Anadolu Selçuklu Devleti’nin Sonunu Getiren Kösedağ Savaşı’nın Tarihin Akışını Değiştiren Değeri ve Sonuçları

Henüz Osmanlı Devleti’nin Anadolu ve Rumeli bölgelerine hakim olmadığı periyotta bilhassa doğuda büyük bir karmaşa hakimdi. Moğol İmparatorluğu en süratli vakitlerinden birini yaşıyor ve Anadolu’nun kalbine yanlışsız ilerliyordu. En sonunda beklenen oldu ve Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar Kösedağ Savaşı’nda karşı karşıya gelerek etkileri uzun süren bir muharebe gerçekleştirdiler.

Kösedağ Savaşı’nda Türkler kolay bir hezimet aldıktan sonra Anadolu’da Moğol ilerlemesi sürat kazandı. Böyle kolay bir yenilgi olmasının nedeni, Selçuklu tarafındaki deneyimsiz devlet adamlarıydı. Birinci karşılaştıkları duvarı basitçe yıkan Moğolların Anadolu topraklarından temizlenmesi uzun yıllar alacaktı. Gelin Kösedağ Savaşı’nın öncesine, savaşta yaşananlara, sonuçlarına ve kıymetine biraz daha yakından bakalım.

Moğollar aslında uzun yıllar İslam devletlerinden uzak durmuşlardı:

13. yüzyılın birinci yıllarında, Harzemşah hükümdarı Alâeddin Muhammed devrinde uzun vakit İslam devletlerine saldırmayan Moğollar strateji değiştirmiş ve Semerkant, Buhara, Otrar bölgelerini alarak Harzemşah devletinin sonunu hazırlamışlardı. Cengiz Han’ın vefatı sonrası oğlu Ögeday başa geçmiş ve babasının birinci adımı attığı yolda ilerlemeye devam etmişti.

Bu devirde Selçuklularla yaşanan Yassıçemen Muharebesi sonrası Harzemşahlar düzgünce güçten düşmüştü. Alâeddin Muhammed’in oğlu Celaleddin Harzemşah ne kadar dirense bile diğer yandan süratle artan Moğol istilasından kurtulamamıştı. En sonunda olan oldu ve Moğollar düzgünce Anadolu’ya yaklaşarak Anadolu Selçuklu Devleti ile ortak hududa sahip oldular. 

Selçuklular için çok sıkıntı vakitlerdi:

Anadolu Selçuklu Devleti eski gücünde değildi, bu nedenle Moğollar durmak bilmiyordu. Ahlat, Diyarbakır, Malatya, Harput ve Silvan üzere Selçuklu kentleri yağmalanmış ama I. Alaeddin Keykubad bu ataklara bir cevap verememişti. Hatta bu periyotta Gürcü Krallığı ile yaşanan savaşta bile barış istemek zorunda kalmıştı.

I. Alaeddin Keykubad tahta yeni geçmişti ve devlet idaresi liyakatsiz bürokratların elindeydi. Bu nedenle devletin en düzgün periyodu olmasına karşın yönetim ve sultan ortasında yaşanan uyumsuzluklar sayısız seferin başarısız olmasına neden olmuştu. Derken 1237 yılında tahta daha 16 yaşında olan II. Gıyaseddin Keyhüsrev çıktı ve işler düzgünce bozuldu.

II. Gıyaseddin Keyhüsrev devlet işlerine ilgi duymayan bir sultan olduğu için işleri Sadeddin Köpek yürütüyordu. 1240 yılında gerçekleşen Babai Ayaklanması zar güç bastırılmış ve Selçuklu askerleri uygunca canından bezmişti. Moğol istilası ise artık gerçek bir tehdit haline gelmişti.

Moğolların Erzurum’u yağmalaması ile ipler koptu:

Moğollar sık sık Selçuklu kentlerine saldırıp yağma yapıyorlardı lakin bunlar çok da büyük yankı uyandırmıyordu. Derken Erzurum’a girdiler. Bütün kent yıkıldı, yakıldı, yağmalandı. Anlatılanlara nazaran kentin etrafında ceset yığınları oluştu. Bunun üzerine II. Gıyaseddin Keyhüsrev bir toplantı yaparak savaş kararı aldı.

Savaş için İznik İmparatorluğu’na, Kilikya Ermeni Krallığı’na, Artuklulara ve Eyyubilere elçiler gönderilecek ve takviye istenecekti. Selçukluya bağlı tüm bölgelerden para ve asker takviyesi alınacaktı. Tüm bunların yanı sıra paralı askerler kullanılacaktı. Lakin Selçuklu artık tıpkı gücünde değildi ve istenilen dayanak gelecek miydi bilinmez.

