Bahtın Gerisindeki Bilim: Bahtımızı Kendimiz mi Yaratıyoruz, Yoksa Her Şey Birbirine mi Bağlı?

Dünyaya geldiği andan beri insanlık, yaşantısı boyunca şans kavramını bazen doğaüstü güçlere bazen de tesadüflere bağladı. Başımıza çok keyifli olduğumuz bir şey geldiğinde kimisi bunu tesadüflere bağlar, kimisi ise doğuştan şanslı olduğunu ve bunu aslında yaşaması gerektiğini savunur.

Peki tesadüf dışında talih kavramı nasıl ele alınıyor; her şey tesadüf mü, yoksa yaşadığımız birçok şey birbirine mi bağlı? Bilim bunun için birkaç şey söylüyor.

Şans getireceğine inandığımız şeyler, hayatımızın birçok alanında yer alıyor.

Şansı kendimize çekmek ve başımıza hoş şeylerin gelmesi için somut şeylere gereksinim duymuşuzdur. Kapıya asılan ve talih getireceğine inanılan at nalları, bolluk ve rahmet sağlayan fil ve deve figürleri, maddi kar sağlamak için nar ve ametist, kuvars ve sitrin üzere doğal taşlara çeşitli olgular atfetmişizdir. Baht için yalnızca somut şeyler değil, tarih boyunca birçok ritüel de karşımıza çıkıyor. 

Yeni bir konuta sağ ayakla girmek, banyo yaparken yahut el yıkama esnasında sağ taraftan başlamak ve birebir isimde iki kişinin ortasında oturduğunda tuttuğumuz dileklerin kabul olması üzere birçok alışkanlığın baht getireceğine inanılır.

Bunun yanı sıra siyah kedi görmenin, merdiven altından geçmenin ve ayakkabı yahut terliğin karşıt dönmesi uğursuzluk getireceği gibi sol el kaşındığı vakit para kaybının olacağı kanısı makûs bahta atfettiğimiz kıymetlerin başında geliyor.

Peki talih konusunda neden hayatımızda bu tıp batıl inançlar yer edindi?

Aslında bu çeşit alışkanlıklar ve inanışlar, ruhsal amaçlara teşvik ediyor. Siyah bir kedinin yahut merdiven altından geçmenin bilimsel olarak makus talih getirdiğine dair objektif bir bilgi yok. Yeni bir konuta sol ayakla girdiğimizde başımıza makûs bir şey gelir mi? Yahut zıt dönen bir ayakkabıyı düzeltmediğimiz vakit makûs talih peşimizde mi olur? 

Saydığımız ve sayabileceğimiz birçok şey, görünürde birbiriyle kontaklı şeyler değil. Lakin insanlık tarihi boyunca bu tıp olaylar öteki şeylerle eşleştirildi ve birer alışkanlıktan öte, bir inanış haline geldi. Bu alışkanlık ve inanışlar, olmasını istediğimiz şey için birer yol ve prosedür aslında.

Böyle düşününce aklımıza iki şey geliyor: totem ve plasebo tesiri.

Üzerinizde baskılı beyaz bir tişört var diyelim. Bu tişörtü her giydiğinizde tuttuğunuz kadro maçı kazanıyor yahut o gün gününüz çok hoş geçiyor. Vakitle başınıza hoş şeylerin gelmesini o tişört ile bağdaştırabilirsiniz. Baskılı beyaz tişörtünüz size talih ve uğur getirir çünkü o sizin toteminiz olmuştur.

Peki hastayken biri size çorba yaptığında “şifa olsun” diyerek o çorbayı içirdi mi? Yahut iyileşeceğinize inanarak tabibin size verdiği düşük miligramlı bir ilacı içtikten sonra çabucak güzelleştiniz mi? Kısaca plasebo etkisini deneyimlediniz mi? Birçoğunuz bu soruya evet diyecek çünkü birçok insan farkında olmadan plasebo tesirini yaşıyor.

Özellikle sıraladığımız totem ve plasebo tesiri, bilim beşerlerine nazaran insanların sosyal bağını güçlendiren etmenler ortasında. Bu inanç biçimleri, davranış bilimlerinde evrimsel bir süreçten geçiyor. Saydığımız birçok şey birbiriyle etkileşim hâlinde olduğu için insanların toplumsallaşması ve etkileşimlerinin artması kaçınılmaz oluyor. Bilim insanlarının yaptığı araştırmaya buradan ulaşabilirsiniz.

Eğer öyleyse neden herkes şanslı değil?

Çevremizde bizden daha şanslı beşerler görürüz, değil mi? Ya da hayatında pek çok şeyin yolunda gitmediği birini görünce talihinin yaver gitmediğini düşünürüz. Bu cins durumlar, kişinin fikir yapısından kaynaklanıyor. Hertfordshire Üniversitesinde psikoloji profesörü olan Richard Wiseman’e nazaran talihi artıran dört prensip mevcut.

• Fırsata açıklık
• Sezgileri ve iç güdüleri dinleme
• İyimser bir inanç
• Kötü ihtimalleri düşünüp olayları denetim altına alabilme

Şanslı beşerler fırsatlara sürekli açıktır.

Wiseman, şanslı insanların fırsatlara açık olduklarını söylüyor. Birinci olarak rastlantısal bir formda fırsatları bahta çevirmek ve en azından bu türlü bir efor göstermek bile beraberinde bahtı getirir. Yeni tecrübelere açık olmak, yanında güzel ihtimalleri de bulundurur.

Sezgileri dinlemek, bahtın kapılarını ortalar.

Şanslı beşerler birebir vakitte sezgilerine güvenir ve içgüdülerine nazaran hareket ederler. Sezgileri olumlu manada dinlemek ise meditasyon yapmaktan geçiyor.

İyi düşün, yeterli olsun.

Kendini gerçekleştiren kehaneti duymuş olmalısınız. Optimist bir inanca sahip beşerler, kendilerine daha uygun ve daha hoş olasılıkları çekerek makus talihi defederek yeterli bahtı gerçekleştirirler. Kişinin niyeti neyse karşısına o çıkar.

Kötü ihtimali düşünerek düzgüne odaklanmak da bahtı beraberinde getirir.

Hayatta kalabilme düzeneği olarak geliştirdiğimiz makûs ihtimal düşüncesi, durumları denetim altına almamıza yardımcı olabiliyor. Her vakit olmamakla birlikte kötü ihtimali düşünmek, iyiyi nasıl elde edebileceğimize dair bize hayatın içinden ipuçları gösteriyor.

Tabii yalnızca niyet yapısı değil, talih konusunda tıpkı vakitte birçok etmen sıralayabiliriz.

Yapılan araştırmalar, talihin sadece fikir yapısına değil birebir vakitte birçok şeye bağlı olduğunu gösteriyor. Doğduğumuz coğrafya, toplumsal statümüz, ekonomik durumumuz ve hatta ismimiz bile bahtımızı etkileyebilir. Yapılan farklı bir araştırmada ise kulağa daha erkeksi gelen isimlere sahip bayanlar, hukuk ve siyaset üzere alanlarda daha faal rol oynayabildiğini gösteriyor. Araştırmaya buradan ulaşabilirsiniz.

Sonuç olarak siyah bir kedi görmek yahut bir uzunluk aynasının ansızın kırılması, kötü baht getirmez. Tıpkı vakitte dört yapraklı yonca görmek yahut deve figürlerini kullanmak, bolluk ve rahmet getirmeyeceği üzere yeterli baht ile karşılaşmamıza yardımcı olmaz. Değerli olan, bahta nasıl baktığımız ve fırsatları nasıl değerlendirdiğimizdir.