Dik Kulaklı Kurtlardan Evcilleşen Köpekler Nasıl Oluyor da Sarkık Kulaklara Sahip Olabiliyor?
Esasen hayvanların her bir uzvu, onların davranışları ve karakterine yönelik ipuçları yakalamamız ismine hayli belirleyici. Yeniden bu hayvanların nasıl bir hayat şartına sahip olduğu da onları zirveden tırnağa etkileyen ve şekillendiren bir ehemmiyete sahip.
Peki kurtların kulakları dik iken kurtlardan evcilleştiği bilinen köpeklerin kulakları, nasıl oluyor da kimi durumlarda sarkık bir yapıya sahip olabiliyor?
Aslında bu sorunun karşılığı büyük oranda evcilleştirme süreciyle alakalı.
Evrim teorisyeni Charles Darwin; kapsamlı araştırmaları sonucunda, evcilleştirmenin hayvanların hem davranışlarında hem de fizyolojisinde birtakım değişikliklere sebep olduğunu ortaya çıkardı.
Çoğumuzun hâkim olduğu üzere evcilleştirme sürecinin gayesi, hayvanların daha uysal bir hâle gelmeleri ve beşerlerle daha kolay yaşayabilmeleridir. Evcilleştirmenin temel maksatları; daha yönetilebilir, istikrarlı ve uyumlu hayvanlar yetiştirmektir.
Evcilleştirilen hayvanların yanı sıra yabani hayvanlar ise savaş ya da kaç dürtüsüyle hareket eder. Bu durum ekseriyetle adrenal bezlerden gelen hormonal salgıların ve sempatik hudut sisteminin bir sonucudur.
Yani evcilleştirme, hayvanların saldırgan davranışlarının sebep olduğu tepkileri azaltmayı maksatlar.
Örneğin savaşma dürtüsü, hayvanları genel manada daha saldırgan; uçuş reaksiyonu de hayvanları daha eğitilemez ve yönetilemez bir hâle getirir.
Darwin, evcilleştirme sürecindeki davranış değişimlerinin yanı sıra hayvanların fizyolojisinde ve beden hallerinde de kimi değişikliklerin meydana geldiğini müşahedeler. Özellikle evcil hayvanların ağızları daha kısadır ve dolayısıyla köpeklerin çeneleri, kurdunkinden çok daha küçüktür.
Evcil hayvanların dişleri de yabani hayvanlara nazaran çok daha küçük ve az sayıdadır. Çoğu evcil hayvanın kürkünde de yabani cinslerinde bulunmayan beyaz lekeler görülebilir.
Hatta şaşırtan bir biçimde konuta ve insanlara alıştırılan hayvanların, beyin boyutunda azalmalar görülebilir. Elbette sarkık kulaklar da bu hayvanların olmazsa olmaz özelliklerindendir.
Son yıllarda evcil ve yabani hayvanlar ortasındaki bu farklılıklar, “Evcilleştirme Sendromu” ismi altında bahsedilir.
Bu noktada dikkati çeken bilimsel soru ise kürk pigmentasyonunun, kemik, kas ve hudut yapısındaki değişikliklerin nasıl ortaya çıktığıdır. Uzun bir vakittir bu soruya yönelik bir yanıt yoktu fakat Teorik Biyoloji Enstitüsünden Adam Wilkins başkanlığında, bu gizem çözülmüş oldu.
Yabani köpekler çok eski vakitlerde, ilkel insanların yerleşim bölgelerinde dolaşma eğilimindeydi. Bu beşerler âlâ avcılar olmalarına karşın öldürülen hayvanların işe yaramayan kısımlarını köylerin hududuna yakın bir yerlere bırakıyorlardı.
Bu durum da kurtlar üzere yabani köpekler için eşi bulunmaz bir besin kaynağıydı. Lakin hayvanların korkması ve en küçük insan müdahalelerinden ötürü kaçması, onların kendilerine uygun formda beslenememelerine sebep oldu.
Böylece bu hayvanlar evcilleştirilmeye daha uygun bir hâle geldiler ve adrenal bezleri de daha az hassas olmaya başladı.
