Cambridge Analytica: Tarihin En Büyük Manipülasyon Skandalı

Tükettiğimiz her eser ve hizmet üzere siyaset de aslında kabaca bir “ürün” ve pazarlanmaya gereksinimi var. Tıpkı birden fazla şeyin fiyatsız olduğu ve karşılığında vaktimizi ve ferdî bilgilerimizi talep ettiği internet dünyasında olduğu üzere siyaset için de vaktimizi ve bilgilerimizi veriyoruz. Üstelik bunun sağı, solu da yok. 

Demokrasinin temellerinin atıldığı Antik Yunan’da halkın uğrak noktası olan meydanlara “agora” denirdi, günümüzde bu agoraların yerini toplumsal medya mecraları aldı. Tıpkı Antik Yunan’da ya da sonrasında olduğu üzere beşerler, haklı olduklarını düşündükleri davalarına taraftar toplamak için dijital meydanlarda kampanyalar yürütüyor. 

Bir yürüyüşe çıktınız, yolunuz kent meydanından geçiyor. Bu sırada hiç tanımadığınız birileri çıkıp, meydandan geçmeniz için sizden kimliğinizi istiyor. Verir miydiniz?

Kabul edip kimliğinizi uzattınız diyelim… Sonra bu kişi size alakasız sorular sormaya başlıyor:

Karşınıza çıkan bir yabancı size bu kadar soru sorsa herhalde şöyle bir yansıyı hak eder, değil mi? 

Ya da kibarca “Sen kimsin kardeşim?” deyip, yolunuza devam edersiniz. İşte o iş o denli olmuyor.

Bu arkadaşı yakından tanıdığınızı düşünüyoruz, kendisi Mark Zuckerberg. Siz o “meydandan” geçip giderken hiçbir soru sormadan hakkınızdaki her şeyi bilme gücüne sahip:

2007’de kurduğu Facebook sayesinde dünyanın en kalabalık dijital meydanlarının sahibi oldu Zuckerberg. Şöyle bir benzetme de üzücü olmaz: Dünyanın en kalabalık, fakat hiçbir siyasi hududu olmayan ülkesinin imparatoru oldu. 2010’da Time Mecmuası, kendisini Yılın İnsanı seçti. Bu unvana ulaştığında şimdi 25 yaşındaydı. 

Kullanımı büsbütün fiyatsız olan Facebook ve Instagram uygulaması için çok kolay bir gelir modeli belirlemişti. Siz vakit geçirdikçe hakkınızdaki genel bilgileri öğreniyor, bunlardan yola çıkarak size reklam gösteriyordu. Maksatlı reklam denilen bu model, vakitle pek çok fiyatsız hizmet veren teknoloji devi tarafından benimsendi. Bugün gördüğünüz her reklam, kesinlikle bir yerde bıraktığınız data sayesinde karşınıza çıkmaya başladı. Buna alıştık, artık garipsemiyoruz.

Yürüyüşünüzü bitirdiniz. Telefonunuzun ekranı kapatıp masanın üzerinde bıraktınız. Arkadaşınız ile sohbet ederken size Airfry’lardan bahsetmeye başladı. Birinci sefer duyduğunuz bu ürünü daha evvel hiç internette aratmamıştınız:

Akşam konuta geldiniz, arkadaşlarınızın öykülerine bakmak için Instagram’a girdiğiniz ve o da ne? Bir Airfryer reklamı!

Haydi diyelim Facebook daha evvel dolaştığınız internet sitelerinin ne olduğunu biliyor, yaptığınız aramalara nazaran reklam gösteriyor. Lakin hiç internette aratmadığınız bu eserin reklamı nasıl karşınıza çıkıyor? 

Bu reklamı, şu ana kadar varlığından bihaber olduğunuz, nereye gitseniz yanınızda gelen “dijital ikiziniz” sayesinde gördünüz:

Dijital ikiziniz, sizinle tıpkı zevklere sahip. Lakin dün akşam ne yediğinizi sizden daha güzel hatırlıyor. Hatta hatırlamakla kalmıyor. Her türlü ayak izinizini, ekranlarda ve klavyelerde dolaşan her türlü parmak hareketinizi kayıt altına alıyor. Bu bilgileri depolamak için de kullandığınız uygulamaları sağlayan şirketlerin bilgi merkezlerini kullanıyor. 

Yani evet, hakkınızdaki tüm bilgilerden oluşan bu dijital ikiziniz; dünyanın farklı noktalarında onlarca şirketin yönettiği data merkezlerinde yaşıyor. Meydandan geçerken soruları size değil, o ikiz kardeşinize soruyorlar:

Onun da ağzı torba değil ki büzesiniz, ne sorsalar söylüyor. Hatta bazen o telefonun ekranı kapalıyken bile konuşmalarınızı dinleyebiliyor, birtakım sözleri yakalayıp sizin hakkınızda sizden daha çok fikir sahibi oluyor. Hain kardeş de bu türlü olsa gerek. Neyse…

İşte bu dijital ikiziniz, yalnızca airfryer reklamı gösteren firmaların ortağı değil. Siyasi kampanyaların da ortağı. Hatta sizin bu ikizinizle ortak olmak için sıraya giren şirketler var. Bunlardan birisi de Cambridge Analytica:

Merkezi İngiltere’de bulunan bir şirket Cambridge Analytica. Müşterileri siyasetçiler, hükümetler ve muhalefetinden iktidarına kadar tüm siyasi partiler… Milyarlarca insanın dijital ikizleriyle işbirliği yapan bu şirket, o ikizlerden aldığı bilgileri işleyerek müşterilerine siyasal bağlantı danışmanlığı veriyor.

Buraya kadar hiçbir sorun yok. Yazının başında da söylediğimiz üzere ideoloji de artık günümüzde airfryer üzere yalnızca bir eserdi, pazarlanmaya muhtaçlığı vardı:

Peki kime, nasıl, hangi kaideler halinde pazarlanacaktı bu ideolojiler? İşte bu noktada devreye giren ikizleriniz, sizin mümkün siyasi görüşünüz hakkında bilgi veriyordu Cambridge Analytica şirketine. Sonra da aykırı görüşünüz hakkında hoşunuza gidecek bildiriler, benimsediğiniz ideoloji hakkında sakıncalı reklamlar, kararsızsanız en çok parayı verenin seçtiği reklamları görüyordunuz. 

2016’da ABD Başkanlık Seçimi’ni Donal Trump kazandı biliyorsunuz. Bu sonuç bizi irdelemez. Fakat kendisinin dijital kampanya sorumlusu Tressa Wong’un şu kelamları değerli: “Facebook olmasaydı, kazanamazdık”

Açık bir itiraf niteliğinde olan bu açıklama seçimlerden yaklaşım 1 yıl sonra yapılmıştı. Lakin bu daha başlangıçtı.

Sizi Christopher Wyle ile tanıştıralım, kendisini seversiniz ya da sevmezsiniz lakin yüzyılın en büyük politik skandalını ifşa etti:

Cambridge Analytica’da bilgi danışmanı olarak vazife yapıyordu Wylie. Başarılı bir eğitim ve çalışma hayatının akabinde tepedeydi. Fakat bulunduğu pozisyon, çalıştığı şirketin getirdiği sorumluluk 2018’in Mart ayında ağır geldi. The Guardian’a ulaştı, bildiği her şeyi anlattı. Ortalık kötü karıştı.

Çalıştığı şirket Cambridge Analytica’nın Facebook üzerinden yapılan bir anketle 87 milyondan fazla insanın bilgisine ulaştığını, bu bilgilerle 2016’daki seçimlerinin manipüle edildiğini açıkladı:

Yaptığı itirafların çapı o denli bir büyüktü ki 2018’de, Time Mecmuası tarafından dünyanın en tesirli 100 insanı ortasında gösterildi Wylie. Lisana kolay, tam 87 milyon insanın bilgileri, siyasi kampanyalarda, düşüncelerini değiştirmek için kullanılmıştı. Taşlar yerine oturuyordu. Trump’un danışmanı neden zaferi Facebook’a borçlu olduklarını söyledi, artık daha net anlıyoruz.

