Davayla Kazanılmış Hak: İşe Orta Verip Kahve Molasına Çıkmak Birinci Sefer Kimin Aklına Geldi?

Kahve molası, çağdaş çalışma hayatında bir nevi sığınak olarak düşünülüyor. Ağır bir iş gününden kısa bir müddetliğine uzaklaşmak, kahve kokusunu içine çekmek ve size akşam mesai bitimine kadar güç verecek bir içeceğin keyfini çıkarmak için fırsat sunuyor. Gece vardiyasında çalışıyorsanız, bu fincan kahve daha da büyük bir muhtaçlık hâline geliyor. Kafeinin uyku ile alakasını hepimiz az çok biliyoruz. Kahve, uyku hormonu melatoninin yerine geçerek uyumanızı bir mühlet daha yavaşlatıyor. Bu sayede yorgun mesai anlarında bile bedenimiz bir mühlet daha uyanık kalabiliyor.

Kahvenin uyku ve güç konusunda yararları elbette var, fakat işverenler aslında kahvenin bu özelliğini kullanıyor desek. Kahveyi rahatlatıcı bir kaçış ya da güç artırıcı bir sistem olarak görüyoruz zira bunu bu türlü deneyimlemeye programlanmışız. Pekala neden bu türlü programlandığımızı hiç düşündünüz mü? Neden kahve molası veriyoruz?

Kahve molası aslında kafein ile kapitalizmin seyahatine dayanıyor.

Gazeteci ve kafein tutkunu Michael Pollan, “Kapitalizm ve kafein el ele gidiyor. Buna dair bir delil istiyorsanız, kahve molası geleneğine bakmanız kâfi… Patronlar, iş yerinde size fiyatsız bir uyuşturucu sunmanın yanı sıra, bunun keyfini çıkarabileceğiniz bir yer ve vakti da günde iki sefer sağlıyor. İşverenler onlara maliyetten daha fazla yarar sağlamasaydı bunu yaparlar mıydı sizce? Açıkça bu molaların patronlara yarar sağladığını görüyoruz. İnsanların daha fazla çalışabilmesini sağlıyorlar.” tabirlerini kullandı. Yani bu sözden de anlıyoruz ki patronlar aslında siz keyifli olun diye kahve molası vermiyor. Bu kahve molalarının asıl maksadı sizi daha enerjik kılarak mesai saatleri içerisinde ve hatta ötesinde daha fazla çalışmanızı sağlamak.

Aslında “kahve molası” olarak düşündüğümüz şey, ABD’de gerçekleşen 1955 tarihli bir davaya dayanıyor.

Kahve molasının toplum içerisindeki kabülü, Phil Greinetz’in Los Wigwam Weavers davasına direkt bağlı. Greinetz, Denver’daki kravat fabrikası olan Los Wigwam Weavers’ı işletiyordu ve II. Dünya Savaşı sonrasında kravat fabrikası için işçi bulmakta zorlanıyordu. Bilhassa erkek nüfusunun azaldığı bu yıllarda ağır işlerde de bayanların gücünden faydalanılması gerekiyordu. Lakin bayanlar yalnızca iş değil, konut işleriyle, çocuklarıyla da uğraştığı için olağan olarak yorgun olabiliyorlardı.

Greinetz, üretkenliği teşvik etmek için işçilerin büsbütün uyanık kalarak vardiyalarını tamamlamaları için güç sağlamak amacıyla mecburî kahve molaları getirdi. Aslında “kahve molası” terimi 1952 yılına kadar tanınan değildi. Bu yıllarda Pan-Amerikan reklam kampanyası ile beşerler kahve molasına alıştırılıyordu. Bu reklamlarla insanlara “Kendinize bir kahve molası verin ve kahvenin size verdiğini alın.” ifadeleriyle kahve ve iş dünyasının bir ortada olduğu vurgulandı.

Greinetz, çalışanların daha çok çalışmasını istiyordu istemesine ama kahve içmeleri için ayırdıkları vakit için ödeme yapmak da istemiyordu.

Elbette bu durum karşısında çalışanlar isyan etmeye başladılar. Kazandıkları az parayla zar sıkıntı geçinmeye çalışan insanların bir de dinlenip kahve içtikleri o kısa müddetten ötürü daha az para almaları kabul edebilecekleri bir şey değildi. Nihayetinde, ABD Çalışma Bakanlığı devreye girdi ve mahkeme, işverenlerin kafeinle dolu personellerin işe olumlu tesirleri nedeniyle kahve molalarını karşılaması gerektiğine karar verdi.

Hepimiz kendi günlük uyuşturucu alışkanlığımızı ritüelleştiren uyuşmuş emekçiler miyiz? Muhtemelen evet, lakin tekrar de sıcak ve sert bir kahve güne uyanmak için çok âlâ bir yardımcı.