuduktan sonra “hâkimin başına ne yapıtsa onu yapabilir” üzere bir niyete kapılmanıza gerek yok. Çünkü mahkeme salonundaki monitörler vasıtasıyla neyin kayda alınıp neyin kayda alınmadığı görülüyor. Bu sayede tutanak, herkesten kabul görmüş bir halde UYAP sistemine aktarılıyor ve sonradan değişimi mümkün olmuyor. Tabii tutanak haricinde tüm duruşma salonu da hâl, hareket ve hal üzere durumların incelenebilmesi ismine kameralarla kayıt altına alınıyor. Kelam konusu sistemimiz, Avrupa’daki birçok ülke tarafından örnek alınıyor.

Ayrıca her ne kadar kayıt almak yasak olsa da duruşmaların halka açık gerçekleştiğini, bu bağlamda izlemenin hür olduğunu da hatırlatmak gerek. 

Mahkeme salonlarında manzara ve ses kaydının alınması konusuna böylelikle değinmiş olduk. Bunun yanında tutanak tutma konusunda da birçok farklılığımızı gördük. Kaynak linklerimizde de görebileceğiniz birçok avukat, bilhassa de tutanak tutma prosedürlerinde Türkiye’nin bir tık geride kaldığını öne sürüyor. Sizin kanılarınız neler?