Bu Beyaz Plastik Sandalyeler Nasıl Ortaya Çıktı?

Balkonda, bahçede, sokak düğünlerinde, ucuz kafelerde ve daha pek çok yerde karşımıza çıkan bu beyaz plastik sandalyelerin aslında bir ismi var: Monoblok sandalye.

“İstiflenebilmesi ve ucuz olması nedeniyle bu kadar yaygın” diyerek mevzuyu özetleyebiliriz fakat kendisini biraz daha yakından tanımamızda yarar var; ne de olsa sadece Türkiye’yi değil, dünyanın dört bir köşesini istila etme muvaffakiyetini göstermiş durumda.

Elektrik prizleri, giysiler, trafik levhaları üzere pek çok öge size o ülke hakkında ipuçları verir. Halbuki monoblok bu farklılıklara aldırış etmez, vakitten ve yerden bağımsızdır.

Örneğin bir fotoğrafta monoblok gördüğünüzde o fotoğrafın nerede çekildiğini iddia edemezsiniz. Arjantin’deki biri de bu sandalyeye oturur, kültür şoku yaşayacağınız Japonya’daki biri de. Küreselleşmenin beden bulmuş halidir kendisi, tıpkı vakitte bir ikondur.

Monoblok sandalyenin ismi “mono(bir)” ve “bloc(blok)” sözlerinden geliyor. Yani “tek blok” manasında.

Diğer sandalyeler üzere birden fazla kesimden değil, polipropilen denen tek kesimlik termoplastikten yapılır. Ne pekala bu çok teknik tabirler? 

Polipropilen; yiyecek paketlemesinde, otomotiv endüstrisinde, dokuma alanında ve daha pek çok alanda kullanılan termoplastik bir polimerdir.

“Termo”dan anlayacağınız üzere işin içinde ısı vardır; bu plastik, 220 dereceye kadar ısıtılır ve ve enjeksiyon kalıplama yoluyla süratli ve ucuz bir formda imal edilir. Damacana, kimi bavul çeşitleri üzere eserlerde de tıpkı usul kullanılır.

Kalıplar değerlidir lakin seri üretim yapmayı kolaylaştırdığı için iş gücü, vakit ve materyal maliyetini önemli oranda düşürür. Monoblokun başarısı da tam olarak burada yatıyor.

Sadece Avrupa’da bir milyar kadar monoblok satılmıştır. Tek bir İtalyan üretici yılda 10 milyondan fazla monoblok üretiyor.

Bir sandalyenin üretim maliyeti sadece 3,5 dolar. Üst üste istiflenebildiği için daha az yer kaplıyor, ki çocukken bu sandalyeleri üst üste koyup en zirvesine oturmayı denemişsinizdir kesinlikle.

Bu sandalyeyi bu kadar kolay bir halde ele almayacağız elbette. Toplumsal teorisyenlerin ve sanatkarların bile ilgi alanında olan bir obje.

Bazı toplumsal teorisyenler, bu tartışmalı mobilya kesimi için “rahatsız edici” ve “küreselleşmenin gerçek kötülüğü” üzere tabirler kullanmıştır. Dünyanın en globalleşmiş objesi olan bu tartışmalı ikon, pek çok kişi için globalleşmiş dizaynın sembolü. Yani homojen bir kültürün esiri altında olduğumuzun bir göstergesi.

Hemfikir olacağımız üzere bu sandalyenin tasarımı epey sıradan. Kent görünümünü bozması nedeniyle İsviçre’nin Basel kentindeki kamusal alanlarda 2008-2017 yılları arasında yasaklıydı.

Peki bu ikonun bir dizayncısı var mı?

Onu kimin icat ettiğini bile bilmiyoruz. Yalnızca kimi örneklerinden bahsedebiliriz.

Sandalye muhtemelen 1967 yılında Vico Magistretti isimli bir İtalyan tarafından tasarlandı ve 70’li yıllarda Grosfillex Group isimli bir şirket tarafından seri üretime geçirildi lakin orjinal patentler olmadığı için hakikaten kimin tarafından tasarlandığı bilinmiyor.

Biraz daha geçmişe gittiğimizde Kanadalı dizayncı Douglas Simpson’ın 1946’daki bir prototipine benzediğini görüyoruz.

Bu sandalye de bir monoblok; tek modülden oluşuyor ve istiflenebiliyor. Fakat o devirde uygun bir kalıplama süreci olmadığı için bu dizaynın üretimi sonlu kaldı.

60’lı yıllarda ise Danimarkalı dizayncı Verner Panton’ın misal bir tasarımı piyasaya sürülünce işler değişti.

Orijinal ikonun öncüsü diyebileceğimiz bu klasik Modernist mobilya modülü, kendine has S halindeki dizaynıyla birinci kalıplanmış plastik sandalye olarak kabul edildi.

Panton adlı bu sandalye, o periyodun modası olan Uzay Çağı stilini temsil ediyordu(2001: Bir Uzay Macerası sinemasını hatırlayın). Bugün hâlâ İsviçreli Vitra şirketi tarafından üretilen bu sandalye; New York Çağdaş Sanat Müzesi, Londra Tasarım Müzesi, Berlin Alman Tarih Müzesi ve Kopenhag Danimarka Sanat ve Tasarım Müzesi dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki müzelerde bulunabilir.

Tek kesimli plastik sandalyenin varyantları 1970’lerde Allibert Group ve Grosfillex Group tarafından üretilmeye başlandı. Fransız mühendis Henry Massonnet’in imzası bulunan 1972 tarihli “Fauteuil 300” isimli sandalyenin, monoblokun birinci örneği olabileceği de söyleniyor. Joe Colombo’nun 1965 tarihli Chair Universal 4867 dizaynından esinlenmiştir.

O günden bugüne Rusya, Tayvan, Avustralya, Meksika, Amerika Birleşik Devletleri, İtalya, Fransa, Almanya, Fas, Türkiye, İsrail, Hindistan ve Çin üzere ülkelerde milyonlarca adet üretildi ve çok sayıda varyantı yapıldı.

İster sevin ister nefret edin, monoblok sandalyenin kalıcı muvaffakiyetini inkar etmek mümkün değil. Her ne kadar itilip kakılsa da sanatkarlar tarafından bazen kıymet görebiliyor.

Bu yetim dizaynla çok fazla anınız var…