“Anadolu” Sözünün Gerçek Manasını Öğrenince “Bu Bilgiyi Neden Bu Kadar Geç Öğrendim” Diyeceksiniz
Dil, kültürün değerli bir modülü ve kullandığımız yer isimleri, burada yaşamış topluluklara ve kültürlere dair bize çok şey söylüyor.
Anadolu sözcüğünün kökeni ise binlere yıl öncesinin kültürlerine kadar uzanıyor.
Bugün Türkiye Cumhuriyeti hudutları dahilindeki Anadolu olarak isimlendirdiğimiz büyük yarımada parçasına henüz Türk halkları yerleşmeden evvel burada sayısız uygarlık yaşadı.
Özellikle de yüzyıllar içinde Anadolu’nun kültürel dokusunu oluşturan en kıymetli halklar ortasında Hattiler, Hititler, Ermeniler, Kafkaslar ve Helenik periyot öncesi Ege uygarlıkları, Pers imparatorlukları, Roma İmparatorluğu ve Bizanslılar sayılabilir.
Tüm bu halklar kendi tarihleri ve kültürleri ile bağlı olarak Anadolu’yu farklı formlarda isimlendirmişlerdir. Lakin bu yarımada için en kalıcı olan ve dünyanın birçok bölgesinde en uzun müddet benimsenen isim Anatolia olmuştur.
Anadolu sözünün Türkçedeki “ana-dolu, anaların diyarı” üzere manalarla ilgisi yok. Sözün tarihi, Türklerin Anadolu’ya girişinden çok öncesine uzanıyor.
İngilizcede bugün Anatolia olarak isimlendirdiğimiz Anadolu sözünün kökeni, Yunancadaki Αnatolí’den geliyor. Manası ise “Güneş’in yükseldiği yer” olarak çevrilebilir. Tarihi kaynaklara nazaran isim, İyonyalıların karar sürdüğü periyoda, yani en az 3000 yıl öncesine dayanıyor.
Bizans periyodunda kullanılan Anatolicon (doğulu, doğudaki) terimi ise Avrupa’nın doğusunda yer alan, Roma İmparatorluğu’nun geç periyot topraklarına yani başşehri Konstantinopolis olan Bizans topraklarına işaret ediyor. Anatolicon sözü, Latincedeki Levant ve Orient sözleri ile tıpkı manada kullanılıyor.
Geçmişte Anatolia/Anadolu isimlendirmesi ile klasik Yunan kentlerinin doğu bölgesi yahut Bizans kastediliyordu.
Asya kıtasının bu yarımadasının Orta Çağ Latincesindeki Anatolia halindeki isimlendirmesi, Antik Yunancadaki anatole sözünden geliyor. Anatole, “doğu” demek ancak daha eskiye gittiğimizde birinci manası “Güneş’in doğuşu” olarak karşımıza çıkıyor.
Ana (ufuk) + tellin (yükselmek) sözlerinden oluşan anatole sözünün birinci manasının “ufuktan yükselen Güneş” olduğunu düşünebiliriz. Daha da dikkatli baktığımızda ise ana- ön ekinin diğer manalarıyla da karşılaşıyoruz. “Tekrar, yeniden” üzere bir manaya da sahip olan bu söz ile birlikte söz kökeninin zenginliği bizi “her gün tekrar yükselen Güneş” üzere bir yere götürüyor.
Her şeye karşın Güneş’in her gün yine yükseldiği bu toprakların isminin Türkler için de manası ve değeri büyük.
Türkler son olarak İstanbul’u da ele geçirip bu Yunan/Bizans topraklarını tümüyle ele geçirdiklerinde bunu kendi lisanlarına Anadolu olarak uyarlıyorlar.
İlginç halde, Türkçeye uyarlanmış hali de manalı bir söze dönüşüyor. Türkler burayı ana yurt olarak benimsiyor ve Türkçe manası ile müsemma derin manalar yüklüyorlar. Sözün orjinal manası da bu halde varlıklı anlamlandırmalara açık.