Dinamiti İcat Eden Alfred Nobel’in İsmi Nasıl Oldu da Nobel Barış Mükafatlarına Verildi? İşte Alfred Nobel’in Hayatı ve Öyküsü

İnsanlık ve bilim tarihi pek çok enteresan öykü ile dolu. Lakin elbet içlerinden en ilgi cazip olan kıssa Alfred Nobel’e ve Nobel Ödülleri’ne aittir. Hepimizin bildiği üzere Nobel Mükafatları dünyanın en itibarlı bilim ödüllerinden biri olarak kabul edilir ve her yıl düzenlenir. Bu mükafatları Nobel Vakfı düzenler ve ismini Alfred Nobel’den alır. Bu kıssada garip olan nokta ise Alfred Nobel’in dinamit başta olmak üzere pek çok patlayıcının mucidi olmasıdır.

6 kolda verilen Nobel Ödülleri’nden birinin ismi Nobel Barış Ödülü’dür. Yani en kısa yoldan en çok insan öldürmeyi amaçlayan bir icadın mucidi ismine barış mükafatı verilmektedir. Peki, neden? Bu sorunun karşılığı için Alfred Nobel’in hayatını biraz incelemek gerekiyor. Hayat tesadüflerle dolu. Tahminen Bay Alfred, bir gazetenin yanlışlı manşetini görmemiş olsaydı bugün bu türlü bir mükafattan bahsetmezdik.

Alfred istekli, öğrenmeye açık bir çocuktu:

Tam ismiyle Alfred Bernhard Nobel, 21 Ekim 1833 tarihinde İsveç’in Stockholm kentinde dünyaya geldi. 8 kardeş olmalarına karşın sırf Alfred ve üç erkek kardeşi hayatta kalarak yetişkin olmayı başardılar. 

Alfred akıllı bir çocuktu ve daha küçük yaşta entelektüel birikim sahibi olmuştu. Makine bilgilerinin temelini öğrendiği babası ve ailesi ile birlikte Rusya’nın St. Petersburg kentine taşındıkları vakit 16 yaşında bir kimyagerdi ve İsveççe ile birlikte İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça biliyordu.

Kısa bir müddet St. Petersburg’da kaldıktan sonra babasını ve kardeşlerini babasının fabrikasında bırakarak Paris’e kimya üzerine eğitim almaya gitti. Eğitimini tamamladıktan sonra Kırım Savaşı sırasında askeri üretim yapan babasının fabrikasına çalışmak için döndü. Lakin savaş bittiğinde fabrika barış periyoduna ahenk sağlayamayıp battığı vakit İsveç’e geri döndü. Kardeşleri ise fabrikayı kurtarmak için orada kaldılar. 

Alfred Nobel patlayıcıları denetim etmeyi öğreniyor:

Alfred Nobel İsveç’e döndüğü vakit babasının malikanesindeki laboratuvarda kimi deneyler yapmaya başladı. O periyot tek patlayıcı çeşidi olan kara barut üzerine çalışan Alfred, henüz yeni keşfedilmiş bir husus olan nitrogliserin ile kara barut birleştiği vakit ortaya çok daha güçlü bir patlayıcı çıktığını keşfetti. Çabucak nitrogliserin üretmek için bir fabrika açtı ve çalışmalara başladı.

Nitrogliserin inanılmaz kuvvetli ve denetim edilmesi sıkıntı bir patlayıcıdır. Alfred Nobel, denetimi sağlamak için fünyeyi icat etti. Fünye sayesinde çağdaş patlayıcıların önü açıldı ve Alfred birkaç fabrika daha açtı. Fakat geldi gelmekte olan ve fabrikalarından biri patlayarak içinde Alfred’in kardeşi Emil’in de olduğu bir kümenin vefatına neden oldu. Lakin bu patlama Alfred Nobel’in çalışmalarını durdurmadı.

Art arda birkaç fabrika daha açan Alfred Nobel, nitrogliserinin kurutularak çok daha inançlı bir halde taşınacağını keşfedince çığır açan buluşu dinamiti icat etti. 1868 yılında patentini aldığı dinamit çok daha güçlüydü ve denetimli bir formda patlatılabiliyordu. Alfred, bu süreçte Avrupa çapında dinamit üretmek için geniş bir ağ kurarak servetine servet kattı.

Alfred Nobel icatları ve depresif yalnızlığı:

Alfred Nobel fünye ve dinamitten sonra da yeni icatlar yapmayı sürdürdü. Dumansız barut, yapay ipek ve yapay deri onun en değerli icatları ortasındadır. Alfred’in patent ve üretim savaşları sürerken kardeşleri Azerbaycan’da bir petrol alanı keşfederek güçlü oldular ve Alfred ile birlikte İsveç’te bir silah fabrikası satın aldılar. 350’den fazla patent ve servetine servet katan ticari başarılara karşın Alfred her vakit mutsuz bir adamdı.

