Bu Daha Ne ki? Borsanın Tabanı Gördüğü Tarihî Düşüşleri Görünce “Nereden Nereye…” Diyeceksiniz
Borsa çöküşü; bir finansal piyasanın, süratle ve büyük ölçüde paha kaybetmesi manasına geliyor. Günlük yüzde 10 üzere büyüklüklerde değer kayıpları yaşandığında ‘borsa çöküyor‘ diyebiliyoruz.
Bu çeşit çöküşler, yatırımcıların panik içinde satış yapmaya başladığı, fiyatların süratle düştüğü ve ekseriyetle ekonomik sakinlik yahut belirsizlik periyotlarının bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Şirketler de doğal olarak itimat sorunlarıyla karşı karşıya kalıyor.
Büyük Buhran, 1929’da Wall Street’teki büyük panik ve belirsizlik sürecinin sonunda yaşanan patlamaydı.
Faiz oranları, panikten doğan ani satışlar ve daha birçok sebepten doğan bu büyük çöküş, doğrudan yahut dolaylı olarak tüm dünyayı etkiledi. Açlık, yoksulluk ve işsizlik dünyanın her yerinde arttı; öyle ki bu periyoda ‘Büyük Depresyon’ da denir hâle geldi.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD’nin düşünmeden dağıttığı krediler, ABD’de yasalaşmamış bankacılık siyasetleri ve ülkelerin birbirine çok borçlanması sonucunda bir ‘Kara Salı’ günü, yatırımcılar panikleyerek pay senetlerini satmaya başladı. Bunun sonucunda paylar gitgide ucuzladı ve toparlanma Amerika’da daha erken olsa da dünyada 1930’ların ortalarına kadar sürdü.
2. Dünya Savaşı’nın iktisada tesirleri, kestirim edebileceğiniz üzere, en az evvelki kadar berbattı.
Avrupa’da 1945 yılında başlayan kriz; 1950’lerin ortasına kadar sürdü ve savaşın sonunda dağılan orduların nüfusu ile artan işsizlik, boşa çıkan silah fabrikaları ve yıkım, ekonomik olarak çöküşe sebep oldu.
Amerika’nın o devirdeki Dışişleri Bakanı’nın soyadını taşıyan ‘Marshall Yardımı’ ile stabilize edilen Avrupa, kendini neredeyse on yıl sonra toparlayabildi. Bu yardım, Soğuk Savaş periyodunda Amerika’nın Batı ile alakalarını sıcak tutmasında çok büyük bir rol oynadı.
1970’lerin başında yaşanan “stagflasyon,” ekonomik sakinlik ve enflasyonun tıpkı anda ortaya çıktığı karmaşık bir periyottu.
Petrol krizleri, artan güç fiyatları ve üretkenlik düşüşü üzere faktörler, bu sorunun ana nedenleriydi. Bu devirde klasik ekonomik planlar hem enflasyonu hem de işsizliği birebir anda denetim etmekte etkisizdi. 1970 Stagflasyonu, devrin ekonomistleri ve siyasetçileri için de epeyce zorlayıcıydı.
1987’de tüm dünya, finans piyasalarını sarsan bir çöküş yaşayınca sıradan bir pazartesi, birdenbire ‘Kara Pazartesi’ oldu.
19 Ekim 1987’de yaşanan bu olay, tarihteki en büyük tek günlük pay senedi piyasası çöküşlerinden biriydi. Ana nedenler ortasında çok spekülasyon ve faiz oranlarının artışı bulunuyordu. Pay senedi piyasalarındaki ani bedel kayıpları, yatırımcıları önemli formda etkiledi.
2000 Teknoloji Krizi, bir öteki adıyla Nokta-com Balonu, 1990’ların sonunda ve 2000 yılının başlarında yaşanan bir teknoloji balonunun patlamasıydı.
Bu balon, internet ve teknoloji şirketlerine yönelik çok spekülasyon sonucu yatırımların çöküşü olarak kayıtlara geçti. Yeni bir derya olan internet şirketlerinin pay senetleri, çok derecede pahalanırken birçok yatırımcı bu şirketlere büyük ölçülerde yatırım yaptı. Ancak birçok internet şirketi aslında söyledikleri ölçülerde kârda değil hatta zarardaydı.
