Fazıl Say’ın ‘Ay’a Sert İniş’ Yansısı Tartışma Yarattı

Uzun yıllar sonra, Aralık 2018’de tekrar kurulan Türkiye Uzay Ajansı (TUA), 2 yıl evvel Ulusal Uzay Programı’nı açıklamıştı. Bu program kapsamında ajansın en değerli gayelerinden birisi, Türkiye’de geliştirilecek roketle Ay yüzeyine ulaşabilmekti.

İşte bu amacın en çok tartışma yaratan ve yanlış anlaşılan noktası Ay’a “ulaşma” kısmı. Uzay projelerinde maksada birden fazla ulaşma biçimi var; bir gezegen ya cisme yaklaşmak, yörüngesinde dolaşmak, yüzeye sert bir iniş yapmak, yumuşak bir iniş yapmak… Liste uzuyor. 

TUA’nın “Ay’a sert iniş” gayesini olduğundan farklı yorumlayan piyanist Fazıl Say; toplumsal medya hesaplarından şöyle bir paylaşımda bulundu:

Say’ın reaksiyonla karşıladığı ve hatta “Mars’a tekme tokat iniş” şeklinde ti’ye aldığı “sert iniş” kavramı, aslında yüzeye ulaşma gayesi bulunan uzay projeleri için bir başlangıç niteliği taşıyor. 

Benzer bir durum Elon Musk’ın SpaceX şirketi tarafından geliştirilen Falcon 9 roketleri için de geçerli. Uzaya kargo taşıma misyonu yapan Falcon 9 roketinin birinci versiyonları, yükü uzaya gönderdikten sonra yeryüzüne sert bir iniş yapıyorlardı. Fakat vakitle yapılan çalışmalar, bu roketlerin insansız ve büsbütün inançlı biçimde yeryüzüne iniş yapabilmesini sağladı. Bugüne kadar 201 inişin 190’ında roketler yine kullanılabildi. 

Elbette TUA’nın, tıpkı NASA üzere bir devlet kurumu olması; SpaceX ile karşılaştırma yapmayı anlamsız kılıyor. Lakin bu iki projenin ortak noktası maksada “ulaşma” kısmı. Öteki taraftan TUA’nın bu türlü bir amaca ulaşabilmesi için önünde daha uzun yıllar var. Ayrıyeten 1,62 milyar TL’lik yıllık bütçenin bu biçim araştırmaları ilerletmek için düşük bir ölçü olduğunu söylemek kusur olmaz.

Fazıl Say’ın bu açıklamasına Selçuk Bayraktar şöyle bir karşılık verdi: 

Ardından tartışmaya Teknoloji ve Sanayi Bakan Yardımcısı Mehmet Fatih Kacır da dahil oldu:

Selçuk Bayraktar’ın cevabını alıntılayan Kacır, Doç. Dr. Arif Karabeyoğlu’nun TUA için ülkesine dönüş yapan bir bilim insanı olduğunu hatırlattı. Tweet’inde Ay’a sert iniş yapması hedeflenen hibrit roketlerin test manzaralarını de paylaştı. 

Bu çalışmalar, tıpkı vakitte Gelecek Bilimde YouTube kanalının şu programında da ayrıntılı formda açıklanmıştı, izlemenizi tavsiye ederiz:

Ay’a sert iniş yapmak ne demek? Öbür kaç türlü iniş var?

İngilizce “hard landing” ya da “heavy landing” olarak kullanılan bu kavram, roket üreticisinin iniş sistemlerinin limitli olduğunu, bu sebeple iniş sırasında suratın azaltılamayacağını ve yüzeye konma anının sert bir biçimde gerçekleşeceğini gösteriyor. 

