Atom Numarası Nedir, Nasıl Bulunur?
Eskiden atomun unsurun en küçük yapı taşı olduğunu zannederdik lakin bugün biliyoruz ki atom; proton, elektron ve nötron ismi verilen üç atom altı parçacıktan oluşuyor. Atomun merkezi olan çekirdek müspet proton ve yüksüz nötrondan oluşur. Negatif yüklü elektron ise çekirdeğin etrafındadır. Bunları anladık peki atom numarası bu işin neresinde diyorsanız, aslında tam ortasında.
Atom numarası dediğimiz aslında bir elementin proton ve hasebiyle nötr durumda ona eşit olan elektron sayısıdır. Maddeyi unsur yapan atom numarasıdır. Kimyasal elementlerin gösterildiği periyodik tabloda her elementin yanında bulunan atom numarası ona özeldir ve değiştirilemez. Değiştirilirse aslında öteki bir elemente dönüşür. En güzeli gelin atom numarası nedir, nasıl bulunur yakından bakalım.
Temel bir tarif yaparak başlayalım; Atom numarası nedir?
Z sembolü ile gösterilen atom numarası, her bir kimyasal elementin çekirdeğinde bulunan proton sayısını söz eder. Nötr durumdaki bir atomda bulunan elektron ve proton sayısı eşit olduğu için nötr durumda bir kimyasal elementin proton sayısı, elektron sayısı ve atom numarasıdır birebirdir diyebiliriz. Elbette bunlar sıradan elementlerdir, farklı durumlar kelam konusu olabilir.
Nasıl yani, tam olarak atom numarası ne demek?
Açtık periyodik tabloyu, bulduk demir elementini, yanında yazıyor 26; demek oluyor ki demir elementinin atom numarası 26’dır yani bir demir atomunda 26 adet proton vardır. Örneğin azot elementinin atom numarası 7’dir yani azot atomunda 7 adet proton vardır.
Atom numarası yani proton sayısı o atomu, o atom yapan temel ögedir. Diyelim proton sayısını değiştirdik, ortaya diğer bir element çıkar. Diyelim elektron sayısını değiştirdik, ortaya iyon çıkar. Diyelim nötron sayısını değiştirdik, ortaya izotop çıkar. Yani bir elementin atom numarası, o elementi tanımlayabileceğimiz en temel ve eşsiz özelliktir.
Peki atom numarası nasıl bulunur?
Siz de konutta bulabilirsiniz demek isterdik lakin insan gözü şimdi atom altı parçacıkları görecek halde evrimleşmedi. Atom numarasını yani hangi element olduğunu öğrenmek istediğiniz atomu alır, atom mikroskobu ya da kuantum mikroskobu ismi verilen bir aygıta yerleştirir ve başlarsınız protonlarını saymaya.
Diyelim mikroskopta incelediğiniz atomun 26 protonu var, demek ki elinizde demir elementi var. Diyelim atomun 33 protonu var, demek ki elinizde arsenik var. Bu tıp örnekleri çoğaltmak mümkün. Özetlemek gerekirse bir atomun proton sayısı ölçülerek atom numarası bulunur.
Atom numarası neye eşittir?
Atom numarası proton sayısına, proton sayısı da nötr durumda elektron sayısına eşittir. Pekala bu atomun kaç nötronu var? Çabucak hesaplayalım; diyelim elinizde kalsiyum var, kalsiyumun atom numarası 20 yani proton sayısı 20. Kalsiyumun bağıl atom kütlesinin de 40 olduğu biliniyor. Hemen bağıl atom kütlesinden atom numarasını çıkaralım yani 40 – 20 = 20. Bir kalsiyum atomunda 20 adet nötron vardır. Bu süreci tüm kimyasal elementlere uygulayabilirsiniz.
Atom numarası nasıl artar?
Aslında atom numarası artma üzere bir durum kelam konusu değildir zira bilinen tüm elementlerin bir atom numarası vardır ve bu numara sabittir. Atomun proton sayısı arttıkça atom numarası da artar. Lakin bu, saymakla öğrendiğimiz bir artıştır. Doğal atom tepkisi oluşturayım diyorsanız iş değiştir.
