Anadolu’da Birtakım Çocuklara “Satılmış” Üzere İsimler Koyulmasının Enteresan Bir İnanışa Uzanan Nedeni

Konuyu araştırırken Satılmış türevinde birçok isimle de karşılaştık. Bilhassa kız versiyonu olan “Satı” da bu isimle birebir manaya sahip. Ancak bu, Anadolu’da pek bilinen bir şey değil; beşerler babaanne, dedelerinin isimlerini aldıkları için koyulan isme de pek takılmamışlar.

Kimse çocuğunun makus olmasını istemez diye düşünüyoruz elbette, doğal ki istemez istemesine de nereden geldi öyleyse bu Satılar, Satılmışlar?

Anadolu’da çok evvelden doğumlar doğal yollarla gerçekleşiyordu.

Hastane üzere bir imkanın bulunmadığı bu periyotlarda, elbette hastalıklara çabucak müdahale edilemiyordu. Doğal ortamda doğan ortalama her 4-5 bebekten birisi ölüyordu. Arka arda çocuk kaybeden aileler, bunun lanetli bir durum olduğunu ve makûs bir güç tarafından yapıldığına inanıyorlarmış. Yani bir cins Şamanizm ritüeli.

Kötü gücün, doğan çocuğu öldüreceğinden doğan inanç, çocuğun öbür bir meskende büyümesine neden oluyormuş. Oburunun meskeninde büyütülen çocuğun berbat ruhlardan arındığı ve bu biçimde hayatta kaldığı düşünülürmüş. Bu çocuk, çok sonra anne ve babası tarafından satın alınır, kendisine de “Satılmış, Satılgan, Satı, Satıvaldı, Satındı, Satkın” üzere isimler verilirmiş.

İnanışa bakılırsa yer altında var olan berbat bir ruh, çocukları çalmakta ve satmaktadır.

Çocuklarının ölmesini istemeyen aileler, çocuklarına bu üzere isimleri vermekten de geri durmamışlar. Bu da bir gelenek halini almış. Bugün kimi yörelerde, hâlâ çocuğu olmayan bireyler, bir su başında ulu bir ağaç altında dilek dilerler, çocukların buralarda satıldığına inanırlar. Bir nevi ibadet olan bu ritüel sonrasında, baht yapıtı çocuğu olanlar da yeniden birebir halde çocuğa “Satılmış” ve “Satı” ismini verirler. Bu uygulamanın Amasya’da epey yaygın olduğu biliniyor.

Bunun bir öteki örneği de “Yaşar” isminde gizli.

Bu ismin de verilme öyküsü çabucak hemen birebir. Anadolu’da hastalıklardan ölen çocuklarından ötürü bir sonraki doğan bebeğe “Yaşar” isminin verilmesi, ailenin bebeğin hayatta kalmasını sağlayacağını düşündükleri bir nevi ritüeldir.

Sözün özü, tahminen görüldüğünde dalga geçilen “Satılmış” ve türevi isimler, aslında ailelerin yegâne evlatlarını kaybetmemek uğruna yaptıkları bir uygulamaydı. Evvelden kurallar günümüzdeki üzere olmadığı için doğan çocuklar hayata tutunmakta zorlanıyordu. Bu yüzden bu tıp isimlere umut bağlamak, o periyodun psikolojisi açısından hiç de yadsınamaz.