Anadolu Topraklarındaki Türk Varlığını Katılaştıran, Anadolu Selçuklu Devleti’nin Kurucusu: Süleyman Şah
Binlerce yıllık tarihleri boyunca Türkler sayısız devlet kurmuş ve sayısız devletin sonunu getirmiştir. Bunların her biri birer basamak üzere Türkleri ileri taşımış ve bugünkü Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini oluşturmuştur. Süleyman Şah da işte bu en değerli Türk devletlerinden bir tanesi olan Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurmuştur. Suriye’de türbesi bulunan Ertuğrul Gazi’nin babası Süleyman Şah ise öbür bir figürdür.
Maalesef resmi tarih yazıcılığına pek değer vermeyen bir millet olduğumuz için Osmanlı öncesi devirdeki Süleyman Şah üzere tarihi figürler hakkında bildiklerimiz son derece sonlu ve pek çok bilgi de yabancı kaynaklara dayalı. Bu nedenle Süleyman Şah hakkında bildiklerimiz daha çok Büyük Selçuklu Sultanı ile ve Bizans ile ortasında yaşanlardan ibaret. Gelin bunlara yakından bakalım.
Süleyman Şah kimdir? İsyancı bir babanın savaşçı oğlu:
11. yüzyılda doğmuş olan Türk hükümdarlardan Kutalmış’ın bilinen dört ya da beş oğlundan bir tanesi Süleyman Şah’tır. Kutalmış, iddiası 1061 yılında Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı olan Alparslan’a, neden olduğu bilinmeyen bir sebeple isyan etmiştir. Bu nedenle Kutalmış’ın ve oğullarının öldürülmesi bile istenmiş lakin vezir Nizamü’l-Mülk bunun uğursuzluk getireceğini söyleyerek sultanı vazgeçirmiştir.
1073 yılında Büyük Selçuklu tahtına Melikşah geçince Tutak ve Artuk üzere büyük Türk uzunlukları ile birlikte Kutalmış’ın oğulları da Anadolu’ya gönderildi. Aralarında her vakit bir çatışma olan bu iki aile, Abbasi Halifesinin ortaya girmesi ile barış sağladı. Lakin bu barış antlaşması biraz dertliydi zira Melikşah’a tek başına hükümdarlık yetkisi verilirken Kutalmış’ın tüm oğullarına farklı bir devlet için hükümdarlık yetkisi veriliyordu. Maksat, oğulların birbirine düşmesini sağlamaktı.
Süleyman Şah Anadolu içlerine yanlışsız ilerliyor:
Melikşah’ın görevlendirmesi ile birlikte Artuk, Tutak, Arşin, Dilmaçoğlu, Tarankoğlu, Duduloğlu üzere önemli Türk uzunlukları Anadolu içlerine hakikat ilerliyorlardı. Bu uzunlukların başında ise Kutalmış’ın oğulları vardır. 1077 yılında Anadolu Selçuklu Devleti kurulmuş olsa da Melikşah bu devletin kendisine bir tehdit olmaması ismine Saltukoğulları, Mengücekoğulları ve Danişmendoğulları üzere devletlerin kurulmasına da müsaade vermişti.
Süleyman Şah bu periyotta devletin hükümdarıydı fakat devleti kardeşleri ile birlikte yönetiyordu. Süleyman Şah güney ve doğu toprakları ile uğraşırken kardeşi Mansur batıya ilerleyerek Ege Denizi hududuna ulaşmaya çalışıyordu. Bu sırada Melikşah ile ortalarındaki rekabet azalmış ve Süleyman Şah onun üstünlüğünü kabul etmişti.
Bu kabul ediş Süleyman Şah’ın işine yaradı zira Anadolu topraklarında gelişme gösteren öteki Türk beyefendileri Melikşah tarafından geri çekiliyordu. Kutalmış’ın başka oğlu Mansur ise Melikşah ile pek yeterli anlaşmıyordu. Mansur öldürüldü. Bunun üzerine Süleyman Şah, Anadolu Selçuklu Devleti’nin tek hakimi oldu.
Süleyman Şah aslında hiçbir vakit ‘şah’ kabul edilmedi:
Anadolu Selçuklu Devleti aslında başka bir devlet üzere değil, Büyük Selçuklu Devleti’nin Anadolu’daki bir valiliği üzere hareket ediyordu. Abbasi Halifesi tarafından Süleyman’a Şah yani Sultan unvanı verilmiş olmasına karşın Büyük Selçuklu Devleti’nin divan kayıtlarında kendisinde Melik olarak bahsedilir.
Tabii bunlar aslında protokol ayrıntılarından ibaretti. Anadolu Selçuklu Devleti başta olmak üzere Anadolu topraklarında kurulmuş küçük – büyük tüm Türk devletleri ortak bir hedef ile Bizans İmparatorluğu’na karşı çaba ediyorlardı. Melikşah da bu fetihleri desteklediği için Türkler kısa vakit içerisinde Marmara bölgesine kadar ilerlemişlerdi. Ama Süleyman Şah’ın asıl amacı her vakit doğu toprakları olmuştu.
