Çocukken Yahudi Olduğu İçin Ayrımcılığa Uğrayan Karl Marx’ın ‘Din Toplumların Afyonudur’ Diyecek Noktaya Geldiği Hayat Öyküsü
Bugün dünya siyasi tarihine damga vurmuş isimleri sayalım desek bunların büyük bir kısmının asker ve siyasetçiler olduğunu görürüz. Evet lakin tüm bu askerler ve siyasetçiler aslında filozoflar tarafından ortaya atılan görüşleri siyasette uyguladıkları için dünya tarihine geçmişlerdir. İşte bu filozoflar ortasında en kıymetlilerinden bir tanesi de şüphesiz bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marx’tır.
Karl Marx, pek çok farklı eser verse de herkesin bildiği iki en kıymetli yapıtı Kapital ve Friedrich Engels ile birlikte yazdığı Komünist Manifesto’dur. Kendisinin niyetleri hem yaşadığı periyot hem de sonrasında tüm dünyada büyük yankı uyandırmış ve hatta bugün bile tartışmaların temel konusu olmuştur. Karl Marx kimdir gelin yakından bakalım ve neyi savunuyordu, ideolojisi nedir üzere soruların karşılıklarını arayalım.
Karl Marx kimdir? Yahudi kökenleri nedeniyle ayrımcılığa maruz kalan bir çocuk:
Tam ismiyle Karl Heinrich Marx, 5 Mayıs 1818 tarihinde Prusya yani Almanya’nın Trier kentinde dünyaya geldi. Yahudi kökenli bir ailenin dokuz çocuğunun en büyüğü ve tek hayatta kalanıydı. Yahudi kökenli olsalar da aslında babası o doğmadan bir yıl evvel vaftiz edilip Hristiyan olduğu için Karl da Hristiyan bir çocuk olmuştur.
Hristiyan olsa bile Yahudi kökenli olduğu için hayatı boyunca pek çok önyargıya ve ayrımcılığa maruz kalmış olan Karl Marx, tüm bu yaşadıkları nedeniyle dinin toplumdaki yerini sorgulamış ve toplumsal değişimin önündeki en değerli mahzuru bu nedenle din olarak görmüştür.
Temel lise eğitimi sonrası 1835 yılında Bonn Üniversitesi’ne kaydolan Karl Marx, burada gerçek manada bir serseri hayatı yaşadı. Bilimsel hususlar yerine daha çok beşeri bilimler üzerine dersler aldı, bir düelloya katıldı, mahpusta kaldı, şairler kulübüne katıldı ve bir yılın sonunda bu okuldan ayrılarak Berlin Üniversitesi’ne kaydoldu.
Hegel ile tanışması Karl Marx’ın hayatını değiştirdi:
Karl Marx Berlin Üniversitesi’ne geldiği vakit okul Genç Hegelciler denilen bir kümenin elindeydi ve Karl Hegel’den tam manasıyla tiksinmişti. Fakat küme vakit içerisinde değişim geçirdi. Hristiyanlıktan uzaklaşarak ateizme yakınlaşan Genç Hegelciler, 1841 yılına geldiğimizde solcu cumhuriyetçiler haline gelmişlerdi.
Karl’ın niyetleri de bu değişim ile birlikte gelişmeye başladı. Özellikle Hegel’in mutlak ruh kanısı üzerine hayli baş yormuştu. Bu düşünsel süreçte en çok üstünde durduğu Hegel’in diyalektik fikirleri ile Feuerbach’ın materyalizm fikirleriydi. Evet, diyalektik materyalizmin temelleri atılıyordu.
Gazetecilik hayatı sert başladı:
Karl Marx, 1842 yılında yeni kurulmuş bir gazeteye katıldı. Özgür basın, mutlak ahlaki standartlar, üniversal etik unsurlar üzere pek çok hususta yazılar kaleme aldı. Tüm yazılarının ise tek bir ortak noktası vardı, Karl tam manasıyla sansüre karşıydı. Çok geçmeden gazetenin editör koltuğuna oturdu.
Editör olduktan sonra daha çok iktisat hususlarında yazılar yazmak zorunda kaldı. Ekonomi üzerine eğildikçe Hegelci idealizmin işe yaramadığını gördü ve Hegelci etrafından uzaklaşmaya başladı. Yazıları çok tutuyor, gazetenin tirajı yükseliyordu lakin kanıları yüzünden de gazete vakit zaman yasaklanıyordu.
Paris kapıları açılınca Karl Marx’ın içindeki devrimci uyandı:
1843 yılında Karl Marx uzun vakittir birlikte olduğu kendisinden dört yaş büyük Jenny von Westphalen ile evlendi. Jenny’nin farklı bir ailesi vardı; babası sosyalistti, üvey kardeşi tam bir gericiydi ve sonra ülkenin içişleri bakanı oldu. Jenny’nin babası Karl’ı çok seviyordu ve bazılarına nazaran sosyalist fikrinin temelleri bu devirde atıldı.
Evlendikten kısa bir mühlet sonra çiftimiz Paris’e taşındı. Karl Marx burada evvel bir devrimci, daha sonra ise komünist oldu. Fransız ve Alman emekçi birlikleriyle görüşmeye başladı. Karl’a nazaran bu çalışanların fikirleri kaba ve akılsızcaydı lakin onun kişiliğini etkiliyordu. Bu periyotta emekçi fikirleri hakkında pek çok yazı kaleme almıştır.
