Çok Uzun Yıllar “Cinsiyetçi” Animasyonlar Yapan Disney’in Son Yıllarda Aklı Başına Gelmiş Olabilir mi?

Çocukların büyürken örnek aldıkları bireyler ve özelliklerin birden fazla Disney tarafından çocuklara aşılanıyor. Bu sebeple kadınlara ve erkeklere ilişkin rol modeller eleştirel yaklaşımlarla uyarlanmalı. 

Bu bilgiler ışığında Disney animasyonlarının eski versiyonlarını inceleyecek olursak izleyicilere pek de olumlu yaklaşımlar verdiğini göremeyebiliriz. Pekala Disney, yeni versiyon animasyonlarında buna ne kadar itina gösteriyor?

İlk olarak 1937 imali Pamuk Prenses animasyona bakalım:

1930’larda meşhur olan saç üslubunu yansıtmasının yanı sıra o periyottaki bayan rolünün ne kadar pasif olduğunu yansıtıyordu. Burada daha bir çocuk olmasına karşın Pamuk Prenses’e domestik bayan rolü empoze ediliyor zira bir bayan olarak kendisinden beklenen bu.

Her ne kadar cüceler Pamuk Prenses’e yardım ediyor olsa bile tıpkı vakitte kendileri de toplumsal rollerin tesiri altında, ataerkil hayatı ve niyetlerini dayanaklar formda davranıyorlar. Bu durumda otorite figürü cüceler iken hizmetçi ise Pamuk Prenses’tir ve rastgele bir eşitlik kelam konusu değildir.

Uyuyan Güzel filminde ise Uyuyan Hoş o kadar az görünüyordu ki akıllara “Bu nasıl ana karakter?” sorusunu getiriyordu ve o da Pamuk Prenses üzere pasif bir Disney karakteri oldu.

Uyuyan Hoş, sanırım sıradan erkeğin hayalindeki bayan. Uyur ve bekler. Birinci uyarlamalarda apaçık bir biçimde peri masalının ideolojisi, kızın, genç adamın fantezilerini yazacağı bir tabula rosa, bir boş levha olduğudur. Uyuduğu için genç adama sorun çıkartmaz, küstahlık etmez.

Alaaddin sinemasının piyasaya sürülmesi farklı etnik kökenlerden olan insanların klasik kıssalarını gösteren ve azınlıkların temsili için kıymetli bir adımdı. Zira 1992 yılına kadar olan her Disney prensesi Avrupalıydı.

Jasmine ise çok yavuz bir karakter; babasının onu evlenmeye zorlaması, geleneklere uyması gerektiği kararına karşı çıkması onu genel olarak feministlerin en sevdiği karakter yapıyor lakin Jasmine’in kendine ilişkin bir kıssası yok. O, Alaaddin masalına ilişkin bir karakter.

Mulan için tam olarak üçüncü dalga feminizmin bir yansıması diyebiliriz. Mulan ne bir soylunun kızı ne de bir soylu ile evleniyor. Hem sınıf hem de ırk bakımından farklı.

Ayrıca hasta babasının savaşa gitmemesi için erkek kılığına girip savaşa katılmayı göze almış biri. “Kadınlar da istediği her şeyi yapabilir.” mesajını hoş bir biçimde yansıtıyor.

Yine de bu süreçlere karşın yakın vakitlerde sinemalarda güzel taraflı değişmeler meydana geldi.

Juliana Garabedian, “Animating Gender Roles: How Disney is Redefining the Çağdaş Princess” isimli çalışmasında, feminizmin üç dalgasıyla ilişkilendirerek Disney prenseslerini geçiş öncesi, geçiş ve ilerleme dönemleri üzerinden kategorileştirerek inceledi.

Tamamen klasikliği içeren geçiş öncesini, “Snow White” (1937, Pamuk Prenses), “Cinderella” (1950, Sindirella) ve “Sleeping Beauty” (1959, Uyuyan Güzel) sinemalarının prensesleriyle açıkladı.

Geçiş devrini “The Little Mermaid” (1989, Küçük Deniz Kızı), “Beauty and Beast” (1991, Hoş ve Çirkin), “Alaaddin” (1992), “Pocahontas (1995), “Mulan” (1998) ve “Tangled” (2010, Rapunzel) sinemalarındaki klâsik olmayan cinsiyet davranışları sergileyen karakterler üzerinden inceledi.

Son olarak ilerleme periyodunu ise “Brave” (2012, Cesur) ve “Frozen” (2013, Karlar Ülkesi) üzere sinemalarında Merida, Anna ve Elsa karakterleri ile inceledi.

Daha evvel canını kurtarıp sığınacak bir yer bulur bulmaz kulübedeki 7 cüce için paklık ve yemek yapmaya başlayan Pamuk Prenses, en büyük hayali baloya gidip hayatında birinci kere gördüğü prens ile evlenmek olan Cinderella üzere karakterlerden; kalıplaşmış prenses modeline uymayan ve kendini gerçekleştirmeye çalışan Merida(Brave/Cesur), ülkelerini sevgileri ve kendilerine olan inançları ile kurtaran iki kız kardeş Anna ve Elsa(Frozen/Karlar Ülkesi) üzere güçlü karakterlere dönüştürmeyi başardılar.

