Daha Sağlıklı Bir İrtibat İçin Bu Yazıyı Okumanızda Yarar Var: Tüm Taraflarıyla ‘Empati’ Nedir, Nasıl Kurulur?

Okyanusların en derinine, uzayın en uzak noktasına gidebiliyoruz lakin şimdi bizi biz yapan beynimizin kıvrımlarına tam olarak giremedik. Elbette ortaya atılan sayısız teori var lakin zihnimizi ortaya koyup da bak ben bunları düşünüyorum ya da hissediyorum demek hala mümkün değil. İşte bu noktada devreye empati marifeti giriyor ve karşımızdakini bir formda manaya eforu oluşuyor.

Empati kurmaktan kavramsal manada bir marifet olarak bahsetsek bile aslında toplumsal hayatın temellerini oluşturuyor diyebiliriz. Zira yaşamadığımız ve tahminen de asla yaşayamayacağımız bir şeyi yaşamış kişinin hislerini ve kanılarının anlamamızın tek yolu empati kurmaktır. Gelin empati nedir, nasıl kurulur yakından bakalım ve sahiden de anlatıldığı kadar değerli olup olmadığını görelim.

Kısaca bir tarif yaparak başlayalım: Empati nedir?

En temel tarifiyle empati; kişinin, kendisini öteki bir kişinin yerine koyarak onun hissettiklerini hissetme maharetidir. Diğer insanların duygusal olarak neler hissettiğini anlamak, olaylara o insanların bakış açısı ile bakmak ve dahası, kendimizi onların yerine koymak empatidir. 

Empati nasıl kurulur? Bilim insanlarının mevzu hakkında ortaya koydukları iki temel teori var:

• Simülasyon teorisi
• Zihin teorisi

Simülasyon teorisi:

Adından da anlaşılacağı üzere simülasyon teorisine nazaran empati marifeti aslında kişinin, başka bir kişinin yaşadıklarını kendisi yaşıyormuş üzere simüle ederek hissi tanıma maharetidir. Yani bir arkadaşınızın başına gelen olayı ya benim başıma gelseydi diyerek düşünüyor ve onunla birebir ya da en azından emsal hislere kapılıyorsunuz. Beynimizdeki ayna nöronların bunu sağlama mahareti olduğu düşünülüyor.

Zihin teorisi:

Zihin teorisi, empatinin aslında biraz da toplumsal kurallara nazaran gerçekleştiğini tez ediyor. Bir kişinin başına gelen bir olay sonrası o kişi ne yaşar diye düşünüyor ve daha evvel gördüğümüz örnekler üzerinden o kişinin hissini anlamlandırmaya çalışıyoruz. Yani aslında onun yaşadıklarını hissetmiyor sırf düşünerek onun neler hissettiğini daha evvel gördüğümüz örnekler üzerinden belli bir çerçeveye oturtmaya çalışıyoruz. 

Beş parmağın beşi bir değil, empatinin üç temel çeşidi var:

• Duygusal empati
• Somatik empati
• Bilişsel empati

Duygusal empati:

Duygusal empati, en sempatik empati cinslerinden bir tanesi. Bir kişinin uygunluğu konusunda çok fazla düşünmek ve hatta bu mevzu hakkında ıstıraplar duymak duygusal empati olarak tanımlanır. Bu çeşit empatide gaye, kişinin hislerini anlamak ve bu hislere en gerçek karşılığı vermektir.

Somatik empati:

Somatik empati farklı bir dışavurum aslında, zira bu bir empatide diğer bir kişinin deneyimlediği hisler sonucunda sizde fiziksel belirtiler ortaya çıkıyor. Bir ortamda arkadaşınız utanç verici bir olay yaşadığı vakit somatik empati gösterirseniz kızarabilir, terleyebilir ya da gibisi belirtiler gösterebilirsiniz. 

Bilişsel empati:

Yukarıda bahsettiğimiz zihin teorisi işlediği vakit ortaya çıkan empati, bilişsel empati olarak isimlendirilir. Tamamen düşünme üzerine şurası bu empati cinsinde, bir tecrübe yaşayan kişinin durumu üzerine düşünür ve buna en gerçek cevabı vermeye çalışırız. 

İyi fakat neden empati kuruyoruz?

Son yıllarda yapılan araştırmalarda görüldü ki beynimizin anterior singulat korteks ve anterior insula başta olmak üzere farklı kısımları, empati üzerinde kıymetli bir role sahip. Bunu anladığımız diğer bir deneye nazaran beyninin alt ön girus kısmı hasarlı olan bireyler, yüz tabirlerinden his anlamıyor ve bu nedenle de empati kuramıyor. Yani empatinin nörolojik bir açıklaması da var. 

