Bu Korkutucu Grotesk Heykeller Aslında Ne Manaya Geliyor?
“Grotesk”i; sanatta, edebiyatta, mimaride ve hatta kimi yazı tiplerinde bile görebiliriz. Bu “tuhaf” diyebileceğimiz sanat türü ekseriyetle; yarı insan yarı canavar yaratımları, zoomorfik figürleri ve mitolojik yaratıkların kombinasyonunu sergileyen değişik formlarla karakterize ediliyor.
Filmlerdeki gotik mimarilerden tahminen de aşina olduğunuz groteskin enteresan ortaya çıkış kıssasına, ne manaya geldiğine ve nerelerde gördüğümüze daima birlikte bakalım.
Varlıkların sıra dışı taraflarını abartarak gerçeklikten uzaklaştırılıyor.
Geçmiş tarihlere baktığımızda, Roma sanatında insan ile hayvan figürleri birbirine karıştırılarak yapılmış, sıradanlıktan uzak ve tuhaf formlar karşımıza çıkıyor. Devrin şatolarında sık sık kullanılan bu süsleme sanatı, varlıkların sıra dışı yönlerini abartarak gerçeklikten uzaklaştırıyor.
Fantastik, ürpertici, yakışıksız, bilinmeyen, saklı…
Fransızcadan gelen “grotesk” sözcüğünün kökenine baktığımızda farklı lisanlarda, birbiriyle benzerlik yakalayan pek çok mana bulabiliriz. Örneğin:
- Fransızca: fantastik, ürpertici, çok çirkin
- İtalyanca: mağaramsı, yeraltı dehlizi, mağara
- Latince: dehliz, mahzen
- Eski Yunanca: zımnî, saklı
Roma imparatorunun evinin kalıntılarından yeni bir biçim doğdu.
1480’lerde, Antik Roma İmparatoru Nero’nun Domus Aurea’sının (Altın Ev) kalıntıları keşfedildiğinde, ortalarında Raphael’in de bulunduğu sanatkarlar halatlarla yeraltına indiler ve burada harika fotoğraflarla karşılaştılar. İşte grotesk sanatı bu fotoğrafların taklitleriyle ortaya çıkmıştı. Yani grotesk, aslında yeraltı sanatı manasına geliyordu.
Raphael, yeraltındaki bu sanatı Papa tarafından yaptırılan Vatikan sarayında ünlü yaptı. Raphael’in ustası Perugino ve Michelangelo’nun ustası Ghirlandaio üzere devrin ustalarının birçok, yeraltındaki dizaynları kopyalayarak özel mülklere ve binaların dış cephelerine uygulamaya başladılar.
“Grotesk”in günümüzdeki “korkunç, nahoş” üzere manaları 18. yüzyılda oluşmaya başlamıştı.
18. yüzyılda, grotesk terimi çok daha geniş bir mana kazandı ve bilhassa tuhaf/gülünç olanı çok vurgulamakla ilişkilendirildi. Bu periyotlarda, tuhaflık ve bozukluk; olağandışı ve tabiatın nizamına ters olarak görülüyordu. Böylelikle grotesk terimi; uygunsuz, nahoş, iğrenç, vahim ve sefil için genel bir sıfat olarak kullanılmaya başladı.
Modern sanattaki grotesk, I. Dünya Savaşı’nın gerçek hayattaki dehşetiyle arttı.
20. yüzyıl sanatındaki en grotesk imgeler, aslında hepimizin gördüğü yapıtlarda yer alıyor. Mesela; Picasso’nun boğa güreşlerini, Kolu’nun kendi kendini yiyen yaratıklarını, Hans Bellmer’in parçalanmış oyuncak bebeklerini ve Francis Bacon’ın trajik anatomilerini içeriyor.
Performansta ve edebiyatta grotesk, seyircide eş vakitli olarak rahatsız edicilik ve acıma hissini açığa çıkaran şeyleri tabir ediyor.
Detaylı baktığımızda, günlük hayatımızda ve sanat kısımlarında sıkça karşımıza çıkabilecek grotesk, kara güldürü ve absürt tiyatroda da karakterlerle sergilenebiliyor. Edebiyatta, tuhaf ve korkutucu karakterlerin yer almasıyla Odysseia Destanı’nı örnek olarak verebiliriz.
Yüzüklerin Efendisi serisindeki “Gollum”u, Batman sinemasındaki “Joker”i ve Alice Mükemmeller Diyarı’ndaki karakterleri de Grotesk karakterlere verebileceğimiz en bilindik örneklerden kimileri.
Daha yeterli anlamanız için, kötü bir kent heykelimizi Midjourney’de grotesk şekilde yaptık ve değişimi bu formda oldu: