Atatürk’ün İsmi “Kemal” Olmasına Karşın, Resmî Kayıtlarda Neden “Kamâl” Olarak Geçiyor?

Dilde özleşme gereğince gerçekleşen değişim, Atatürk’ü de etkilemişti. Kemal ismini Kamâl olarak değiştirdiği, birçok gazete haberine yansımıştı. Birtakım haberlerde ise bu değişimin nedeninin bir vakitler ortaya çıkan “masonluk” üzere altı boş sözlerle ilişkili olabileceği söyleniyordu.

İşin özü elbette ki bu değil. Hatta söz manasına bakıldığında bir harfte bir şapkanın ne kadar kıymetli olduğunu anlıyoruz. Kamal yerine Kamâl olarak okumak, neyin ne olduğunu anlamaya tahminen bir nebze yardımcı olabilir.

“Kamal”, Atatürk periyodunda kullanılan bir isimdi.

Bildiğimiz üzere Atatürk’ün resmî kayıtlara geçen birinci ismi Mustafa’dır. Mustafa ismi, “seçilmiş, seçkin” manasına geliyor. Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Hanım, Enver Behnan Şapolyo ile gerçekleştirdiği bir röportajda; babalarının isim seçerken, Atatürk’ün ölen kardeşi Mustafa’nın anısını yaşatmak için bu ismi seçtiklerini belirtmiş. O denli görünüyor ki aile içindeki bu duygusal bağ, Atatürk’ün isminin seçilmesinde tesirli olmuş.

Kemal ismini de öğretmeninin kendisine bahşettiğini bilmeyenimiz yoktur. Bu isim, Selanik Askeri Rüştiyesi’nde matematik öğretmeni tarafından verilmişti. Hatta bu olay, Atatürk’ün anıları ortasında değerli bir yere sahip. Birinci kere, “Gazi Mustafa Kemal Paşa” ismiyle 10 Ocak 1922 tarihli Vakit gazetesine verdiği uzun röportajda, Atatürk, çocukluğuna ve özel hayatına dair ayrıntılara değinmiş.

Atatürk, Ahmet Emin Bey’e verdiği söyleşide şu anıyı paylaşmıştır:

“Rüştiyede en çok riyazi ilime (matematik) merak sardırdım. Az vakitte bize bu dersi veren hoca kadar, tahminen de daha fazla malumat sahibi oldum. Dersler fevkinde sorunlarla iştigal ediyordum. Tahriri sualler yazıyordum. Riyaziye muallimi de tahriren yanıt veriyordu. Hocamın ismi Mustafa idi. Bir gün bana dedi ki:

‘Oğlum, senin de ismin Mustafa benim de… Bu bu türlü olmayacak. Ortada bir fark bulunmalı. Bundan sonra ismin (Mustafa Kemal) olsun…’

O vakitten beri ismim; filhakika Mustafa Kemal kaldı.”

Peki Kemal, neden tüm resmî kayıtlara Kamâl olarak geçmiş?

Nüfus cüzdanında bile yazan Kamâl, herhalde yanlış yazılmış bir isim değildi. Bir sebebi olmalıydı, hakikaten vardı da. Gelelim bunun nasıl gerçekleştiği kısmına.

1935 seçimleri iki aşamalıydı. Birinci basamakta seçmenler, ikinci kademede ise ikinci dereceden seçmenler milletvekillerini seçti. Adayların belirlenmesi için Dolmabahçe Sarayı’nda Atatürk’ün başkanlığında “Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Reislik Divanı” toplandı.

Daha sonra fırka ve hükûmet ile yapılan istişareler sonucunda 2-3 Şubat tarihlerinde bir toplantıda, “ulusa sunulacak beyanname” üzerinde duruldu.

Bu süreçte gazetelerde “Önder Atatürk” olarak yansıtılan isim, bir sonraki gün herkesi şaşırtacak halde değişti. Seçimlere dair üçüncü bildiri 3 Şubat’ta yayımlandı.

Tebliğ ise şu formdaydı:

“Kamâl Atatürk 3 Şubat’ta dahi yeni seçim müzakerelerine devam et­miştir. Cumhuriyet Halk Fırkasının saylav namzetleri tespit olunmuş­tur. Namzetlerin isimleri ve Kamâl Atatürk’ün seçim için ulusa beyan­namesi 4 Şubat’ta ajansa ve yerlerine bildirilecek ve 5 Şubat’ta bütün yurda ilan edilmiş bulunacaktır…”

Aynı tarihte de Cumhuriyet Halk Fırkası ve seçmenlere yönelik yayımlanan bildiride Atatürk’ün Kamâl imzası yer alıyordu. 5 Şubat’ta, gazetelerin manşetlerini süsleyen büyük bir başlık vardı: “Önderimiz Kamâl Atatürk’ün Ulus’a Seçim Beyannamesi.”

Bu bahis tıpkı vakitte Anadolu Ajansı tarafından da ayrıntılı bir halde incelenmişti. Ajans’ın açıklaması şöyleydi:

“Bugünün bildirisinde, Başkan Atatürk’ün öz isminin Kamâl olarak yazıldığını gözlemledik. Yaptığımız araştırmalardan, bu yazımın sebebini ve temelini anlamış bulunmaktayız. Aldığımız istihbaratlara nazaran, Atatürk’ün taşıdığı Kamâl ismi ne Arapça bir söz ne de Arapça “Kemal” sözünün manasına denk gelmektedir.

