Asansöre Bindiğimizde Neden Tuhaf Hislere Kapılırız?

Her gün kullandığımız asansöre ne vakit binersek binelim, o “tuhaf” hissi hepimiz yaşamışızdır. İçeriye biri girdiğinde biriyle konuşuyorsak o konuşma illa ki durur ve garip bir sessizlik oluşur, sonrasında telefonumuzla yahut saçımızla oynamak üzere davranışlar sergileriz. Hatta asansördeyken, göz teması kurmamak, duygusuz hız sözü takınmak, kat numaralarını izlemek üzere herkesin yaptığı birçok yazılı olmayan kurallar bile vardır.

Sosyal açından epeyce değişik yerler olan asansörde geçirdiğimiz kısa lakin garip mühletler, birçoğumuzun aklından çabucak çıksa da altında kimi açıklamalar bulunduruyor. Pekala, bu kadar kıymetsiz bir durumda neden bu türlü hissediyor ve tuhaf bir formda davranıyoruz?

En büyük faktör, tanımadığımız insanlara hiç istemediğimiz kadar yaklaşmamız

Asansörde garip hissetmemizin en büyük nedenlerinden biri her birimizin bir “kişisel alanı” olması. Olağan hayatımızda, bu alan ihlal edildiğinde ve biri burnumuzun tabanına kadar girdiğinde hepimiz rahatsız oluruz. Asansöre diğer biri girdiğinde oluşan o hissin nedenlerinden biri de bu.

Edward Twitchell Hall tarafından ortaya atılan ve şahsî alanların incelenmesine denen “proksemik”,  bu durumu ayrıntılı bir halde açıklıyor. Bir antropolog olan Hall, 1960’lı yıllarda ortaya attığı bu kavramla 4 ferdî alan düzeyi belirledi. Farklı aralıklara nazaran dağıtılan bu alanlar şu halde;

• Mahrem alan: Fiziksel temastan 45 cm’ye kadar (genellikle kucaklaşabildiğimiz ve çok yakın olduğumuz aile ve yakın arkadaşlarımız üzere beşerler dahil oluyor)
• Kişisel alan:  45 cm – 1,2 metre ortası (arkadaşlarımız ve tanıdığımız kişilerle)
• Sosyal alan: 1,2 metre – 3,6 metre ortası (daha toplumsal, resmi aktivitelerimizde yahut birinci sefer biriyle tanıştığımızda kullanılan alan)
• Kamu alanı: 3,6 metre ve üstü (herhangi bir fizikî temasın olmadığı, göz temasının hayli az olduğu alan. Alışveriş merkezleri, meydanlar, kaldırımlar vb. kamu alanları örnek verilebilir.)

Asansöre öteki biri bindiğinde, birinci iki kategorideki alanlarımız ihlal edilebiliyor. Bu şahısların yabancı olması da aslında küçücük olan alanda uygunca rahatsız olmamıza neden oluyor. Aslında yalnızca asansörde değil, tanımadığımız insanların rastgele bir yerde bize yaklaşması da bu biçim sonuçları doğuruyor. Olağan ki asansörde gidecek bir yerimizin olmamasının bu duyguyu daha şiddetli yaşamamızı sağladığını söylemek yanlış olmaz.

Asansördeki öbür insanlara garip gözükmemeye çalışıyoruz

BBC’ye mevzuya ait yıllar evvel konuşan Kuzey Carolina Üniversitesi’nden Dr. Lee Grey, asansörün garipliğine dikkat çekenlerden. Asansörleri “sosyal açıdan farklı lakin çok tuhaf yerler” olarak tanımlayan araştırmacı, asansöre binenlerin kendi olduklarında ne isterlerse yapabildiğini; lakin biri geldiğinde bilinçsiz olarak belirli hareketler sergilediğini söylüyor.

Bu hareketlerden biri, en uzak arayı oluşturmak için köşelere geçmek. Zati bu hareket de direkt olarak aralığa gereksinim duymamızın bir delili. Öte yandan Berlin Üniversitesi’nden klinik psikolog Prof. Babette Renneberg ise tekrar tıpkı makalede BBC’ye verdiği demeçte, asansörlerde garip hissetmememizin nedenini “Yeterince alanınız yok. Genelde biriyle tanıştığımızda aramızda bir kol kadar aralık olur. Birden fazla asansörde bu mümkün değil. Bu yüzden çok sıra dışı bir ortam. Doğal değil” diyerek açıklıyor.

Renneberg, böylesine küçük, kapalı bir alanda insanların tehditkâr yahut tuhaf olarak yorumlanmayacak formda davrandığını da ekliyor. Bunu yapmanın en kolay yolunun da hepimizin sergilediği bir davranış olan göz temasından kaçınmak olduğunu tabir ediyor.  

Asansörün denetim edemediğimiz, içinde tıkılıp kaldığımız bir araç olması da gergin hissetmemizi sağlıyor

Garip hissetmenin bir başka sebebi ise büyük metal bir kutunun içinde tıkalı kalmak. Asansörler, kontrolün bizde olmadığı, motorunu göremediğimiz ve nasıl çalıştığını bilmediğimiz araçlar. Bunlar, seyahatimiz bitene kadar içeride tıkılıp kalma düşüncesi ile birleşince biraz kaygı duyup gergin hissetmemiz epeyce olağan. Yani şahsî alanımıza ek olarak hareket özgürlüğümüzün kısıtlanması da yaşadığımız tuhaf hislerin nedenlerinden.

Tabii ki asansörlerin o kadar da korkulacak yerler olmadığını; hatta en inançlı toplu taşıma araçlarından olduğunu söylemek gerek. Ölümlü yahut yaralanmalı asansör kazalarının sayısı hayli düşük. Yani tuhaf olsalar da tehlikeli yerler değiller.