En sonunda Kösedağ Savaşı başladı:

Aslında Moğolların Sivas’ta karşılanması planlanmıştı lakin kimi devlet adamları Kösedağ bölgesinin daha uygun olduğunu söylediler. Yanlış bir karardı. Bazı kaynaklara nazaran 1243 yılının 1 Temmuz, kimi kaynaklara nazaran ise 3 Temmuz günü iki ordunun öncü kuvvetleri karşı karşıya geldi. Moğol ordusunun 120 bin, öncülerinin 40 bin kişi; Selçuklu ordusunun 70 bin, öncülerinin 10 bin kişi olduğu söylenir ancak kaynaklarda pek çok farklı sayıdan da bahsediliyor.

Moğol öncüleri o kadar şiddetli bir akın yaptılar ki birkaç saat içinde Selçuklu öncüleri yok oldu. II. Gıyaseddin Keyhüsrev bunun üzerine dehşete düştü ve ordusu ile birlikte Tokat’a kaçtı. Moğollar ise bu işin içinde bir iş var diyerek iki gün beklediler. Yine ilerledikleri vakit karşılarında bomboş bir ordugah buldular ve geride bırakılmış ganimetleri elleriyle koymuş üzere ele geçirdiler.

Kösedağ Savaşı sonrası Anadolu, Moğollar için yağma cennetine dönüştü: 

Moğol ordusu boş ordugaha girdiği vakit söylenene nazaran 300 deve yükü tartısında altın, 3 bin katır yükü yükünde bedelli eşya, 40 otomobil tartısında zırh ve büyük ölçüde erzak ele geçirdi. Tabi çabucak evvel Sivas’ı, sonra da Kayseri’yi ele geçirdiler. II. Gıyaseddin Keyhüsrev ise bu durumdan o kadar korkmuştu ki Tokat’ta bile rahat etmemiş ve Ege bölgesine kadar geri çekilmişti.

Moğolların bu kadar süratli ilerlemesi çok şaşırtan zira Sivas o vakit 100 binden fazla nüfusa sahipti lakin çabucak teslim oldu. Kayserililer dirense bile yağmadan kaçamadılar. Erzincan halkı ise haraç teklifini reddedince mancınıklarla yıkılıp yakıldı ve yağmalandı. Moğol ordusu artık yağmalanacak bir şey kalmayınca yine Azerbaycan bölgesine döndü.

Kösedağ Savaşı sonucunda Selçuklu artık Moğol hakimiyeti altına girmişti: 

Kösedağ Savaşı’nın sonuçları ortasında en dikkat çeken artık Anadolu Selçuklu Devleti’nin Moğol buyruğu altına girmiş olmasıdır. Anadolu Selçuklu Veziri Mühezzibüddin Ali ile Baycu Noyan ortasında Mugan Ovası’nda bir barış antlaşması imzalanmış ve buna nazaran Selçuklu Moğollara her yıl 3.6 milyon dirhem, 10 bin koyun, bin sığır ve bin deve vermeyi kabul etmiştir. Yani Kösedağ Savaşı Anadolu Selçuklu Devleti için gerçek bir başarısızlık olmuştur. Daha farklı olan ise Mühezzibüddin Ali’nin güya bir kahraman üzere karşılanmasıdır. 

Maddeler halinde Kösedağ Savaşı’nın sonuçlarına da bir bakalım:

• Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol İmparatorluğu’na yıllık vergi ödemeye başladı.
• Anadolu Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi.
• Anadolu, Moğolların hakimiyeti altına girdi. 
• Anadolu’da yeni isyanların fitili ateşlendi.
• Moğol yağmaları nedeniyle genel nizam bozuldu. 
• Anadolu’da Türk birliği bozulduğu için yeni beylikler kurulmaya başladı. 
• Asya’da Moğollardan kaçan Türkmenlerin Anadolu’ya gelişi hızlandı.

İyi ancak Kösedağ Savaşı’nın ehemmiyeti nedir?

Anadolu Selçuklu Devleti, Türklerin Anadolu’ya girmesinden çabucak sonra kurulmuş ve aslında Türk budununun artık Anadolu topraklarında var olduğunu yedi cihana duyurmuştur. Yüzyıllar içinde uygunca güçlenen devletin yıkılma sürecini başlatan ise Kösedağ Savaşı olmuştur. Üstelik bu mağlubiyetin bu kadar kolay olması, devletin prestijini da yerle bir etmiştir.

1308 yılında yıkılan Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılma periyodu Kösedağ Savaşı ile başlamıştır. Moğol hücumları hiç durmadan devam ederken artık gücü kalmayan devlette de sayısız isyan baş göstermiştir. Öteki açıdan baktığımızda ise Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılması ile birlikte Anadolu topraklarında bir Moğol hakimiyeti başlamıştır. 

13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar ortasında yaşanan Kösedağ Savaşı değeri ve sonuçlarından bahsederek kısaca bilmeniz gereken değerli ayrıntıları anlattık. Böylesine büyük bir devletin sonunun bu türlü gelmiş olması ne kadar da acı. 

Benzer içeriklere buradan göz atabilirsiniz: