“Camdan Vazoymuş Gibi” Hissettiren Orta Çağ Hastalığı

“Çıt kırıldım” tabiri sanırım en çok bu sanrıyı yaşayan beşerler için kullanılmalıydı. Cam sanrısı olarak bilinen ruhsal bir rahatsızlık, Orta Çağ’daki insanların kendilerini camdan yapıldığına ve kırılabileceklerine ikna etmiş.

Özellikle toplumun üst katmanında görülen bu rahatsızlık, kulağa çok garip gelse de birçok kişi tarafından benimsenmişe benziyor. Hatta tarihte ismini sıkça duyduğumuz Fransa Hükümdarı IV. Henri’de de bu hastalık tespit edilmiş. Ayrıntılarını öğrendikçe daha da şaşıracaksınız.

Kraliyet ailesinin hekimi olarak bilinen Andre Du Laurens’in olay defterlerinde bu sanrıyla ilgili bilgiler bulunmuştur.

Cam sanrısı üzerine bulguları yazan tabip, Fransa Hükümdarı IV. Henri’nin de bu rahatsızlığa sahip olan bir lord olduğunu kaleme almış. Aslına bakılırsa hükümdarın rastgele bir rahatsızlığı ve akli istikrar bozukluğu yokmuş. Geri kalan tüm mevzularda mantıklı davranan kraliyet lordunun, insanları “kırılabileceği” kanısıyla kendisine yaklaştırmadığının altını çiziyor.

Laurens, başka tıp teorisyenleriyle birlikte, cam sanrısının nedeninin öbür tüm hastalıkların nedeninde yattığını öne sürüyordu.

Antik Yunan ve Roma doktorları tarafından insanın vücudunda oluşan hastalıklarla ilişkilendirilen ve 4 ögeye dayanan ‘Humarol Patoloji’ye nazaran insan bedeninin dört humörden oluştuğunu tez ediliyor. Buna nazaran beden; kan, balgam, sarı safra ve kara safra olarak belli sıvılar üretiyor. Bu sıvılardan biri bozulduğunda kişinin istikrarı de bozulur; uygunlaşmak için humörlerin yine dengelenmesi gerekir.

Her sıvı, bir zihinsel durumla ilişkilendiriliyordu.

Bu humörler sadece fizikî sıhhatle değil; zihinsel sıhhatle da ilişkiliydi. Mesela, kara safra fazlalığı melankoliyle, yani günümüzdeki depresyonla kontaklı sayılıyordu. Cam sanrısı da doktor Laurens tarafından melankoliyle bağdaştırıldı ve bu da çok kara safranın bir belirtisiydi. Kara safra, ağır ve koyu bir biçimde olduğundan, hastanın hayal gücüne basitçe nüfuz edebileceği söyleniyordu.

İşte bu da onları melankolinin tezahürüne açık hale getiriyor ve ismine da cam sanrısı deniyordu.

İngiliz bilim insanı Robert Burton, Melankolinin Anatomisi adlı yapıtında, cam sanrısının melankolinin bir tezahürü olduğunu söylemiş lakin bu sanrının da bir cins dehşet kaynaklı olduğunun altını çizmiştir. Burton, melankoliden muzdarip insanların sık sık paranoyaya kapılarak cam sanrısını da daha makus etkilediklerini söylemiştir.

Bilimsel çalışmaları bir kenara bırakırsak kurgularda da aslında bu durum bizlere anlatılmış. Miguel de Cervantes’in The Glass Graduate adlı kısa hikayesi buna bir örnektir. Hikayedeki kahraman, afrodizyak olduğu iddia edilen bir ayva yerken zehirlenir. Olayın kahramanda yarattığı travmaysa cam sanrısına dönüşür.

İsmini duyduğumuz ya da bildiğimiz isimlerden bu sanrıya kapılanlar var mıydı?

Üst katmanda görüldüğünü göz önüne alırsak kesinlikle ismini işittiğimiz birkaç ünlü mağduru olmalı. Bu durumun, eğitimli erkekleri daha fazla etkilediği düşünülüyordu. Şair, filozof ya da akademiyle ilgilenen şahısların melankoliye yatkınlıkları düşünüldüğünde sanrının sonuç olarak entelektüellerle de irtibatı vardı.

İnsanlar neden bu türlü bir rahatsızlıktan muzdaripti?

Tüm teorileri bir kenara bırakarak sıkıntıya odaklanırsak merak edilen tek bir bahis gündemimize geliyor. Neden ve nasıl kaynaklanıyordu?

17. yüzyılda cam nispeten yeni bir malzemeydi. Beşerler, kum üzere bir unsurun nasıl cam haline getirilebildiğini anlamakta zahmet çektiklerinden cam ekseriyetle büyülü bir unsur varsayılıyordu. Cama duyulan bu hayranlık, Alman simyacı Johann Becher‘in Physica Subterranea’da “insan, tüm hayvanlar üzere camdır ve cama dönebilir“ cümlelerini kurmasına sebep oldu. Dahası,cam formundaki canlının kendi rengine sahip olduğunu öne sürmüştü. Mesela biz beşerler süt beyazı camdan yapılmıştık.

İnsanlar, kırılmaktan çekinen hassasiyetlere sahip oldukları için bu duruma “cam sanrısı” denilmiş olabilir.

Hollandalı psikiyatrist Andy Lameijin, çağdaş devirlerde bu hastalığa rastlanıp rastlanmadığını merak edip araştırdığında kendi çalıştığı hastanede bu türlü bir olaya denk gelmiştir. 1964 yılında Leiden’deki kliniğine getirilen bir adam, camdan yapıldığını tez etmişti.

Hastalık, aslında 1830’larda ortadan kaybolmamış.

Edinburgh’daki bir akıl hastanesinin arşivlerinde kayıtlı olan ve cam sanrısına atıflar içeren 1883 tarihli bir konferans bulundu. Kayıtlar ise şaşırtan: hastalardan biri, bacaklarının camdan olduğunu sav ediyordu. Birkaç kayıt daha ele geçirildikten sonra bu hastalığın Orta Çağ ile sonlu olmadığı anlaşılıyordu.

Günümüzde toplumun maruz kaldığı baskı ve tasanın mümkün bir tezahürü olarak anlaşılan bu hastalık; kişilerin, içinde bulundukları periyotta mümkün durumlara karşı bu hastalığı geliştirdiklerini de gösteriyor. Eminiz şu an siz bu yazıyı okurken bu hastalıkla farkında olmadan çaba eden ismi konmamış birçok insan var.