“Elektronik Oy Sayımı” mı Daha Avantajlı, Yoksa Sandıklı mı?
1946’da çok partili seçim sistemine geçen Türkiye, 1946 yılından beri oy sayımları için sandıklı bir oy toplaması ve sayımı sisteminden faydalanıyor.
Fakat seçimler, yalnızca sandıklardan ibaret değil. Pekala dünyanın dört bir yanındaki seçimlerde oy sayımları nasıl gerçekleştiriliyor?
Öncelikle, bilinen en klasik metot olan sandıklı sisteme değinelim.
Bu seçim metodu, oyların sandıklarda toplanıp sayılmaları üzerine konseyi. Kısaca sandıklı oy sayımı da diyebiliriz.
Sandıklı oy sayımı, devletin ve sandık başındaki şahısların, tüm sorumluluğu üzerine aldığı bir oy sayımı formülü. Özcesi yalnızca oy sayımı değil, oyun nasıl ve kimler tarafından sayıldığı da birer etken.
Kimileri için bu usul en verimlisi iken kimileri içinse bu sistemde devlet fazla masraf ediyor ve sandıkların başında duranlara inanç olmadıkça sonuçlara şüpheyle yaklaşılabiliyor. Devletler bu hususta gereken tedbirleri ve şeffaflığı sağladıkları sürece masraflar dışında bir sorun kalmadığını da belirtmek gerek.
Sandıklı oy sayımı, Türkiye’de gerçekten aşina olduğumuz tek sistem. Fonksiyonelliği günümüzde tartışılmakla birlikte, şimdiye kadarki tüm seçimlerimiz böyle gerçekleştirildi.
Türkiye’deki oy sayım sistemini hepimiz az çok biliyoruz. Bu sistem, devletin belirlediği ve ekseriyetle adresimize yakın bir eğitim kurumunda oy kullandığımız, sonrasında da sandıkların toplanıp muhakkak merkezlerde sayıldığı bir sistem.
1946’dan beri sistemde pek bir değişim olmadığı üzere, ülkenin dört bir yanında oy verilirken herkese eşit koşulların sağlanması güç olduğu için yeni atılımlara kalkışmak da pek kolay değil. Elektronik seçim ve oy sayım yöntemine geçilmesi fikri orta ara gündeme gelse de bu hususta önemli bir adım atıldığı şimdi söylenemez.
Her şeyin sandıklardan ibaret olmadığını belirtmiştik. Örneğin Estonya, 2005’ten bu yana oy sayımlarını internet üzerinden gerçekleştirerek bir prensip imza atan bir ülke.
Bu seçim sistemine elektronik seçim tekniği de denebilir. ABD ve Belçika üzere ülkelerin de denediği bu yolu en meşhur eden ülke Estonya. 2005’ten beri bu metodu benimseyen ülke, kendi sistemini “i-voting” olarak isimlendirirken, Estonya dışındaki devletlerde “e-voting” olarak geçiyor.
Elektronik seçim formülü sayesinde Estonya dahil birçok devlet, sandık çalışanları belirlemeye ve sandık toplamaya gereksinim duymadan seçimleri daha büyük bir randımanla gerçekleştirebiliyor.
Elektronik seçim tekniği de kusursuz ve meselesiz sayılmaz.
Tahmin edebileceğiniz üzere elektronik seçim metodu, seçim makinelerinin bozulma ya da hacklenme ihtimallerinden ötürü bazılarınca kuşkuyla yaklaşılan bir prosedür. Örneğin Estonya’nın 2021 seçimlerinde sistem, birinci 900 seçmene seçim hakkında yanlış bilgi vermişti ve oy verenler yanlış bilgilere nazaran oy kullanmışlardı.
Bir öbür değişik hadise ise Belçika’nın 2003 seçimlerinde Güneş’in bir Güneş fırtınasından çıkan iyonların bir oy makinesine isabet etmesi ve adaylardan birine 4000 ekstra oy kazandırması. Oy makinelerinin bu kadar hassas ve mümkün hücumlara hassas olması, tüm sistemin baştan düşünülmesini gerektirebiliyor.
ABD’de karma bir sistem uygulandığını söylesek yanlış olmaz.
Günümüzde ABD’de hem sandıklı hem de elektronik oy sayımından faydalanılıyor. Sistem her ne kadar çoğunlukla verimli ve fonksiyonel olsa da 2020’de Donald Trump’ın seçimlerin şaibeli olduğunu tez etmesiyle meşruluğu muhafazakâr seçmen tarafından sorgulanmaya başlandı.
Kısacası iki formülün de kendince kusurları ve eksileri bulunuyor. Oy sayımında bu sistemlerden hangisinin kullanılmasını tercih ederdiniz? Size hangi prosedür daha güvenli geliyor?