Gördüğüm Yetmiyor, Fazlasını Merak Ediyorum Diyenler İçin: Metafizik Tam Olarak Nedir, Neyi Savunur?

Pozitif bilimler etrafımızda deney ve müşahede yoluyla anlaşılabilen şeyleri incelerken toplumsal bilimler kültürel bir yaklaşım içerisindedir. Pekala metafizik bu işin neresinde diye sorarsanız çok daha ötesinde, işin felsefi çizgisinde diyebiliriz. Metafizik denilince pek çok kişinin aklına doğaüstü olaylar geliyor olsa da aslında bu ideoloji alanı bildiğimiz dünyayı inceler lakin bilimden biraz daha derine iner. 

Metafizik değişik bir çalışma alanı. Bir ideoloji kısmı olduğu için bu alanda çıkarımlar yapmanın bir filozofun misyonu olduğunu düşünebilirsiniz fakat kurucusu Aristoteles bu alanı aslında fiziği yalayıp yutmuş olanların biraz daha derine inmesi için ortaya çıkarmıştır. Yani metafizik tabiatın ötesidir lakin yolu tabiattan geçer. Gelin metafizik nedir, neyi savunur biraz daha yakından bakalım. 

Temel bir tarif yaparak başlayalım; Metafizik nedir?

Felsefenin bir kısmı olan metafizik, söz manası olarak fizik biliminin ötesinde manasına gelir. Olay, varlık, ilah, varoluş, vakit, cihan, uzay, özellik, sebep, ilgi üzere kavramlar üzerine incelemeler yapan metafizik, ontolojik yani varlıksal sıkıntılar üzerine ağırlaşan bir ideoloji koludur. 

Metafizik birinci kere nasıl ortaya çıktı?

• Aristoteles

Biraz geçmişe, milattan evvel 4. yüzyıla gidelim. Periyodun en ünlü filozoflarından olan Aristoteles temel ideoloji hakkında bir metin kaleme aldı. Bilgelik ve teoloji üzere hususların işlendiği bu kitabın bir kısmı sonraki yıllarda yapılan düzeltmelerde tabiatla ilgili olarak başlıklandırıldı. Bugün bildiğimiz Fizik kitabı, yapıtın bu kısmıdır.

Kitabın bir de daha sonra Ta meta ta physika olarak başlıklandırılan bir kısmı var. Evet, işte metafizik dediğimiz ideoloji kolu kitabın bu başlıklı kısmında birinci sefer ortaya çıkmıştır. Ta meta ta physika Latince başlığı pek çok lisana emsal olarak metaphysics, la métaphysique, die Metaphysik üzere hallerde çevrilmiştir.

Aristoteles bu kitapta ne anlattı, metafizik neyi savunur?

Aristoteles’e nazaran ideolojinin iki temel tarifi vardır. Bunlardan birine nazaran şeyler olduğu üzeredir. Başkasına nazaran ise şeylerin bir de birinci nedenleri vardır. İşte bu birinci nedenler üzerinden sorulan varlıksal sorular metafizik dediğimiz ideoloji kısmının temel inceleme alanlarıdır. Yani metafizik aslında şeylerin var olduğu halinden çok daha derinde bir birinci nedeni olduğunu savunur.

Elbette yıllar içerisinde Aristoteles tarafından birinci ortaya atılan metafizik tanımı çok daha zenginleştirildi. Bu tanımlamalardan biri için bir örnek verelim; Bir kalıp altını erittik, kalıba döktük ve bir heykel yaptık. Daha sonra heykeli erittik, yine birebir kaba döktük ve yine heykel yaptık. Soru; bu heykel birebir heykel mi? Olağan bu sorunun bir yanıtı yok, olsa zati ideoloji değil bilim olur.

Metafizik üzerine çalışan bireyler, şeylerin birinci unsurlarına yönelik araştırmalar yaparlar. Ancak bu araştırmalar kesin sonuçtan uzak, dar ya da çok geniş bir bakış açısıyla yapılabilir. Zaten aslında metafiziğin olayı da biraz budur. Bildiğimiz disiplinlere uygun olarak çalışmalar yapılsa olayın metalığı kalmaz tahminen yalnızca fizik olur. 

