Atatürk’ün ‘Hatt-ı Müdafaa Yoktur, Sath-ı Müdafaa Vardır.’ Kelamı ile Türk Milletinin Mukadderatını Değiştirdiği Sakarya Meydan Muharebesi
Batının gözünde hasta adam haline gelen Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı mağlubiyetinden sonra fiilen işgal edilmeye başlamıştır. Bu işgale sessiz kalmayan Türk milleti, Mustafa Kemal Paşa liderliğinde birleşerek Kurtuluş Savaşı’nı başlatmıştır. Bu gayret sırasında yaşanan sayısız muharebe ortasında en şiddetli olan elbet Sakarya Meydan Muharebesi olmuştur.
Atatürk tarafından kıyamet savaşı olarak isimlendirilen Sakarya Meydan Muharebesi, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın meclise söylediği ‘Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır.’ kelamı ile bir anda umudun ışığı olmuştur. Hepimizin bildiği üzere bu muharebenin kazanılması sonrası Türklerin yüzlerce yıllık geri çekilmesi en sonunda durmuş ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurulacağı süreç başlamıştır.
Öncelikle devrin kaidelerini güzel bilmek gerekiyor:
Anadolu toprakları karış karış işgal edilmiş, yetmemiş Sevr Antlaşması ile işgalciler ortasında hisse edilmiş ve buna sessiz kalmayan Türk milleti Mustafa Kemal Paşa liderliğinde birleşmiştir. Kuvay-ı Ulusala ordusu, I. İnönü Muharebesi sonrası birleştirilmiş ve bu güçle Türkiye Büyük Millet Meclisine yani Ankara Hükümeti’ne bağlı sistemli bir ordu kurulmuştur.
İzmir’e yeterlice yerleşmiş işgalci Yunan ordusu generali Anastasios Papulas, yiyemeyeceği bir lokmayi yutmuş ve gözünü Ankara’ya dikmiştir. Aslında kendisi de bu türlü bir harekatın düpedüz salaklık olduğunun farkındaydı lakin Yunan ordusunun verdiği büyük zayiat giderek askerin moralini daha çok bozuyordu ve kendisi içten içe tarihe Ankara Fatihi olarak geçmek istiyordu.
‘Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır.’ kelamı ile mukadderatımız değişiyor:
Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’nde yaşanan mağlubiyetler maalesef Türk ordusunun moralini bozmuştu. O devir TBMM Lideri ve Başkomutan olan Mustafa Kemal Paşa durumu görerek Fevzi Paşa ile birlikte Batı Cephesinde yer alan birliklerin Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmelerine ve bu çizgisi muhafazalarına karar verdi. Ancak daha sonra askeri dehası devreye girdi ve mecliste şu konuşmayı yaptı;
“Hatt-ı müdafaa yoktur; sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça vatan terk olunamaz. Onun için küçük, büyük her cüzütam yani birlik, bulunduğu mevziden atılabilir. Ancak küçük, büyük her cüzütam birinci durabildiği noktada, tekrar düşmana karşı cephe teşkil edip muharebeye devam eder. Yanındaki cüzütamın çekilmeye mecbur olduğunu gören cüzütamlar, ona tabi olamaz. Bulunduğu mevzide nihayete kadar sebat ve dirence mecburdur.”
Sakarya Meydan Muharebesi başlıyor: Satıh bütün vatan!
3 Ağustos 1921 tarihinde Fevzi Çakmak, meclis tarafından Genelkurmay Lideri olarak atandı. Geri çekilmeye başlamış olan Türk ordusu yine sisteme sokuldu. Bu sırada Türk keşif birlikleri anlık olarak Yunan ordusunun ilerleyişini takip ediyordu. Baskın olma özelliğini kaybeden Yunan ordusu birinci taarruzu 23 Ağustos günü yaptı ve başarısız oldu.
2 Eylül’de Yunanlar Çal Dağı’nı ele geçirince Türkler geri çekilip savunmayı sürdürdü. Ne yaparsa yapsın Türk savunmasını geçemeyen Yunanlar en sonunda 9 Eylül günü savunma konumuna geçti. 10 Eylül’de Mustafa Kemal Paşa liderliğinde başlatılan Türk taarruzu ise lisanlara destan bir çaba haline dönüştü.