Bir öbür iniş tipi ise “soft landing” yani yumuşak iniş. İşte bu noktada ulaşılması gereken maksat Ay olduğundan ve yeryüzünde Ay’ın yerçekimi şartlarını taklit etmek imkansız olduğundan yumuşak iniş için gereken hız düşürme teknolojileri, yer yüzünde test edilip geliştirilemiyor. İşte bu yüzden evvel sert iniş yapılıyor, datalar toplanıyor sonra bu iniş etabı, Ay’a her ulaşıldığında yumuşatılmaya çalışılıyor. 

Bir öbür iniş tipi ise “lunar landing” yani yörüngesel iniş. Burada aracın, gönderilen cismin yüzeye ulaşması gerekmiyor. Şayet maksat Ay ise Ay’ın yörüngesine ulaşmak ve etrafında dolaşmak yetiyor. Tarihte birinci defa insanların Ay’a ulaşabildikleri Apollo 11 misyonu için evvel Ay yörüngesine “yörüngesel iniş” yapılmış, akabinde yörüngedeki araçtan çıkan modülle yüzeye “yumuşak iniş” gerçekleştirilmişti. 

Son olarak bir iniş çeşidi olmasa da uzay projelerinde “flyby” yani geçip gitme amaçlarının de yer yer tercih edildiğini belirtelim. Bu ulaşma tipi ise nispeten Dünya’ya uzak, Pluto ve hatta Güneş sistemi dışındaki amaçlar için uygulanan bir sistem. Hatta Mars yüzeyine ulaşılmadan önce 50’ye yakın araç yalnızca Mars’ın yanından geçip gitmesi için gönderilmişti.

Ay’a yapılan birinci sert iniş:

Soğuk Savaş yıllarındaki uzay rekabetinde aslında pek çok birincisi başaran Sovyetler, 1959 yılında Ay yüzeyine sert bir iniş yapmayı hedeflediği Luna 1 misyonunu başarıyla tamamlamıştı. Bu tıpkı vakitte Ay yüzeyine birinci sefer insan üretimi bir cismin ulaştığı misyon olarak tarihe geçmişti. Bu vazifelerden kısa bir mühlet sonra hem Sovyetler hem de ABD, 1960’lı yılların başında, Ay yüzeyine yumuşak iniş yapmayı başardılar. 

Neden imkanı olan bütün ülkeler Ay’a gitmeye çalışıyor?

Yumuşak iniş teknolojilerinin kavranması, Sovyetler ve ABD’nin bu defa yalnızca bir araç değil, tıpkı vakitte içinde insanın da yer aldığı uzay misyonlarını hedeflemesini sağladı. 1969’da bu kere birincisi ABD başardı ve Apollo 11 vazifesi ile Ay yüzeyine birinci sefer insan gönderildi.

O yıllarda hem ABD hem dünya kamuoyu, 13 yıl süren ve günümüz iktisadıyla yaklaşık 270 milyar dolara mal olan Apollo vazifelerine bu derece para harcanmasına yönelik bir reaksiyon de göstermişti. Gerçekten Soğuk Savaş’taki “uzayı işgal etme” rekabeti; ülkelerin yığınla parayı bu biçimde harcamasını mantıklı kıldı. 

Günümüzde Ay yüzeyine insan götürmenin ve geri dönmesi gerektiği için geri getirmenin maliyeti çok yüksek. Bu yüzden gelişen irtibat, çip ve sensör teknolojileri sayesinde Ay yüzeyindeki araçlar uzun yıllar boyunca vazife yapabiliyorlar. İşte bu nedenle ülkeler, artık Ay yüzeyine gelişmiş araçlar indirerek muhtemel doğal kaynaklarını, ömür izlerini araştırıyorlar. 

Sovyetler, Çin, Hindistan, ABD, Japonya, İsrail, İtalya, Lüksemburg, Güney Kore, Birleşik Arap Emirlikleri ve AB’nin Avrupa Uzay Ajansı bugüne kadar Ay’a ulaşan, yüzeyine hem sert hem de yumuşak iniş yapabilen, araştırmalar yürüten ülkeler arasındalar.