Spekülasyonların sonucunda pay senetleri ve hasebiyle yatırımcılar büyük kayıplar yaşadı, birçok internet şirketi iflas etti ve binlerce kişi işsiz kaldı.
2008 krizi, Mortgage piyasasındaki çöküş, küresel ekonomiyi derinlemesine etkileyen bir finansal felaketti.
İşlevsiz kredi uygulamaları ve finansal kurumların güç durumda olmasının bir sonucu olarak ortaya çıkan kriz; milyonlarca kişinin konutlarını kaybetmesine, işsizlik oranlarının artmasına ve birçok finansal kurumun iflasına yol açtı.
Kriz, finansal piyasaların karmaşıklığı ve risklerinin daha yakından incelenmesini sağladı ve iktisat idaresiyle ilgili kıymetli dersler verdi. Bu krizi bahis alan ‘The Big Short’ sineması, ilgisi olanlar için önerilebilir.
2020 COVID ekonomik krizi, COVID-19 pandemisindeki karantina sebebiyle uzun periyodik bir ekonomik sakinlikti.
Birçok ülkede seyahat kısıtlamaları ve toplu aktifliklerin iptali üzere tedbirlerle büyük gelir kaynakları kısıtlandı. Karantina sürecinde otomatiğe çevrilen iş kollarında işsizlik oranları artarken birçok bölüm, bilhassa hizmet sektöründe büyük kayıplar yaşandı.
Hükûmetler, çeşitli mali teşvik programları ile ekonomilerini desteklemeye çalışsa da 2020’deki bu ekonomik kriz, ekonomik istikrarsızlığın ne vakit ve nasıl geleceğinin iddia edilemezliğini gözler önüne serdi.
Dünyanın yaşadığı krizlerden elbette ki biz de etkilendik.
2020 COVID-19 Krizi, 2008 Mortage Krizi, 1987 ‘Kara Pazartesi’… Lakin kişiselliğini her vakit koruyabilen Borsa İstanbul’un bir de kendine has çöküşleri vardı. Gelin onlara da bakalım:
Kasım 2000 – Şubat 2001 Mali Krizi, BIST’te yüzde 60 düşüşe sebep oldu.
2000 Kasım ayının son haftasında, berbat yönetilen ve batan bankaların yol açtığı panik, yatırımcıları borsadan itti. Telaşla döviz toplayan bankalar bir yandan, kaçan yatırımcılar bir yandan; krizin birinci iki günü, 27-28 Kasım tarihlerinde, T.C. Merkez Bankasından 3 milyar dolar çekilmiş oldu.
İlerleyen süreçte, hükûmet tarafındaki siyasetler Türk lirasının süratle bedel kaybetmesine yol açtı ve birçok banka iflasın eşiğine geldi. Memleketler arası mali yardım talepleri, IMF ile yapılan muahede ve ekonomik ıslahatlar krizin denetim altına alınmasına yardımcı oldu. Lakin bu süreç, Türkiye’nin ekonomik istikrarını büyük ölçüde sarstı.
2013 Seyahat olayları, 28 Mayıs’ta başlayan hareketler yalnızca Türkiye Cumhuriyeti’nin değil dünyanın gündemini uzun bir mühlet meşgul etti.
Üstünden 10 yıl geçen Seyahat olayları, günden güne tırmanan şiddet olayları ve artan polis müdahalesiyle kitlesel bir protestoya dönüştü. Türkiye’nin siyasetini derinden etkilemesinin yanı sıra neredeyse üç ay süren aksiyonların ve devir iktidarının siyasi siyasetleri sonucunda BIST, yüzde 30 kıymet kaybetti. BIST’te süreç gören şirketlerin toplam piyasa kıymeti ise bu 3 ayda 164 milyar lira düştü.
2023 cumhurbaşkanlığı seçimleri süreci, hepimizi sarstığı üzere BIST’i de sarstı.
İlk cins seçimlerinden sonraki sabah, 15 Mayıs’ta süreç görmeye başlayan BIST, açılışına yüzde 6,4 bedel kaybıyla başladı. Bedel kaybı yüzde 5’i geçtiği için Endekse Bağlı Devre Kesici Sistemi tetiklendi ve süreçler saat 09.55’ten 10.30’a kadar durduruldu. Tüm seçim süresince yüzde 20 paha kaybeden BIST, düşüş sonrasında yüzde 85 paha kazandı.
Borsa hakkındaki öbür içeriklerimiz: