Devasa Bir Uçak Motoru Nasıl Oluyor da Küçücük Bir Kuşun Çarpmasıyla Bile Bozulabiliyor?
Uçak, helikopter gibi hava araçları için büyük tehlike arz eden kuşlar, ortalama 2 kg olmalarına rağmen 40 tonluk uçakların düşmesine neden olabiliyorlar. Aradaki bu boyut farkının sizi neden yanıltmaması gerektiğinden bahsettiğimizde, kuş çarpmalarını küçümsememeniz gerektiğini anlayacaksınız.
Kuşlar bir de sürü halindeyse uçuş güvenliği daha da tehlike altına girebiliyor. Kuşlar çarpma öncesinde genellikle son anda yön değiştirmeyi başarsalar da kimi zaman buna vakitleri kalmayabiliyor.
İşte hem insanlar hem de kuşlar gibi özel canlılar için sonucu ağır olan bu durum hakkında bilgi almak için Yüksek Uçak Mühendisi Meriç Kahvecioğlu’na danıştık ve gökyüzünün gerçek sahibi olan kuşların, devasa metal kuşlar için neden tehlike oluşturduğunun yanıtını öğrendik.
Çarpmaların %90’ı uçaklar kalkarken ya da inerken gerçekleşiyor.
Yani uçağın ve kuşların ortak alanı olan yere yakın bölgelerde. Yine de 7.000-10.000 metre gibi yüksek irtifalarda da gerçekleşen vakalar bulunuyor.
Uçakta ciddi hasarlara sebep olabilen kuş çarpması olayları; motora, kokpit camına ve radome’a(uçağın burun kısmı) kuş çarpması olaylarıdır.
Kuş, motora girdiğinde çok gözlenmese de en derinlerine kadar ilerleyebilir; bu da motorun durmasına ve inişten sonra motor komponentlerinin önemli kısımlarının tamamen değiştirilmesine sebep olabilir. Bakımda çok yüksek maliyetler ortaya çıkarabilmektedir.
Uçağın burun kısmındaki radome’a kuş çarpması olayları çoğunlukla tamiri mümkün olmayan ve değişimine sebep olan olaylardır.
Radome 300 bin dolarlara kadar çıkabilen bir komponenttir. Diğer yapısal bölgelere kuş çarpması durumlarında tamir çoğunlukla mümkün olup buralardaki çarpmalarda havada güvenlik sarsıcı durumlar pek yaşanmamaktadır.
Kokpit camına kuş çarpması durumlarında genelde uçak hedeften sapmaz ve acil iniş yapmaz.
Ancak camı delecek veya pilot görüşünü etkileyecek durumlarda safety(emniyet) durumu söz konusu olur ve uçak en yakın meydana inmek zorunda kalır.
Saatte 800 km hızla ilerleyen bir uçakla 350 km hızla hareket eden bir kuşun çarpışması, uçakta tonlarca ağırlıktaki bir çarpışma kuvvetinin oluşmasına yol açar.
Darbenin kuvvetini; kuşun ağırlığı, darbe esnasındaki hız farkı ve yönü etkiler. Çarpışma kuvvetinin büyüklüğü, hız farkının karesi ile orantılı olarak artar.
İşin ilginç yanıysa 2 kilogramlık kuşların yanı sıra bir bozuk para ya da bir vida bile aynı tehlikeye neden olabilir.
Peki bu çarpışma sonucunda motorun bozulmasından dolayı uçağın düşmesi ihtimali var mı?
Motorun tamamen bozulması mümkündür ancak bir yolcu uçağı, tek motorla da uçup iniş yapabilir. Eğer iki motoru birden iptal olursa uçağın düşmesi de olasıdır. Bu nedenle bu tehlikeyi azaltmak için 3000 metre altı uçuşlarda saate 450 km hız sınırlaması getrilmiştir.
Örneğin 4 Ekim 1960’ta Boston’dan havalanan bir yolcu uçağı, kalkıştan yalnızca 10 saniye sonra bir kuş sürüsüne çarpmasından dolayı düştü.
Dört motorundan üçüne kuş sürüsü girdi; motorlardan biri tamamen bozuldu, diğer iki motordan ise minimum güç alınabiliyordu. Uçağın hayati parçalarından pilot tüpü de hasar görmüştü.
Kokpit ekranındaki hız göstergeleri bu yüzden hatalı veri gösterdiği için pilotların yanılmasına neden oldu. Bunun sonucunda da uçak stall’a girerek yan yattı ve içindeki 72 kişiyle birlikte denize düştü. Sadece 10 kişi kurtulabildi.
Kuş çarpmaları nedeniyle pek çok ölümlü kaza yaşandı ancak felaketin ucundan dönüldüğü bir örnek de bulunuyor.
2009 yılında New York’tan kalkış yapan bir yolcu uçağı, kalkıştan hemen sonra kaz sürüsüyle çarpıştı ve iki motorunu da kaybetti. Kaptan Pilot Sully, bunun üzerine uçağı nehre indirdi ve uçaktakilerin hayatını kurtarmayı başardı.
Kuş çarpması olayları genellikle kuşların göç ettiği dönemlerde yaşanıyor.
Kazlar, martılar, ördekler ve avcı kuşlar kazalara en çok karışan kuş türleri olarak biliniyor. Özellikle bu dönemlerde Hava Trafik Kontrol kuleleri, pilotları sürülere karşı uyarmaktadırlar.
Bu metal kuşlar her ne kadar mühendislik harikaları olsalar da gökyüzünün gerçek sahibi olan kuşlar karşısında henüz yüzde yüzlük bir güvenliğe sahip değiller. Bu durum nedeniyle yüzlerce insan hayatını kaybetmiş olsa da, yine de can kaybı yaşanma oranının çok düşük olduğunu hatırlatmakta fayda var.
- Kaynaklar: Yüksek Uçak Mühendisi Meriç Kahvecioğlu, Boarding Info, Kokpitteyiz, Wikipedia, Abby News