Atom numaralarına nazaran periyodik tablodaki tüm kimyasal elementler:
Atom numarası | Sembolü | Element | Bağıl atom kütlesi |
1 | H | Hidrojen | 1,0079 |
2 | He | Helyum | 4,0026 |
3 | Li | Lityum | 6,941 |
4 | Be | Berilyum |
9,0122 |
5 | B | Bor |
10,811 |
6 | C | Karbon | 12,0107 |
7 | N | Azot | 14,0067 |
8 | O | Oksijen | 15,9984 |
9 | F | Flor | 18,9984 |
10 | Ne | Neon | 20,1797 |
11 | Na | Sodyum | 22,9897 |
12 | Mg | Magnezyum | 24,305 |
13 | Al | Alimünyum | 26,9815 |
14 | Si | Silisyum | 28,0855 |
15 | P | Fosfor | 30,9738 |
16 | S | Kükürt | 32,065 |
17 | Cl | Klor | 35,453 |
18 | Ar | Argon | 39,948 |
19 | K | Potasyum | 39,0983 |
20 | Ca | Kalsiyum | 40,078 |
21 | Sc | Skandiyum | 44,9559 |
22 | Ti | Titanyum | 47,867 |
23 | V | Vandayum | 50,9415 |
24 | Cr | Krom | 51,9961 |
25 | Mn | Mangan | 54,938 |
26 | Fe | Demir | 55,845 |
27 | Co | Kobalt | 58,9332 |
28 | Ni | Nikel | 58,6934 |
29 | Cu | Bakır | 63,546 |
30 | Zn | Çinko | 65,39 |
31 | Ga | Galyum | 69,723 |
32 | Ge | Germanyum | 72,64 |
33 | As | Arsenik | 74,9216 |
34 | Se | Selenyum | 78,96 |
35 | Br | Brom | 79,904 |
36 | Kr | Kripton | 83,8 |
37 | Rb | Rubidyum | 85,4678 |
38 | Sr | Stronsyum | 87,62 |
39 | Y | İtriyum | 88,9059 |
40 | Zr | Zirkonyum | 91,224 |
41 | Nb | Niobyum | 92,9064 |
42 | Mo | Molibden | 95,94 |
43 | Tc | Teknetyum | 98 |
44 | Ru | Rutenyum | 101,07 |
45 | Rh | Rodyum | 102,9055 |
46 | Pd | Paladyum | 106,42 |
47 | Ag | Gümüş | 107,8682 |
48 | Cd | Kadmiyum | 112,411 |
49 | In | İndiyum | 114,818 |
50 | Sn | Kalay | 118,71 |
51 | Sb | Antimon | 121,76 |
52 | Te | Tellür | 127,6 |
53 | I | İyot | 126,9045 |
54 | Xe | Ksenon | 131,293 |
55 | Cs | Sezyum | 132,9055 |
56 | Ba | Baryum | 137,327 |
57 | La | Lantan | 138,9055 |
58 | Ce | Seryum | 140,116 |
59 | Pr | Praseodimiyum | 140,9077 |
60 | Nd | Neodimyum | 144,24 |
61 | Pm | Prometyum | 145 |
62 | Sm | Samaryum | 150,36 |
63 | Eu | Evropiyum | 151,964 |
64 | Gd | Gadolinyum | 157,25 |
65 | Tb | Terbiyum | 158,9253 |
66 | Dy | Disprozyum | 162,5 |
67 | Ho | Holmiyum | 164,9303 |
68 | Er | Erbiyum | 167,259 |
69 | Tm | Tulyum | 168,9342 |
70 | Yb | İtterbiyum | 173,04 |
71 | Lu | Lutesyum | 174,967 |
72 | Hf | Hafniyum | 178,49 |
73 | Ta | Tantal | 180,9479 |
74 | W | Tungsten | 183,84 |
75 | Re | Renyum | 186,207 |
76 | Os | Osmiyum | 190,23 |
77 | Ir | Iridyum | 192,217 |
78 | Pt | Platin | 195,078 |
79 | Au | Altın | 196,9665 |
80 | Hg | Cıva | 200,59 |
81 | Tl | Talyum | 204,3833 |
82 | Pb | Kurşun | 207,2 |
83 | Bi | Bizmut | 208,9804 |
84 | Po | Polonyum | 209 |
85 | At | Astatin | 210 |
86 | Rn | Radon | 222 |
87 | Fr | Fransiyum | 223 |
88 | Ra | Radyum | 226 |
89 | Ac | Actinyum | 227 |
90 | Th | Toryum | 232,0381 |
91 | Pa | Protaktinyum | 231,0359 |
92 | U | Uranyum | 238,0289 |
93 | Np | Neptünyum | 237 |
94 | Pu | Plutonyum | 244 |
95 | Am | Amerikyum | 243 |
96 | Cm | Kuriyum | 247 |
97 | Bk | Berkelyum | 247 |
98 | Cf | Kaliforniyum | 251 |
99 | Es | Aynştaynyum | 252 |
100 | Fm | Fermiyum | 257 |
101 | Md | Mendelyum | 258 |
102 | No | Nobelyum | 259 |
103 | Lr | Lavrensiyum | 262 |
104 | Rf | Rutherfordium | 261 |
105 | Db | Dubniyum | 262 |
106 | Sg | Seaborgiyum | 266 |
107 | Bh | Bohriyum | 264 |
108 | Hs | Hassiyum | 277 |
109 | Mt | Meitnerium | 268 |
Kimyasal elementlerin sahip oldukları proton sayısına nazaran belirlenen atom numarası nedir, nasıl bulunur gibi merak edilen soruları yanıtlayarak atom numaralarına nazaran periyodik tablodaki tüm kimyasal elementleri listeledik.