Dışarıdayken Saçlarınız Bir Anda Bu Biçimde Elektriklenirse Oradan Kaçmanızda Yarar Var! Pekala Neden?

Dönem periyot toplumsal medyada insanların saçlarının diken diken olduğu videoları görüyoruz. Saçların bir anda havalanması şaşkınlık ve komik bir durum yaratırken ne olduğunu anlamıyor olabilirsiniz. Başınıza geldiyse yapacakları biliyor olabilirsiniz fakat hâlâ bu türlü bir durum ile karşılaşmadıysanız kendinizi şanslı sayabilirsiniz.

Saç ve beden tüylerinin havalanmasının yıldırım ile ilişkisi nedir, nasıl bir anda saçlarımız uçacak üzere oluyor ve uyuşukluk hissediyoruz diye merak ediyorsanız sizi bu türlü alalım. Statik elektrikten başlayıp yıldırımla bu durumun ilişkisinden sonra yıldırımdan nasıl korunacağınızı da açıkladık.

İlk olarak örnek bir olayın yaşandığı şu görüntüyü izleyelim.

Öncelikle “Statik elektrik nedir?” ile başlayalım ki yıldırımla ilişkiyi daha kolay kuralım.

Aslında hepimiz statik elektrik durumunu günlük hayatımızda sıklıkla yaşıyoruz. Kazak giyerken saçımızın elektriklenmesi ya da plastik bir tarağın saçımızı çekmesi hatta bilhassa çocuklarda daha sık gördüğümüz kaydıraktan kayarken saçlarının elektriklenmesi statik elektriğin bariz örneklerinden.

Maddeler içerisindeki atomların olumlu ve negatif yükleri bulunur ve bu yükler birbirine eşittir. Pozitif ve negatif yüklerin birbirinden ayrılması durumunda ise statik elektrik ortaya çıkar. İki hususun temasında bir tarafta çok olumlu, başka tarafta ise negatif yük bırakılır. Unsurların birbirinden ayrılması durumunda bir tarafta elektron fazlalığı, başka tarafta elektron azlığı oluşur. Bu durumda da iki başka yük birbirini çekip yalıtkan hava boyunca kıvılcım yaparak yük boşaltmak isterler.

Potansiyel farkı az olan durumlarda -kazak ve saç örneği gibi- rastgele bir tehlike ile karşılaşılmaz. Fakat yıldırım çarpması veya iş kazaları potansiyel farkın fazla olduğu durumlarda meydana gelebilir ve bu da büyük tehlikeler oluşturur.

Yıldırım, Zeus’un öfkesi değil statik elektriğin sonucudur.

Doğal statiği yıldırımda görebiliriz. Fırtınalı havalarda, su damlacıklarının ve buz kristallerinin birbiri ile çarpışması statik elektriği oluşturur. Alt kısmı negatif, üst kısmı müspet yüklü olan bulut, aşağıya çekilir ve statik elektrik yüklerinin boşalması neticesinde yıldırım açığa çıkar. Buluttaki yüksek voltajın toprağa boşalması sırasında da yaklaşık 30 bin amper akım aktarılır.

Yaklaşık 30 milisaniyede seyahat eden yıldırımdan, Road Runner olsanız bile kaçamazsınız.

Yıldırımdan kaçmak imkânsız üzere görünse de düzgün bir haberimiz var ki o da yıldırımın düşmeden evvel ihtarlarda bulunup korunmamız için vakit tanımasıdır. İçeriğimize de mevzu olan saçların diken diken olma durumu yıldırımın “geliyorum” deme yollarından biridir.

Çatırtı yahut vızıltı üzere sesler duyuyorsanız ya da deriniz sızlıyorsa yıldırımın geldiğini anlayabilirsiniz. Ayrıyeten garip gelse de ağzınızda metalik bir tat hissedebilirsiniz. Klor kokusuna benzeyen ozon kokusu almak, başınızın dönmeye başlaması da yıldırımın yakın olduğuna işarettir.

Işıktan daha süratli değilsek yıldırımdan nasıl korunacağız?

Açık toprakta ve denizde olmak, tarlada ağır iş makineleri kullanmak, telefonla konuşmak ve elektrikli aletleri tamir etmeye çalışmak yıldırım çarpma riskinin en yüksek olduğu şeylerdir. Diyelim ki saçınız kabardı veya diğer belirtilerden birini yaşadınız anda “Yıldırımdan korunmak için ne yapmamız gerekiyor?” diyorsanız işte karşılıkları:

• Hemen bir binaya yahut araca girin. Sığınacak yeriniz yoksa da yere çöküp kapanın lakin asla yere uzanmayın. Ayaklarınızı birleştirin, parmak ucunda durun ve başınızı dizlerinizin ortasına kapatın. Maksadınız en az formda yer kaplamak olmalı.
• Ağaçlardan uzak durun. Şayet ormanda iseniz de tek başına bir ağacın altına girmek yerine alçak ağaç kümeleri ortasındaki boşluklara yahut yere en yakın ağacın altına sığının.
• Metal yahut elektrik üretebilen rastgele bir cisme temas etmeyin.
• Kalabalıksanız herkesle ortanıza en az 1,5 metre uzaklık koyun.
• Evde iseniz pencere ve kapıları kapatın.
• Soba, radyatör, şömine, metal boru, lavabo, prize takılı aletler ve kablolu telefonlardan uzaklaşın.
• Bulaşık yıkamayın ve duş almayın.
• “İpte çamaşırım vardı, yağmur bastırmadan alayım.” demeyin ve çamaşır ipinden uzak durun.
• Araç içerisindeyseniz de bir yere kıpırdamayın ve araçtan çıkmayın. Lakin metal çerçevenin bedeninize temas etmemesine itina gösterin.

Birçok bahiste olduğu üzere yıldırım çarpmasında da yanlış bilinenler var.

Lastik tabanlı ayakkabının yıldırım çarpmasından koruyacağını okumuş yahut duymuş olabilirsiniz. Lakin bunun hiçbir yararı olmadığını bilmelisiniz. Ayrıyeten aynı noktaya iki kez yıldırım düşmeyeceği konusunda da yaygın bir inanış var. Üzgünüz lakin buna güvenmememiz gerektiğini söylemek zorundayız. Birebir noktaya iki defa yıldırım düştüğünü gösteren pek çok olay mevcut.

Yıldırımla buluşma bahtımız kırmızı kar kadar uzak mı?

Yıldırımın gelip size çarpma mümkünlüğü yaklaşık 600 binde 1’dir. Yaşadığınız mühlet boyunca en az 1 yıldırım düşme mümkünlüğü ise 3 binde 1’dir. Doğal ki bu ihtimaller bulunduğunuz ortama nazaran değişebilir. Yıldırım çarpan bireylere bakıldığında %10’nu mevtle sonuçlanır, %70’inde ise uzun vadeli hasarlar görülür. Türkiye’de ise yıldırım çarpması sonucu 1 yılda mevt sayısı yaklaşık 90’dır.

Hasarlar bununla da hudutlu olmayabilir. 1975 yılında Kaliforniya’nın Sierra Nevada bölgesindeki Moro Kayası’na bir küme arkadaş tırmanış gerçekleştirirken iki kız kardeşin saçları diken diken oluyor. Yıldırım çarpması sonucu bayılanlar olsa da kız kardeşler meskenlerine dönüyor fakat olaydan sonra depresyona giriyorlar ve intihar ediyorlar. Natürel ki bunun yıldırımla bir teması olup olmadığını bilmiyoruz. Bilim insanları üzerine araştırma yapmaya devam ediyor.

Yıldırım çarpması her vakit vefatla sonuçlanmasa da önemli hasarlar bırakabilir.

Araştırmalar sonucunda birtakım klinik bulgular yıldırım çarpmasının organları etkilediğini gösteriyor. Şuur kaybı yahut değişiklikleri, olay anını hatırlamama, beyin ödemi, felç, teneffüs durması, uyuşukluklar olabilir. Önemli derecede yanıklar, kompartman sendromu, kemik kırıkları, böbrek yetmezliği, katarakt üzere kimi göz kusurları, işitme kaybı, kişilik değişiklikleri ve konuşma kaybı üzere birçok rahatsızlıklar da gözlenebilir.

Yıldırım çarpmasını her ayrıntısına kadar inceledik ve başımıza gelebilecek önemli durumları gördükten sonra bilhassa açık alanlarda daha dikkatli olmanızı ve koşarak en uygun yere kaçabilmenizi dileriz.