Ve en sonunda Karl Marx, Friedrich Engels ile tanışıyor:
- Friedrich Engels
Karl Marx, 1844 yılında daha evvel çalıştığı gazetede tanıştığı Alman sosyalist Friedrich Engels ile yine karşılaştı. Bu sefer ortalarında ömür uzunluğu sürecek bir arkadaşlık başlayacaktı. Bu periyotta yazdığı yazılardaki din halkın afyonudur, proletarya ayaklanması daveti üzere niyetleri nedeniyle göze batan Karl Marx, 1845 yılında hudut dışı edilerek Brüksel’e gitti. Tıpkı yıl Prusya vatandaşlığından da çıktı.
Sonraki iki yıl boyunca Friedrich Engels ile Karl Marx ortasındaki bağlantı giderek derinleşti ve neredeyse tek bir beyinden çıkmışçasına ortak kanılara sahip yazılar kaleme almaya başladılar. Marx bu yıllarda emekçi başkanlarıyla yakın münasebetler kurarak entelektüel duruşunu geliştirdi.
Karl Marx bu devirde kesin bir biçimde karar verdi ki sosyalizm için bilimsel bir temel gerekiyordu. Ekonomik sistemlerdeki aksilikler ortasında bir istikrarın mümkün olmadığını, sosyal yapıların süreksiz olduğunu ve makus özelliklerin büsbütün kaldırılması gerektiğini söylüyordu.
“Avrupa’da bir hayalet dolaşıyor, Komünizm hayaleti.”
O devir arka arda yaşanan olaylar en sonunda Friedrich Engels ile Karl Marx’ı bir program yazmaya yönlendirdi. Komünist Manifesto ismini verdikleri metin 1848 yılında yayımlandı ve birinci cümlesi “Avrupa’da bir hayalet dolaşıyor, Komünizm hayaleti.” oldu. Manifestoda kurallar açıkça belirtilmiş, alınması gereken tedbirler anlatılmış ve dünyanın tüm çalışanlarına birleşme daveti yapılmıştı.
İnanılır üzere değil lakin bu birkaç sayfalık metin bir kıvılcım tesiri yarattı ve 1848 yılının birinci aylarında Fransa’da, İtalya’da, Avusturya’da, Avrupa’nın genelinde art arda ihtilaller yapıldı. Almanya’ya dönen Karl Marx, Köln’de devrimci çabaya katıldı. Lakin Emekçi Sendikası başkanları tarafından oluşturulan proleter ihtilal programına büsbütün karşı çıktı.
Karl Marx bu devirde Neue Rheinische Zeitung gazetesinin başına geçti ve arka arda çok sert yazılar kaleme almaya başladı. Marx’ın ihtilali, yapılan ihtilale uymuyordu. Kendisi pek çok farklı hatayla yargılandı ve en sonunda tekrar sürgüne gönderildi.
Londra yılları ve Birinci Enternasyonal:
- Mihail Aleksandroviç Bakunin
1849 yılında Londra’ya sürgüne gelen Karl Marx, burada devrimcilerin burjuvaziye boyun eğmemeleri ve devrimin daima hale gelmesi için çalışmalar yaptı. Hizipçi halleri yüzünden dışlandı. Bu devirde çok büyük bir sefalet yaşadı ancak en büyük destekçisi Engels oldu. Das Kapital isimli yapıtını tekrar bu periyotta yazmaya başlamıştır.
1864 yılında Milletlerarası Emekçi Birliği kurulunca Karl Marx’ın siyasi izolasyonu sona erdi. Karl Marx’ın da iştirakiyle toplanan Birinci Enternasyonal ile birlikte birliğin üye sayısı 1869 yılında 800 bine yaklaştı. 1871 yılında kurulan Paris Komünü hem Engels hem de Marx için proletarya diktatörlüğünün tarihteki birinci örneğidir.
Bu devirde ortaya çıkan sol muhalif, daha sonra anarşizmin kurucusu olacak Mihail Aleksandroviç Bakunin ile Karl Marx hiç anlaşamadı. 1872 yılındaki kongrede güçlü Bakunincilere karşı gelen Marx’ın artık en büyük gayesi, ustalık yapıtı olarak gördüğü Das Kapital’i bitirmekti.
Karl Marx son yıllarında içine kapandı:
Karl Marx hayatının son yıllarında depresyondaydı. Rus Çarlığı’nın yıkılması gerektiğine takıntılı hale gelmişti. Aktif siyasetten çekilmiş ve sık sık hastaneye sarfiyat hale gelmişti. Karısının ve kızının mevti sonrası tam manasıyla yıkılan Karl Marx, 14 Mart 1883 tarihinde 64 yaşında hayatını kaybetti.
Karl Marx neyi savunuyordu?
Karl Marx tarafından kaleme alınan Das Kapital, personel sınıfının kutsal kitabı kabul edilir. Düşünceleri nettir, proletarya diktatörlüğünü savunur. En büyük tesiri ise sosyolojik alanda olmuştur zira kurduğu diyalektik model, bir toplumdaki sıkıntıların tekrar o toplum tarafından çözülebilecek çelişkilerle dolu olduğunu anlatır. Kendisinin ürettiği bu tahlil şekli modeli hala kullanılmaktadır.
Bilimsel sosyalizmin kurucusu olan Karl Marx kimdir, neyi savunuyordu, ideolojisi nedir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Elbette Karl Marx’ın hayatı daha pek çok ayrıntıyla dolu fakat bu yazımızda sırf onunla birinci sefer tanışanların bilmesi gereken değerli ayrıntılara yer verdik.