Bugün Bilim ve İdeoloji Hakkında Neyden Bahsediyorsak Ona Borçluyuz: Aristoteles Aslında Kimdir, Neyi Savunur?

Günümüz dünyasında bilim sayısalcıların işi, ideoloji ise sözelcilerin alanı olarak kabul edildiği için güya bu iki alan birbirinden bağımsızmış gib düşünüyoruz lakin şöyle alıcı bir gözle incelediğimiz vakit aslında bu ikisinin birbirinden beslendiklerini görürüz. Günümüzden binlerce yıl evvel yaşamış Antik Yunan filozofu Aristoteles de bunu görmüş ve bu tarafta çalışmalar yapmıştı.

Aristoteles, hocası Platon öldükten sonra kendi okulunu açtı ve burada sayısız öğrenci yetiştirdi. Lakin öldükten bir mühlet sonra unutuldu ve el yazmaları kitaplaştırılana kadar da yok sayıldı. Neyse ki yapıtları günümüze kadar geldi ve bu sayede bilim ve ideoloji hususları bu kadar gelişebildi. En güzeli gelin Aristoteles kimdir yakından bakarak eserlerini, ideolojisini ve neyi savunduğunu görelim.

Hocasına başkaldıran bir öğrenci: Aristoteles kimdir?

Aristoteles, milattan evvel 384 yılında Antik Yunanistan’ın kuzeyinde yer alan Stagire bölgesinde dünyaya geldi. Hem annesi hem de babası dönemin klâsik tıp alanında çalışıyordu. Hatta babası Nicomachus, devrin Makedonya Hükümdarı III. Amyntus’un saray hekimi olarak vazife yapıyordu. 

Genç bir yaşta ailesini kaybeden Aristoteles, şimdi 17 yaşındayken Platon Okulu’una kaydolmak üzere Atina’ya gitti. Okulda hem öğrenci hem de öğretmen oldu. Burada tam 20 yıl geçiren Aristoteles, hocası Platon ile sonu gelmez tartışmaların içine girdi. Zira aslında ideoloji dediğimiz şey tam olarak bu türlü bir şeydir. 

Büyük İskender’e bir devir hocalık yapan Aristoteles, kendi okulunu kurdu:

Platon, milattan evvel 347 yılında hayatını kaybedince okulun idaresi yeğeni Speusippus’a geçti. Bunun üzerine Aristoteles hem okuldan hem de Atina’dan ayrıldı. Tam beş yıl boyunca Ege kıyılarında öğrencilerinin meskenlerine konuk olarak deniz biyolojisi üzerine çalışmalar yürüttü. Bu devirde eşi Pythias ile evlendi. 

Milattan evvel 342 yılında periyodun hükümdarı II. Philip tarafından oğluna ders vermesi için Makedonya’ya çağrıldı. Bu küçük çocuk ileride tarihe Büyük İskender olarak geçecekti. Aralarında tam olarak neler yaşandı bilinmiyor lakin Aristoteles, milattan evvel 335 yılında Atina’ya geri döndü.

Atina’ya dönen Aristoteles, burada kentin dışındaki bir bölge olan Lyceum’da bir yer kiralayarak kendi okulunu kurdu. Antik Yunanistan’ın dört bir yanından öğrencilerin katıldığı bu okul aynı vakitte dünyanın birinci büyük kütüphanelerinden bir adedine dönüştü. Zira Aristoteles’in ideolojisinin en kıymetli kesimi, diğerlerinin yazılarını incelemektir. 

Aristoteles, kendi halinde bir adam olarak hayatını kaybetti:

Büyük İskender milattan evvel 323 yılında ölünce Aristoteles Atina’dan ayrıldı. Milattan evvel 322 yılına geldiğimizde de sindirim problemleri nedeniyle hayatını kaybetti ve yakın vakit evvel ölen eşinin yanına gömüldü. Son günlerinde oğlunun da annesi olan köle ile münasebeti vardı. Geride bıraktığı okulu ise öğrenci tarafından devralındı. 

Yüzlerce yıl boyunca Aristoteles unutuldu:

Lyceum’da bulunan Aristoteles okulu, o öldükten sonra öğrencileri tarafından yönetilmeye devam etti fakat Antik Yunan periyodundaki okullar kurucusunun ideolojisine nazaran yürüdüğü için Aristoteles’in mevti sonrası öteki okullar ile olan rekabete pek dayanamadı. Aristoteles ismi ise neredeyse tarihten silindi. 

