Atatürk’ün Doğduğu Konut Selanik’te Değil de Makedonya’da mı?
Atatürk’ün hayatını incelerken politik ve siyasî ögelerin yanı sıra manevî kimi ögeleri da dikkate almamız gerekir. Atatürk’ün hem anne hem de baba soyu, Rumeli’nin fethiyle birlikte bölgenin Türkleştirilmesi için Anadolu’ya göçen “Yörük”lerden geliyor.
Araştırmalara nazaran, aile daha sonradan Selanik’e gidip yerleşti. Baba soyu Aydın/Söke’den gelerek Manastır Vilayeti’ne yerleşmişler. Babası Ali İstek Efendi de Manastır’ın Debre-i Bala Sancağı’na bağlı olan Kocacık’ta dünyaya gelmişti.
Dedesi Hafız Mehmet’in taşıdığı “kızıl” lakabı ve yerleştikleri “Kocacık” göz önüne alındığında Atatürk’ün baba soyunun Kızıl-Oğuz yahut Kocacık Türkmenlerinden geldiği anlaşılıyor.
Atatürk ve ailesiyle ilgili elimizdeki en sağlam kaynaklar, kendisinin ve ailesinin anlattıklarıdır. Öteki bir kaynak olarak kendisini ve ailesini tanıyan Hacı Mehmet Somer üzere bireylerin verdikleri bilgilerdir. Enver Behnan Şapolyo, bu bahisle ilgili “Atatürk birçok defa cetlerim Anadolu’dan Rumeli’ye gelmiş Yörük Türkmenlerinden derlerdi.” der.
Atatürk’ün baba ve dedesini tanıyan Eski Aydın Milletvekilli Tahsin San ve Eski Genel Müfettiş ve Milletvekili Tahsin Uzer’e nazaran de Atatürk’ün soyunun Anadolu’dan Rumeli’ye göçen Yörüklerden olduğu vurgulanıyor.
Ali İstek Efendi ve Zübeyde Hanım, evlendikten sonra Ali İstek Efendi’nin baba konutuna yerleşirler.
Çocukluğunun, gençliğinin ve subaylığının altın yıllarını Makedonya’nın hareketli havasında yaşamış ve ilk sefer Balkanlar’da, Manastır’da âşık olmuştur Atatürk. I. Dünya Savaşı’ndan evvel Bulgaristan’da askerî ataşelik de yaptığı için siyasetinde da Balkanlar’a farklı bir ehemmiyet göstermiştir.
Atatürk’ün doğduğu Selanik, 20. yüzyılın başında, Balkanlar’ın ve tüm imparatorluğun en varlıklı, gelişmiş ve eski kentlerinde birinci sıradaydı.
Burası, 1374’te ele geçirilmiş 500 yıllık bir Türk kentiydi. İçinde barındırdığı yüksek ömür seviyesiyle, hem ekonomik hem nitelikli bir siyasî hareketlilik anlamında asker kentiydi. Siyasi ve kültürel örgütler, aydınlar, askerler, subaylar kentin adeta doğal bir dokusuydu.
Numan Kartal, Ali Güler, Altan Deliorman, Burhan Göksel, Fazıl Senai Erdemgil, Hüseyin Şekercioğlu, Kemal Vatan, Mehmet Özel, Muzaffer Tufan, Yusuf Hamza, İlhan Selçuk, Ali Öz-Sayra Öz, Altan Araslı, Şevket Süreyya Aydemir ve Ercüment İşleyen üzere birçok muharrir ve araştırmacı, yazılarında Atatürk’ün ailesinin Kocacık kökenli olduğunu belirten açıklamalarda bulunmuşlardır. Falih Rıfkı Atay da “Çankaya” isimli yapıtının birinci baskısında Atatürk’ün babasının Kocacıklı olduğunu belirtir.
Atatürk’ün doğduğu mesken, belirli bir müddet tartışma konusu haline geldi. Selanik’te değil, Makedonya’da doğduğunu söyleyen argümanlar ortaya atıldı.
Atatürk, kayıtlara ve kaynaklara nazaran Selanik’te doğmuştur. Uzun bir devir Yunan arşivlerinde çalışan Prof. Vasilis Dimitriadis, 80’i aşkın Osmanlı Türkçesi ve 16 tane Yunanca arşiv dokümanlarını inceleyerek bu tartışmaları noktaladı. Bizlerin “Pembe Ev” olarak bildiği Selanik Ahmet Subaşı Mahallesi, Numan Paşa Sokak, 6 numaradaki konutun kayıtlarına birinci kere 1875 yılında rastlıyoruz.
Ev, Atatürk’ün babası Ali İstek Efendi ve annesi Zübeyde Hanım tarafından paylı olarak satın alınmış; yeni ismiyle Muhtar Sokak, yeni numarası 38 olan bu meskende Mustafa Kemal Atatürk dünyaya gelmiştir.
13 Nisan 1887 tarihli sicil defterinde Ali İstek Efendi’nin vefat ettiği kayıtlıdır. Zübeyde Hanım, Pembe Ev’i de kiraya vererek Langaza bölgesinde bir köyde oturan ağabeyinin yanına gitse de bir müddet sonra tekrar Pembe Ev’e taşınmış ve 1912 yılına kadar bu meskende yaşamıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin doğum yerini simgeleyen bir beşik olarak hürmetle andığımız bu mesken, rengi hasebiyle “Pembe Ev” ismiyle kentin en ünlü anıtları ortasında yerini aldı.
Doğru bilinen yanlış ya da yanılsamalardan biri olan Atatürk’ün Selanik’te değil, Makedonya’da doğduğu tezine bakıldığında aslında Atatürk’ün babası Ali İstek Efendi’nin dünyaya geldiği Makedonya’daki bu mesken, TİKA’nın öncülüğünde 2014’te ziyarete açıldı. Günümüzde de müze olarak hizmet vermekte.
Merkez Jupa’ya bağlı Kocacık Köyü’nde bulunan Ali İstek Efendi Anı Konutu, Türkiye ve Makedonya ‘dan gelen uzmanlar eşliğinde, 19. yüzyıla ilişkin görsel ve yazılı arşiv dokümanları incelenerek yöresel mimariye uygun olarak tasarlanmıştır.
Bu mesken, bir tarihi bulgu olarak değer arz ediyor. Öncelikle Mustafa Kemal Atatürk’ün soyuna dair birtakım nahoş ithamlar, bu bulgularla birlikte uydurmanın ötesine gidemedi.
Yunan medyası, Atatürk’ün Selanik’te değil de Lagadas kentinde doğduğunu sav eden bir yazı yayınlamıştı. Bu savlar temelsiz olmakla birlikte bu bahisle alakalı tarihçi Ali Güler’in kaleme aldığı bilgi ve dokümanlar mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk, hepimizin bildiği üzere Selanik’te doğup Dolmabahçe’de hayata veda etmiştir.