Neden empati kuruyoruz sorusunun öbür bir karşılığı da duygusal tarafımıza odaklanıyor. Ölümlü beşerler olarak ahir ömrümüzde hissedebileceğimiz duygu sayısı sonludur. Fakat empati kurarsak hiç yaşamadığımız hisleri bile anlar ve lakin o vakit gerçek insanlara dönüşürüz. Kurgusal karakterlerle bile empati kuruyor olmamızın nedeni budur.

Empati kuruyor olmamızın en rasyonel nedeni ise toplumsal sistemde kapalı. Kendimizi ne kadar izole edersek edelim sosyal olmak zorunda olduğumuz bir hayat yaşıyoruz ve şayet bu hayatı birlikte yaşadığımız insanların neler hissettiğini anlamazsak toplumsal yapı içinde var olamayız. Yani aslında empati kurmak zorundayız. 

Eğer bu özelliklere sahipseniz empati kurma maharetiniz bir oldukça yüksek demektir:

• Karşınızdakinin anlattıklarını tam manasıyla dinlemek.
• İnsanların size sık sık özel sıkıntılarını anlatması.
• Başkalarının hislerini gerçek anlamak.
• Başkalarının nasıl hissettiği konusunda sık sık düşünmek.
• Diğer insanların sık sık sizden tavsiye istemesi.
• Kötü olaylar karşısında berbat hissetmek.
• Kötü şeyler yaşayanlara yardım etmek.
• Dürüst olmayan insanlara bunu söylemek.
• Sosyal durumlarda bazen bunalmış hissetmek.
• Başkalarını samimiyetle önemsemek.
• İlişkilere hudut koymakta zorlanmak.

Empati yeteneği yüksek olan şahıslarda genel olarak en yaygın görülen durumlar bu biçimde. Elbette anlattığımız özellikler yoksa empati yeteneğiniz yok demek değildir ama empati kurmanın doğal sonuçları bunlar olduğu için başarılı formda empati kuruyorsanız bunların büyük bir kısmını yaşamanız mümkündür. 

Peki empati kuruyoruz da ne oluyor, toplumsal hayatımızı sahiden de olumlu etkiliyor mu?

Empatinin birinci ve en kıymetli sonucu olarak, empati kurarsanız toplumsal temaslarınız çok daha güçlü olacaktır. Üstelik sosyal ilişkilerinizin güçlü olması demek, fiziksel ve ruhsal açıdan pek çok probleminizi daha oluşmadan çözdünüz demektir.

Başkalarının hislerini anlamaya çalışan yani empati kuran kişi aslında bu süreçte kendi hislerini da anlamayı ve yönetmeyi öğrenir. Yani empati kurdukça aslında kendimizi de anlarız ve duygusal manada güçleniriz.

Empati kurdukça toplumsal hayatta da karşılıklı bir çıkar elde etmiş olursunuz. Şöyle ki empati kurduğunuz şahsa yardım ettikçe aslında o şahıstan ve bu yardımı gören öbür şahıslardan gereksiniminiz olduğu vakit yardım alma olasılığınız artar. Bu türlü bir hedefle yardım etmiyor olsanız bile bu doğal bir sonuçtur. 

Aman çok fazla empati kurayım derken kendinizi tüketmeyin:

Tamam, oburlarının hislerini anlamak ve onlara yardım etmek harika bir şey ancak unutmayın, sizin de bir hayatınız var. Sürekli olarak diğerlerini düşünür, onların hislerini anlamaya çalışır ve yardım etmek için elinizden geleni yaparsanız tahminen çabucak değil fakat bir müddet sonra hem fizikî hem de ruhsal olarak çökmüş hissedersiniz.

Maalesef olayın bir de manipülasyon istikameti var. Siz daima en saf halinizle karşı tarafın hislerini anlamaya çalışıyor olabilirsiniz lakin herkes en dürüst haliyle size hislerini yansıtmaz. Bu mevzuda sizi manipüle ederek istediklerini yaptıracak ve hatta sizi en sıkı kurallarınızı bile bozmak zorunda bırakacak beşerler kesinlikle çıkacaktır. Yani empati kurun fakat hudutlarını siz belirleyin.

Sosyal yapımızın temel taşlarını oluşturan empati nedir, nasıl kurulur, toplumsal yararları nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Anlattıklarımız sırf bilgilendirme gayelidir. Şayet empati kurmak ile ilgili rastgele bir sorun yaşıyorsanız kesinlikle bir uzmandan bu hususta dayanak almalısınız, sonuçta bu işin nörolojik ve ruhsal tarafı daha ağır basıyor.