Tarihçi Strabon’a nazaran milattan evvel 1. yüzyılda tekrar keşfedilene kadar Aristoteles’in yapıtları Ege kıyılarında yer alan küflü bir mahzende çürümeye bırakılmıştı. Bunların tek kopya olmadığını ve yapıtların farklı okullarda okunmaya devam ettiğini düşünenler de var fakat yeniden de birinci el yazmalarının yüzlerce yıl boyunca bir köşede mukadderatına terk edildiğini kabul etmek gerekiyor. 

Aristoteles yapıtları, aslında onun tarafından kaleme alınmış kitaplar değildir:

Antik Yunan periyodundaki okullar aslında tam olarak bildiğimiz okullar üzere değildi. Bir öğretmen ortaya çıkar ve öğrencilerle konuşarak bir cins tartışma ortamı içerisinde dersler verirdi. Bu nedenle bugün Aristoteles’in yapıtları olarak isimlendirdiğimiz kitaplar aslında okunması için yazılmış metinler değil, Aristoteles’in hazırladığı ders notlarıydı. 

Aristoteles’in bu çeşit ders notlarından oluşan 200 yapıtı olduğu iddia ediliyor lakin bunların sadece 31 tanesi günümüze kadar gelmiştir. Bunlar daha sonra Organon, Metafizik, Retorik ve Poetika olarak dört kategori altında toplanmıştır. 

Aristoteles neyi savunur sorusunun karşılığı, dört temel yapıtının içinde kapalı: 

• Organon
• Metafizik
• Retorik
• Poetika 

Organon

Latince enstrüman manasına gelen Organon, Aristoteles’in analitik olarak isimlendirdiği mantık çalışmalarının milattan evvel 40 yılında Rodoslu Andronicus tarafından düzenlendiği yapıttır. Kategoriler, Yorum Üzerine, Evvelki Analitikler, Sonraki Analitikler, Hususlar, Sofistik Çürümeler Üzerine olmak üzere altı kısımdan oluşur. ‘Tüm beşerler ölümlüdür, tüm Yunanlılar insandır, hasebiyle tüm Yunanlılar ölümlüdür.’ üzere akıl yürütmeleri içerir.

Metafizik

Daha evvel buradaki yazımızda tüm ayrıntılarıyla anlattığımız üzere Aristoteles’in Metafizik yapıtı, fiziğin ötesindeki varoluşun tabiatını inceler. Aristoteles’e nazaran metafizik birinci ideolojidir ve varlık olarak varlığı inceler. Eser; ilahın varlığı, nedensellik, biçim, husus üzere mevzular üzerine kanılar içerir.

Retorik

Aristoteles tarafından ‘herhangi bir durumda var olan ikna araçlarını gözlemleme becerisi’ olarak tanımlanan retorik, üç ana yol üzerinden Retorik isimli yapıtta anlatılır. Bu prosedürler; etik, duygusal ve mantıktır. Retoriği konuşma biçiminde törensel, isimli ve müzakereci olarak üç cinse ayıran Aristoteles, bu nedenle retoriğin babası olarak da anılır.

Poetika 

Aristoteles’in milattan evvel 330 yılında yazdığı düşünülen notlardan oluşan Poetika isimli eser, günümüze kadar gelen en eski yapıtı olarak kabul edilir. Platon’un şiir anlayışına bir tenkit olarak yazılan bu yapıtta, ahlaken kuşkulu olduğu için şiirin toplumda çıkarılması gerektiği söylenir. Aristoteles, şiir ve tiyatronun hisleri yararlı bir halde arındırdığını savunur. 

Aristoteles ideolojisi yüzyıllar sonra tekrar canlandı:

Rodoslu Andronicus tarafından düzenlenen ve kategorilendirilen Aristoteles’in yapıtları, Bizans’ta okunmaya devam etti. En büyük İslam filozoflarından olan İbn-i Sina, İbn-i Rüşd üzere isimler ve Maimonides üzere bilim insanları, Aristoteles’in yapıtları üzerine derin okumalar yaptılar. 

Albertus Magnus ve Thomas Aquinas üzere isimler Aristotelesçi kanılar ile Katolik ideolojisini şekillendirdiler. Daha sonra pek çok fikri çürütülmüş olsa da Aristoteles; mantık, estetik, siyaset, etik üzere alanlarda yaptığı çalışmalar sayesinde bilimin ve ideolojinin başlangıcı olarak karşımıza çıkmaya devam ediyor. 

Antik Yunan’da yaşamış tarihin en büyük filozoflarından Aristoteles kimdir sorusunu yanıtlayarak yapıtları ve ideolojisi hakkındaki değerli ayrıntıları paylaştık. Binlerce yıl öncesinden günümüze ışık tutan bu türlü bir adama hürmet duymamak elde değil.