Atatürk’ün öz ismi, Türkçede “ordu ve kale” manasına gelen “Kamâl”dır. Üstteki son (â), yumuşatıldığı için söylemi neredeyse Arapça “Kemal”e yaklaşır. Benzerlik, aslında bundan ibaretti. Kemal ismi Arapça kökenli bir isimdir. Kemal, “olgunluk, yetkinlik, tamlık, eksiksizlik” manalarına gelir.”

Seçim sürecinde Atatürk’ün isminin Kamâl olarak geçmesi, Türkçe kökenli bir ismin ve mananın vurgulanması olarak öne çıkmış oldu.

Atatürk’ün nüfus cüzdanına baktığımızda da cüzdan numaraları iki farklı seriye aittir. Birinci nüfus cüzdanı 51 sıra numaralı ve “No. 993.814.B” seri numarasına sahip, oburu ise yeniden 51 sıra numaralıdır fakat seri numarası “No. 993.815.B” olarak kaydedilmiştir.

İlk nüfus cüzdanı 1934 yılında verilmiş ve isim hanesinde “Kemal” yazılıyken ikincisi 1935 yılında verilmiş ve isim hanesinde “Kamâl” yazmaktadır.

Fransızca yayımlanan resmî dergi La Turquie Kemaliste, 7. sayıdan itibaren ismini “La Turquie Kamâliste” olarak değiştirdi. Lakin Aralık 1937’de 21/22. sayısından itibaren tekrar “La Turquie Kemaliste” ismini aldı.

Atatürk devrinin Edirne milletvekillerinden Şeref Aykut’un 1936 basımlı kitabının başlığı da “Kamâlizm”dir. Bütün bunların yanında CHP’nin Dördüncü Büyük Kurultayı’nda 9-16 Mayıs 1935 tarihlerinde parti programının giriş kısmındaki ‘Kemalizm prensipleri’, ‘Kamâlizm prensipleri’ olarak değiştirilmiştir.

Atatürk, yazılarında da “Kamâl” sözünü kullanmıştır.

1935 yılında CHP 4. Büyük Kurultayı’nda yaptığı konuşmanın metni, kitap özgününde “Genel Lider Kamâl Atatürk’ün Söylevi” olarak geçiyor. 1937’den itibaren Atatürk, lisanda özleştirme çalışmaları kapsamında CHP’nin 1935 programını gözden geçirirken, “Kamâlizm prensipleri” sözünü kullanmıştır.

Kamâl isminin resmî olarak geçtiği bunlar üzere o kadar örnek var ki. Esasen bu isim, kısa bir müddetliğine Atatürk ile yaşamış. Sözlüklerde “Kamâl” sözüne rastlanmadığı gibi 1937’den itibaren Atatürk, özel yazışmalarında “Kamâl”ın yanı sıra “Kemal” ismini da kullanmaya başlamıştır.

Nutuk’un 1938 baskısı ise “Kemal Atatürk” imzasıyla çıktıktan sonra karışıklık sona erdi. Lakin Atatürk, vefatına kadar hem “Kemal Atatürk” hem de “Kamâl Atatürk” yazılı iki adet nüfus cüzdanını kullanmıştır.

Kamâl ismine geçişi o devir ve sonrasında pek fazla sorgulanmamıştır.

Bu mevzu hakkında yapılan açıklamalar o denli çeşitli ki. Mevzuyla alakalı pek çok komplo teorisi bile var. Kamâl’i “kamunun malı olan” biçiminde açıklayanlardan “kırmızı şaman”a kadar pek çok telaffuz görmek mümkün. O denli ki ismin nüfus memurunun bir yanlışı olduğu dahi savlar ortasında.

1936 yılı boyunca, basında Atatürk’ün adı genellikle Atatürk ya da “Kamâl Atatürk” biçiminde yazılmıştır. Atatürk, 1937 sonuna kadar resmî yazışmalarda ve mektuplarda imzasını “Kamâl Atatürk” olarak kullanmış; 1937’den itibaren yazışmalarını “Kemal Atatürk” yahut yalnızca “Atatürk” olarak imzalamıştır.

Dönemin basınında da 1937 yılı mayıs ayından itibaren Atatürk’ten bahsederken “Kamâl” yerine “Kemal” biçiminde yazılmaya başlandığı görülüyor. Bu devirde hassasiyetin azaldığı ve gazetelerde gereksiz durumlar haricinde Atatürk’ün birinci isminin kullanılmadığını da anlamış oluyoruz. Nutuk’un 1938 baskısı da “Gazi Mustafa Kemal Atatürk” ismiyle basılmıştı.

Tüm bunların yanında Atatürk, çıkarttırdığı ikinci nüfus cüzdanındaki ismiyle yani “Kamâl Atatürk” olarak hayata veda etti. Kamâl ismi sanılanın bilakis Türkçe bir ismi söz ediyor ve bu ismi de kendisinin gururla taşıdığı anlaşılıyor.