Din Sanılsa da Aslında Bir Felsefi Yaklaşım Olan Deizm Nedir, Özellikleri Nelerdir?

Son yıllarda daha da popüler hale gelen deizm, düşünülenin aksine dini bir inanç değil felsefi bir görüştür. Günümüzden yüzlerce yıl önce ortaya çıkmış bu görüş, kendi içinde de bazı formlara ayrılmış ve tanrı kavramı hakkında pek çok farklı görüş doğmuştur. Gelin deizm nedir, deizm özellikleri nelerdir, deistler neye inanır gibi merak edilen soruları tüm detaylarıyla yanıtlayalım.

Öncelikle bu yazımızın yalnızca bilgilendirme amaçlı olduğunu ve herhangi bir dini inancı eleştirmeden yalnızca deizm nedir sorusuna odaklandığımızı belirtelim. Özellikle son yıllarda ülkemizde ve dünyada deist sayısı artıyor. İnsanlar semavi dinler yerine, deist görüşü benimseyerek dinler dışı bir tanrı olgusu olduğunu düşünmeye başlıyorlar. Bu durumun pek çok farklı nedeni var ancak şu an yazımızın konusu bu değil.

Deizm nedir sorusunun insanlar tarafından bu kadar sorulmasının nedeni sık sık duyuluyor ama tam olarak bilinmiyor olması. Mesela deizmin bir inanç olduğunu düşünen pek çok insan olmasına rağmen aslında deizm yalnızca felsefi bir görüştür ve sorgulamalara açık olduğunu için alt formlarını bile doğurmuştur. Gelin deizm nedir, deizm özellikleri nelerdir, deistler neye inanır gibi merak edilen soruları yakından inceleyelim.

Deizm nedir?

Deizm; 16. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkmış olan, din ve peygamber olmadan bir tanrı olduğunu ve bu tanrıyı insanın kendi aklıyla bulacağını söyleyen felsefi bir görüştür. Dinleri ve peygamberleri aradan çıkardığı için deistler tanrıya ulaşmak için doğayı ve mantığı esas alırlar. Temel deist düşünceye göre tanrı bu dünyayı ve insanları yaratmış ancak daha sonra herhangi bir müdahalede bulunmamıştır.

Deistler neye inanır?

Deizmin bir diğer adı yaradancılıktır. Yani deistler; adına Rab, Tanrı ya da Allah deyin, bir yaratıcıya inanırlar. Deistler Müslüman, Hıristiyan ya da Yahudi değildirler. Deizme göre; tanrı, dünyayı yarattıktan sonra ne din ne de peygamber göndermiştir. Dünyayı ve insanları yaratırken tüm kuralları koymuştur ve hayat, bu kurallara göre devam etmektedir.

Deistlerin genel olarak ahiret inancı ve buna bağlı olarak sevap ve günah inancı da olmadığı için yasaklar yoktur ancak her şey serbest değildir. Çünkü deizme göre tanrı zaten dünyayı ve insanları yaratırken kurallar koymuş ve bu kuralları anlamamız için aklımızı yaratmıştır. Deistler doğayı gözlemleyerek ve akıllarını kullanarak bir yaşam sürerler.

Deistler ahirete inanır mı?

Temel deizm görüşüne göre ahiret yani iyi insanların ölünce gideceği bir cennet ya da kötü insanların ölünce gideceği bir cehennem yoktur. Fakat deizmin içindeki farklı görüşler ahiretin olduğunu ya da reenkarnasyonun olduğunu düşünürler. Ahiret ve reenkarnasyon kavramları, ruhun ölümsüzlüğü üzerinden tasarlanan kavramlar oldukları için genel görüş, bunlara karşı çıkmaktadır.

Deistler din kavramını reddettikleri için genel olarak kutsal kitaplara, peygamberlere, sevaplara, günahlara, cinlere, şeytanlara, meleklere, ibadete, duaya, cennet ve cehennem kavramlarına inanmazlar. Deistler dua eder mi sorusunun yanıtını da burada görüyoruz. Dua, tanrının yaşama müdahale etmesini istemektir. Deizm ise tanrının asla müdahale etmediğini savunduğu için dua etmezler.