Daha açık bir biçimde tabir etmek gerekirse adrenal bez, bir küme kök hücreden oluşur. Kök hücreler hayvanlarda gelişen embriyonun değerli bir modülüdür ve bedende bulundukları yere bağlı olarak farklı hücre cinslerine dönüşebilir.
Bu adrenal bezlerin oluşumunda rol oynayan kök hücrelere nöral krest hücreleri denir. Araştırmacılar da evcilleştirme sürecinin, aslında nöral krest hücrelerin sayısında ve aktivite seviyesinde bir azalmaya sebep olduğunu keşfetti.
Ayrıca adrenal bezlerden salgılanan hormonlar, hem gerilime bağlı davranışları hem de saldırganlığı bariz bir halde azaltır ve bu da evcilleştirmenin istenen bir sonucudur.
Yine nöral krest hücreler; pigment hücrelerinin, dişlerin, hudutların ve kas bağ dokusunun üretilmesinde rol oynar.
Yani evcilleştirme daha zayıf nöral krest hücrelerine sahip hayvanları seçerse, bu hayvanların çeneleri daha küçük, pigment üretimi güçsüz olabilir. Kelam konusu kulaklar olduğunda da durum büsbütün birebirdir.
Bahsi geçen hücreler, bedende yetersiz kaldığında kulaklara ulaşamaz ve bu duyu organının görünümünde deformeler yaşanır. Kulaklardaki bağ dokuları zayıflar ve bu da köpeklerin, kulaklarının dik durumunu koruyamadığı manasına gelir. Nihayetinde de sarkık kulaklı köpeklerle karşılaşmak, kaçınılmaz olur.
Bu sarkık kulaklar, yırtıcı hayvanlar için pek de avantajlı değildir.
Çünkü aşağıya yanlışsız sarkan kulak kepçesi, işitme kanalının girişini kapatır ve kulağa gelen seslerin bir kısmını mahzurlar. Böylelikle köpek, zayıf sesleri büyük oranda algılayamaz. Neyse ki evcilleşmenin bir sonucu olarak karşılaşılan sarkık kulaklar, yabanî hayvanlarda büyük oranda görülmez.
Aslında sarkık kulaklar, her ne kadar dezavantajlı bir durum olsa da evcil hayvanlar için bu, çok da kıymetli olmaz. Zira onlar evcilleştirilmesi sebebiyle, avlarını yakalamaya yahut rastgele bir arbedeye girmeye gerek duymazlar.
Dik kulaklı kurtlardan evcilleşen köpeklerin, nasıl sarkık kulaklara sahip olduğunun bir öbür açıklaması ise yapay seçilimdir.
Yaklaşık 25.000 yıl evvel cetlerimiz yerleşik hayata geçmeye başladığında, uysal olan kurtlar onlara yaklaşmaya başlar ve böylelikle aynı canlı tipi, iki farklı kümeye ayrılmış olur: Kurtlar ve köpekler.
Vahşi ve saldırgan olan hayvanlar olağan yaşamına devam ederken, uysal davranışlar sergileyenler ise insanların yanında tutulur ve beslenir.
Çünkü cetlerimiz evcilleştirebileceğini fark ettiği bu hayvanları; kampı korumak, sürüleri gütmek ve tehlikelere karşı uyarmak noktasında yararlanmak ister.
Böylece birebir ortak atadan gelen iki küme, ikiye ayrılmış olur.
Bir tarafta itaatkâr, uysal ve buyruklara boyun eğen küme varken öbür tarafta ise insanlardan uzak yaşayan ve yabanî hayatına devam eden kurtlar vardır. Böylelikle jenerasyonlar içinde, yırtıcı kurtlardan ayrılan köpek gibisi hayvanlar evrimleşmeye başlar.
Yapay seçilim, epey kuvvetli bir evrim düzeneğidir. Kısa bir mühlet içinde tabiatta rastlanması mümkün olmayan ihtimalleri gerçekleştirebilir. Hatta yapay seçilim sayesinde bugün resmî olarak tanınan 340 köpek ırkı evrimleşmiştir.