Alfred Nobel her vakit biraz depresifti ve hiç evlenmedi. İhtilal niteliğindeki bilimsel çalışmalarının yanı sıra asla yayımlanmayan oyunlar, romanlar ve şiirler kaleme aldı. Kendi periyodu için liberal hatta sosyalist kabul ediliyordu. Tüm bu ölümcül buluşlara imza atmasının tek nedeni vardı; o da savaşları durdurmak. Yaptığı icatların savaşları durduracak bir güç yaratacağına inanıyordu.

Olmadı. Muazzam patlayıcılar yapıp da bunların barış için kullanılacağını düşünmek ne kadar yanlışsız? Tüm bu hızlı çalışma temposu ve iç çatışmalar sonucu beyin kanaması geçiren Alfred Nobel, 10 Aralık 1896 tarihinde İtalya’nın San Remo kentinde hayatını kaybetti. Stockholm’de bir bankaya emanet ettiği vasiyetnamesi açıklandığı vakit ise herkes şok oldu.

Nobel Mükafatları nasıl ortaya çıktı?

Alfred Nobel, dünya çapında üretim yapan 90’dan fazla fabrikaya sahip ticaret imparatorluğu adına bir vakıf kurulmasını ve bu vakfın her yıl ödül vermesini vasiyet etti. O kadar ayrıntılı bir vasiyetname hazırlamıştı ki Nobel Vakfı çalışmaları ve Nobel Mükafatları hala bu vasiyette geçen kurallara nazaran devam ediyor.

Neden mi? 1888 yılında Alfred’in kardeşi Ludvig öldü ve Fransız gazeteleri ölenin Alfred Nobel olduğunu zannettikleri için şu başlığı attılar, ‘Ölüm taciri öldü.’. Kesin olarak bilinmemekle birlikte pek çok arkadaşı kendi vefat ilanını görmenin Alfred’i değiştirdiğini söyledi. Tahminen de dünyaya daha pak bir isim bırakmak istemiştir. 

Fizik, kimya, edebiyat, barış, tıp ve iktisat alanında 6 kategoride verilen Nobel Mükafatları birinci kere 10 Aralık 1901 yılında verildi. Her yıl Alfred Nobel’in mevt yıl dönümü olan 10 Aralık’ta düzenlenen merasimlerde ekonomi, fizik ve kimya mükafatlarını İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi,  tıp mükafatını Karolinska Enstitüsü, edebiyat mükafatını Norveç Nobel Komitesi, barış mükafatını ise İsveç Akademisinden seçilen beş kişilik bir konsey belirliyor. 

Ekonomi mükafatı aslında vasiyette belirlenen ödüllerden biri değildi fakat 1968 yılında Nobel Ödülleri’ne eklendi. Bir ödül, bazen birden fazla bireye verilebilir ya da Alfred’in vasiyetine nazaran uygun biri yoksa hiç verilmeyebilir. Ödül sahiplerine özel bir madalya, diploma ve para mükafatı veriliyor. Ödül sahibi isterse bir konferans düzenleyebiliyor. 1940 ve 1942 yılları ortasında II. Dünya Savaşı yüzünden Nobel Mükafatları verilmemiştir. 

Nobel Mükafatı kazanan ve aday gösterilen Türkler:

Nobel Edebiyat Ödülü’ne birinci aday gösterilen müellifimiz Yaşar Kemal’dir. Yaşar Kemal birinci defa 1973 yılında ve daha sonra tekrar tekrar aday gösterilmiştir. Fakat kendisi ne kadar aday olursa olsun ölene kadar sırf aday olarak kalacağını belirtmiş ve haklı çıkmıştır. 2002 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’ne Leyla Erbil Aday gösterilmiş ve bu mükafata aday gösterilen birinci bayan müellifimiz olmuştur. Şair İlhan Berk, hayatını kaybettiği 2008 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilmiştir.

ABD’de sıvı metal teknolojisi üzerine çalışmalar yapan Dr. Atakan Peker, Harvard Üniversitesi’nde kalp hastalıkları ve diyabet üzerine çalışan Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil, Alexander hastalığı için gen tedavisi geliştiren Doç. Bahri Karaçay ve ABD’de taşınabilir teknolojiler üzerine çalışan Prof. Dr. İlhan Akyıldız Nobel Ödülleri’ne aday gösterilen Türkler ortasındadır.

2006 yılında düzenlenen merasimlerde Nobel Edebiyat Ödülü’ne Orhan Pamuk layık görülmüş ve bu alanda bir birincisi başarmıştır. Daha sonra 2015 yılında düzenlenen merasimlerde Nobel Kimya Ödülü’ne Aziz Sancar layık görülmüş ve göğsümüz bir defa daha kabarmıştır. Lakin Yaşar Kemal’in de dediği üzere bu cins mükafatlar her vakit altında siyasi maksatlar taşır.

Dünyanın en güçlü patlayıcılarını icat eden Alfred Nobel kimdir, Nobel Ödülleri’nin kıssası nedir gibi merak edilen soruları yanıtladık ve bu kıymetli mükafata layık görülenlerle aday olan Türklerden bahsettik. Nobel Mükafatları hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.