Antakya’nın fethi ile doğu sonu da açılmış oldu:
Türk devletleri tarafından artık ele geçirilmiş olan Anadolu topraklarının inançlı sonuna sırtını dayayan Süleyman Şah, binlerce kişilik ordusu ile birlikte doğuya gerçek at sürerek kısa müddet içerisinde Antakya topraklarını fethetti. Kentin en büyük kilisesi mescide çevrildi ve 120 müezzinin okuduğunu ezan ile birlikte Antakya topraklarındaki birinci cuma namazı kılındı.
Fakat işler hiç de Süleyman Şah’ın beklediği üzere devam etmedi. Zira Melikşah sırf Türk devletleri üzerinde değil, bölgedeki Arap devletleri üzerinde de güç sahibiydi ve onlara birtakım yetkiler vermişti. Araplar, sonlarına kadar gelen Türkler üzerinde bu yetkilerini kullanmak isteyince Süleyman Şah ile zıtlaşmaya başladılar.
Süleyman Şah’ın nasıl öldüğüne dair farklı kıssalar var:
Türkler üzerinde hakimiyet kurmak isteyen en kıymetli isimlerden bir tanesi Halep Buyruğu Müslim’di. Müslim, Melikşah’ın verdiği yetki ile daha evvel Antakya’dan vergi alıyordu ve artık bu vergiyi Süleyman Şah’ın vermesini istiyordu. Elbette Süleyman Şah bu durumu kabul etmedi ve ordusu ile birlikte Müslim’in üzerine yürüdü.
İki ordu Amik Ovası’nda karşı karşıya geldi, Müslim öldürüldü ve Halep kuşatıldı. Bu sırada Suriye Selçuklu hükümdarı olan Tutuş, Melikşah müsaade verirse kenti teslime edeceğini söyledi lakin Süleyman Şah beklemedi. Birtakım Türk uzunluklarının Tutuş’un tarafına geçmesi nedeniyle Süleyman Şah mağlup oldu.
Süleyman Şah’ın nasıl öldüğüne dair farklı rivayetler var. Bir rivayete nazaran Süleyman Şah birinci sefer mağlup olmasının acısıyla savaş alanından uzak bir yere gidip intihar etti. Öteki bir anlatıya nazaran ise savaş sırasında ölmüştür.
‘Selçukoğullarının ayakları birbirine benzeri.’
Başka bir kıssaya nazaran savaş kazanıldıktan sonra Tutuş’un askerleri savaş meydanında altın zırhlı bir cenazeyi görüyor ve Tutuş’a haber veriyorlar. Cenazeyi gören Tutuş bu kişinin Süleyman Şah olduğunu anlıyor. Nasıl anladığını sordukları vakit ‘Ayakları benim ayaklarıma benziyor, çünkü Selçukoğullarının ayakları birbirine benzeri.’ yanıtını veriyor. Hatta cenazesinin başına oturup yas tuttuğu da söylenir.
Süleyman Şah Türbesi’nde yatan, anlattığımız Süleyman Şah değil:
20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması ve 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması’na nazaran Suriye’de bulunan eski Caber Kalesi eteklerindeki Süleyman Şah Türbesi Türkiye Cumhuriyeti toprağıdır. Burada bayrak çekme ve muhafız vazifesiyle asker bulundurma hakkımız vardır. Bunun nedeni Süleyman Şah’ın Osmanlı Hanedanı’nın atası olarak kabul edilmesidir.
Burada yatan kişinin Osmanlı’nın atası olarak kabul edilen Ertuğrul Gazi’nin babası Süleyman Şah değil, öyküsünü anlattığımız Kutalmışoğlu Süleyman Şah olduğu söylenir. Erhan Afyoncu’ya nazaran Kutalmışoğlu Süleyman Şah öldüğünde Caber Kalesi Selçuklu toprağı olmadığı için burada yatan Ertuğrul Gazi’nin babası Süleyman Şah’tır. Zaten kaynaklarda Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın Caber Kalesi’ne değil, Halep Kapısı’na defnedildiği söylenir.
Toparlamak gerekirse; burada kıssasını anlattığımız Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah 11. yüzyılda ölmüş ve Halep Kapısı’na defnedilmiştir. Bugün bir Türk toprağı olan Süleyman Şah Türbesi’nde yatan ise 13. yüzyılda ölmüş Ertuğrul Gazi’nin babası Süleyman Şah’tır ve Osmanlı Hanedanı’nın atasıdır.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu olan Süleyman Şah kimdir, neler yapmıştır, ehemmiyeti nedir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Mevzu hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.