Deizmin özellikleri: Deizmde kabul edilen konular:

• Yaratıcı bir güç olduğuna dair inanç
• Aklımız ve mantığımız yoluyla doğruları bulabileceğimiz
• Vahiyler kaynaklı dinler ve bunlara bağlı olarak anlatılan mucizelerin, dogmaların, kehanetlerin reddedilmesi

Deizm, içinde pek çok farklı form bulunan geniş bir felsefi görüştür. Bu nedenle her konuda tüm deistlerin aynı şeyi düşündüğünü söylemek mümkün değil.

Tanrının varlığına dair deist argümanlar:

• Kozmolojik argüman
• Doğa yasası argümanı
• Teleolojik argüman

Kozmolojik argüman:

Neden ve nedensellik ilkesi üzerine kurulu kozmolojik argümana göre her şey bir nedene bağlı olarak var olur. Her varlığın nedenini sorgulaya sorgulaya sonunda tanrıya ulaşırız. Tanrının bir nedeni olmadığı için mutlak güç kabul edilir. Kozmolojik argümanın temel prensipleri şu şekilde;

• Var olan her şeyin bir sebebi vardır.
• Tüm yasalardan büyük bir yasa koyucu vardır.
• Evrenin de bir sebebi vardır.

Doğa yasası argümanı:

Doğa yasası argümanı, doğanın işleyişinin gözlemlenmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Doğa yasaları tutarlıdır ve tahmin edilebilir. Demek ki doğa yasalarını koyan bir yasa koyucu vardır ve o da yüce bir varlık yani tanrıdır. Doğa yasası argümanının temel prensipleri şu şekilde;

• Doğanın belirli bir düzende işlemesini sağlayan yasalar vardır.
• Tüm yasalardan büyük bir yasa koyucu vardır.
• Yasa koyucu yüce bir varlıktır.

Teleolojik argüman:

Dizayn ya da tasarım argümanı olarak da adlandırılan teleolojik argüman doğal hayatın gözlemlenmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Buna göre her şey, işleyişini en doğru yapacak şekilde ince ayrıntılarla vardır ve bunu ancak bir tanrı yaratabilir. Teleolojik argümana göre nasıl ki saatin olması için bir saatçiye ihtiyaç varsa böyle ince detaylarla var olan bir evrenin de bir yaratıcıya ihtiyacı vardır.

Deizmin tarihçesi:

Deizm ismen olmasa da tanım olarak ilk kez Pierre Viret tarafından kaleme alınan 1564 tarihli Instruction Chrétienne en la doctrine de la foi et de l’Évangile adlı eserde ortaya çıkmıştır. Aynı düşünce deizm kelimesi olarak ise ilk kez 17. yüzyılın İngiltere’sinde karşımıza çıkıyor. O dönem oldukça popüler olmuş ve büyük destek görmüştür.

Deizmin ortaya çıkıp da bu popüler olmasında Rönesans ve diğer aydınlanma hareketlerinin etkisi büyüktür. Çünkü Orta Çağ Avrupa’sında kilise baskın bir güçtü ve bilimsel gerçekleri bile reddedebiliyordu. Aydınlanma hareketleri ile birlikte insanlar doğayı anlamaya başlayınca kilisenin yalanları ortaya çıktı. Böylece din kavramı reddedilerek doğal bir din anlayışı olarak deizm benimsendi.

İngiltere’de alevlenen deizm düşüncesi hızla Almanya, Fransa, İtalya gibi Avrupa’nın diğer ülkelerine de yayıldı ve kendine hatırı sayılır destek buldu. 18. yüzyılda yeni kıta Amerika’ya da giden deizm felsefesi, ülkeleri gezdikçe daha da gelişti ve kendine alt formlar oluşturacak kadar geniş bir görüş haline geldi.

Türkiye’de deist oranı:

Kesin olarak bilinmemekle birlikte elimizde konu hakkında yapılan bazı anket sonuçları var. Pew Araştırma Merkezi’nin 2019 yılında yaptığı ankete göre katılımcıların %8’i için inanç önemsiz. 2020 yılında yapılan Gezici Araştırma anketine göre 20 yaş altı kişilerin %28.5’i inançsız olduğunu söylüyor. KONDA tarafından 2018 yılında yapılan ankete göre %2 inançsız, %3 ise kendini ateist olarak tanımlıyor.

Din ve peygamberler olmadan bir tanrı inancını savunan deizm nedir, özellikleri nelerdir, deistler neye inanır gibi merak edilen soruları yanıtladık ve konu hakkında bilmeniz gereken önemli detaylardan bahsettik. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.