Daha sonra ortaya çıktı ki bu 87 milyon insanın tamamı aslında anketi doldurmamıştı. Şayet Facebook profiliniz herkese açık formdaysa anketi doldurduğunuz an, listenizdeki tüm arkadaşlarınızın bilgilerini de veriyordunuz. 

Bu zincirleme tesirle sayı 87 milyona kadar ulaşmış, nüfusu Türkiye kadar olan bir topluluktaki tüm bireylerin şahsa özel siyasi, ideolojik profilleri çıkarılmıştı:

Bu bilgilerden yola çıkılarak “aslında tabandan gelen takviyeye sahipmiş” üzere siyasi ve dini reklamlar gösterildi milyonlarca beşere. Sonuçta Trump kazandı: 

2019 yılında yayınlanan Netflix’te yayınlanan The Great Hack belgeseliyle öğrendik ki bu model, yalnızca 2016’daki ABD Başkanlık Seçimi için kullanılmamıştı. Dünya çapında 20’den fazla ülkede kullanılmıştı…

Bu belgeselde bülbül üzere şakıyan idare heyeti üyesi Brittanny Kaieser’i muhtemelen daha evvel tanımadınız: 

Belgeselde Cambridge Analtyca’nın çok sayıda ülkedeki seçimlere karıştığını söz eden Kaiser, itiraflarından sonra uzun bir mühlet bilişim dünyasından aforoz edildi. 2019’da çalışmaya başladığı şirket (Phunware), Trump’un 2020 kampanyası için 3 milyon dolarlık mutabakat imzalayınca istifa etti ve radikal bir görüş benimsedi.

Kaieser 2020’nin başından bu yana Brezilya, Kenya ve Malezya’daki seçimlere nasıl müdahele edildiğine dair sayısız evrak yayınladı: 

Bu ülkelerin sayısı üzerine tartışmalar sürüyor. İngiltere’nin AB’den ayrıldığı Brexit referandumu, Rusya – Ukrayna Savaşı, Brezilya’daki Bolsonaro olayları, Fransa’daki iç karşılıklıklar, Çin’in Uygur Özerk Bölgesi’nde yaptıkları, Orta Doğu’nun durmak bilmeden fokurdayan kazanı… Yani yalnızca ülkelerin iç siyaseti kelam konusu değildi. O yıllardan bugüne kadar ne kadar milletlerarası kriz yaşandıysa birisi ya da birileri, Cambridge Analytica modeliyle; milyarlarca insanın fikrini değiştirmek için son derece saldırgan kampanyalar düzenledi. 

Tüm bu olaylar yaşanırken senatoda hesap veriyordu Mark Zuckerberg;

Hatta duruşma sırasında su içtiği anlar viral oldu, internet müzesindeki en hoş duvarlardan birisine asıldı. Bu prestij kaybı sebebiyle şirketin ismi, odaklandığı yeni teknoloji alanı metaverse’den ilham alınarak seçilen “Meta” formunda değiştirildi. Meta, verilen mahkeme kararıyla Cambridge Analytica’dan etkilenen insanlara para ödüyor, tek kural 2007-2021 yılları ortasında ABD’de ikamet etmiş olmanız. 

Gelelim Türkiye’ye… Her ülkede olduğu üzere biz de bu tehditlere çok açığız: 

Üstelik kelam konusu şirketlerin hiçbirisi Türkiye merkezli değil. Bu da yaşanacak mümkün krizlerin sonlarını milletlerarası hukuka taşıyor. Dahası, bu türlü skandalların direkt ülkemiz seçimlerinde yaşanması durumunda, bunu anlamamız ABD’deki kadar süratli ve kolay da olmayacak. Tahminen Brittany Kaiser ve Christopher Wylie üzere beşerler itiraf edecekler, lakin çok büyük ihtimalle bunu fark etmek için yıllara muhtaçlığımız olacak. 

Bu sırada dijital ikizinize ne kadar sahip çıkarsanız çıkın, artık çok geç. Birisi ya da birileri çoktan onunla masaya oturup hakkınızdaki her şeyi sizden daha düzgün öğrenmiş olabilir!