Disney’in aklı başına mı geldi?

Brave sineması, klasik bir krallık geleneğinden gelen Kral Fergus ve Kraliçe Elinor’ un kızı Merida’nın kendi kimliğini bulma seyahatini bahis alıyor.

Her aile üzere bu kraliyet ailesi de tek kızlarının geleceği için onun yüzyıllık gelenekleri takip etmesini istiyor lakin kalıplaşmış prenses modeline pek uymayan Merida; inatçı, asi ruhlu ve çok cesaretli bir kişilik.

Malefiz sineması, Uyuyan Hoş öyküsünü kötü karakter Malefiz üzerinden anlatıyor.

Malefiz aslında sinemada makûs üzere ele alınsa da yeterli bir karakter ve Prenses Aurora’dan her ne kadar nefret etmeye çalışsa da onu seviyordu. Hikâyenin sonunda Aurora’yı kurtaran, gerçek aşkın öpücüğü değil Malefiz’in kendisi olmuştu.

Oyunbozan Ralph, bir oyun karakteri de olsa sinemada bizi tekrar bir prenses karşıladı.

Yine kendimizi olduğumuz üzere sevmeyi öğütleyen sinemanın bir başka değerli modülüyse arkadaşlıktı.

Moana sineması, ailesinin istediği kişi olmak ve olmak istediği bireye dönüşmek ortasında çelişkiler yaşayan Moana’yı anlatıyor. 

Filmin ilerleyen dakikalarında kendisi olarak da örnek bir kişi olup halkına önderlik edebileceğini hem ailesine hem de kendisine kanıtlıyor. Rastgele bir evlilik gerekliliğinden bahsetmeden Moana’nın kabile reisi olması da sinemanın uygun yaptığı şeylerden biriydi.

Ralph ve Internet (Ralph Breaks The Internet) sinemasına baktığımızdaysa prensesler ortasında geçen konuşmadan Disney’in de sonunda prensesler üzerinden anlattığı hikayelerin garip ve ürkütücü olduğunu gösteriyor.

Prenseslerin de daima elbiseler giymekten hoşlanmadığını, yetenekli ve zeki olduklarını göstererek aslında bize yıllardır görmek istediğimiz güçlü prenses portresini Pamuk Prenses’ten Moana’ya kadar eski-yeni tüm karakterleriyle veriyorlar.

Disney’in birinci feminist animasyonu Karlar Ülkesi’ne ayrıntılıca değinmekte yarar var.

Karlar Ülkesi tıpkı vakitte, bir bayan direktörün 1 milyar dolar üzerinde hasılata ulaştığı birinci sinema oldu. 

Hans Christian Andersen’in ünlü masalı The Snow Queen (Karlar Kraliçesi) uyarlaması olmasına karşın aslına sadık bir uyarlama olmamış, bir esinlenmeyle yaratılmış. Animasyonda Arendelle krallığının varisleri Anna ile Elsa’nın nefes kesen maceraları anlatılmaktadır.

Ebeveynlerini küçük yaşta kaybeden iki kız kardeşten Elsa’nın sihirli bir güce sahip olması, onların birlikte büyümelerini engelledi. Taç giyme günü gelip çattığında ortaya çıkan Elsa, harika gücünü denetim altında tutamaz ve cennet Arendelle sonsuz bir kışa gömülür. Bundan sonrası uzaklarda kendi buzdan şatosunu inşa eden ablasını bulup durumu düzeltmek için yollara düşen Anna’nın tehlikeli seyahatini anlatıyor.

Elsa sahip olduğu denetimsiz gücü nedeniyle dışlanmış, ötekileştirilmiş bir karakter ve saraydan uzaklarda kendi buz şatosunu inşa ettiğinde özgürlüğüne kavuşur. Bu süreçte dokunduğu her şeyi buza döndürme sihrine sahip Elsa, kapalı kapılar arkasında, insanlardan uzakta bir hayat sürdü. Başlangıçta ‘ilk görüşte aşk’ hayalleri kuran Anna ise içten pazarlıklı genç prensin tuzağına düşmekten son anda kurtuluyor.

İki kız kardeş, güzel prensin öpücüğüyle değil, kendi iradeleri ve ortalarındaki sevgi bağının sınanmasıyla meselelerini çözüyorlar.

Sonuç olarak animasyon sinemalarında bayan ve erkeğin anlatılış ve sunum biçimine dair yapılan çalışmalar son vakitlerde bayan bakış açısına dair değişimlerle desteklenmeye başlamıştır. Bu da sürecin bir modülü olduğundan değişim için vakte gereksinimimiz olduğunu gösterir.