Türk ordusu evvel Çal Dağı’nı geri aldı. Yunanlar, Eskişehir – Afyon doğusuna çekilmek zorunda kaldı. Oluşan boşlukta arka arda bölgeler işgalcilerden kurtuldu. 13 Eylül günü süvariler ve piyadeler kaçan Yunanların peşine düştü. 100 kilometrelik bir alan boyunca 22 gün ve gece durmaksızın süren Sakarya Meydan Muharebesi’nde Yunanlar kaçarken her yeri tahrip etmeyi ihmal etmediler.
Muharebe bittiğinde topraklar kana boyanmıştı:
Mustafa Kemal Paşa’nın ‘Hatt-ı müdafaa yoktur; sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.’ kelamı ile başlattığı Sakarya Meydan Muharebesi sonunda Türk ordusunun 60 bine yakın şehidi vardı. Çok fazla subay kaybettiğimiz için Subay Muharebesi olarak da anılan bu savaş Atatürk tarafından Sakarya Melhame-i Kübrası olarak yani kıyamet savaşı olarak isimlendirilmiştir.
Maalesef Yunan ordusu erdemiyle geri çekilmemiş; kaçarken Türk bayanlara tecavüz etmiş, evleri yıkmış, köyleri talan etmiş, tarlaları yakmış, ne bulursa yağmalamıştır. Geride bıraktıkları yüzünden bir milyondan fazla Türk sivil evsiz kalmıştır. General Anastasios Papoulas ve heyeti istifa etmiştir.
Atatürk birinci rütbesini Sakarya Meydan Muharebesi sonrası almıştır:
Sakarya Meydan Muharebesi sonrası Miralay Fahrettin Beyefendi, Miralay Kâzım Beyefendi, Miralay Selahattin Adil Beyefendi ve Miralay Rüştü Beyefendi günümüzdeki tümgeneral rütbesine denk olan mirliva rütbesine terfi ettirilerek paşa olmuşlardır.
Mustafa Kemal ise TBMM Lideri ve Başkomutan olmasına karşın bir ‘isyancı’ olduğu için Osmanlı Devleti tarafından verilen tüm rütbeleri elinden alınan sen ben üzere sıradan biriydi. Sakarya Meydan Muharebesi sonrası TBMM tarafından Gazi ve Mareşal unvanları verilen Mustafa Kemal Paşa, bu durumu Nutuk’ta şu sözlerle anlatır;
“Sakarya muharebesi sonucuna kadar, bir rütbe-i askeriyeye haiz değildim. Ondan sonra, Büyük Millet Meclisince Müşir yani Mareşal rütbesi ile Gazi unvanı tevcih edildi. Osmanlı Devleti’nin rütbesinin, tekrar o devlet tarafından alınmış olduğu malûmdur.”
‘Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır.’ ne demek, neden bu kadar değerli?
O güne kadar Türk ordusu birlikleri bir cephe kuruyor, burada direnebildiği kadar direniyor ve olmuyorsa geri çekilerek çabaya devam ediyorlardı. Ancak Sakarya Meydan Muharebesinde artık küçük cephelere yer yoktu. Bir cephe kurulacaksa orası bütün vatan olacaktı ve tüm birlikler tek bir yürek olarak her birlikte çaba edeceklerdi.
‘Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.’ sözü askeri bir stratejinin yanı sıra Sakarya Meydan Muharebesi’nin değerini anlatır. Zira bu muharebe sırasında ordu hala kısa vadeli planlar yaparak bulunduğu cepheyi korursa yenilgi kaçınılmaz olacaktır. İşte Mustafa Kemal Paşa’nın bu buyruğu, bu yüzden son derece değerlidir.
Tarihçi İsmail Habip Sevük, “13 Eylül 1683 günü Viyana’da başlayan çekilme, 238 sene sonra Sakarya’da durdurulmuştur.” diyerek bu muharebenin ehemmiyetini anlatır. Sakarya Meydan Muharebesi sonrası saltanat destekçileri bile Ankara Hükümeti’ne dayanak vermeye başlamış ve en değerlisi İngiltere, işgalci Yunanlara olan dayanağını geri çekmiştir.
Mustafa Kemal Paşa’nın Sakarya Meydan Muharebesi öncesi söylediği ‘Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır.’ kelamının ne manaya geldiğinden ve bu muharebenin kıymetinden bahsettik. Bazen güçlü bir önderin dudakları ortasından çıkan tek bir kelam bile koca bir milletin mukadderatını değiştirebilir.