Metafizik hangi soruları sorar? Mesela dış dünyanın gerçekliği büyük bir sıkıntıdır:

• René Descartes

Erken devir çağdaş ideolojide duyumlara emniyetli. Bu duyumlar yanılabilir olsalar bile bir bilgi kaynağı olarak görülürler. Alışılmış bu duyumlar ile elde edilen bilgiler pek çok filozofta soru işaretleri oluşturdu; Bir dış dünya var mı, varsa duyularla anlayabilir miyiz, anladığımız nitekim muteber bilgi sağlıyor mu?

Tabii bunlar erken devir sıkıntıları. Mesela Fransız filozof René Descartes bunları bir sorun olarak görmedi. İrlandalı filozof George Berkeley ise bu mevzuda yeterli argümanlar hazırlamıştı. Ona nazaran içinde fikirlerin olduğu zihinlerden öbür hiçbir şey yoktu. Tabii bu argümanlar pek kabul edilir çeşitten değildi lakin tekrar de Alman Aydınlanma filozofu Immanuel Kant üzere isimler bile bu bahiste çalışmalar yapmışlardır. 

René Descartes, bahis hakkındaki niyetlerini Meditationes de Prima Philosophia isimli yapıtında anlatmış ve kişinin doğruluğundan kuşku etmeyeceği dış dünya bilgilerini duyum yoluyla alması gerektiğini, aksinin kuşkulu olacağını söylemiştir. Ona nazaran dış dünya kişinin duyumlarının varlığına tanıklık ettiği objelerden oluşan bir bütündü. 

George Berkeley’in metafizik idealizmi ise biraz farklıdır:

• George Berkeley

İrlandalı filozof George Berkeley; fikirlerden oluşan şeyler ve fikirlerin var olduğu zihinler kanısını savunmasına karşın Descartes tarafından bedenleştirilen görüşleri kesin olarak reddetmemiştir. Hatta objenin var olduğunu onaylamıştır lakin enteresan bir biçimde bu objenin de fikirlerden oluştuğunu söylemiştir. 

Yani metafiziğin sorduğu dış dünya var mı sorusunun cevabı Berkeley için evettir. Maddi objelerin varlığını kabul ederek bir dış dünyanın varlığını da kabul etmiş olur. Yine de her vakit bu dış dünyayı biz ve dışımızdaki şeyler olarak ayırmıştır. Berkeleyci idealizm, metafizik temelli akıl yürütmelerde kullanılan bir idealizmdir. 

20. yüzyılda metafizik kanıları biraz daha enteresan hale geldi:

• GE Moore

İngiliz filozof GE Moore, 1939 yılında İngiliz Akademisi’nde verdiği Proof of an External World isimli ders esnasında olaya noktayı koydu. Metafiziğin temel sorularından olan dış dünyanın varlığını herkesin gözü önünde kanıtladı. Hayal edin;

Moore derste tahtanın önüne çıktı ve bir öğrencisine elini gösterip ‘İşte bir el!’ dedi. Sonra başka elini de gösterdi ve ‘İşte bir el daha!’ dedi. Önermesiyle kontaklı olarak düşünüldüğü vakit bunun herkesin sorularını yanıtlayan bir karşılık olduğunu söyleyen Moore için bu dış dünyanın kesin bir deliliydi. 

Tabii bu delille yetinmeyen pek çok filozof da oldu. Moore’un dış dünyanın ispatı olarak ortaya sunduğu mantık aslında hem kendisinin hem de öğrencilerin önlerinde el olduğunu bilmeleri argümanı ile kanıtlanıyor. Yani önlerinde bir el olduğunu bilmeseler orada bir el yok ve dış dünya da yok. Evet, hayli karışık. 

Var olan dünyanın çok daha ötesini inceleyen bir ideoloji kolu olan metafizik nedir, neyi savunur, hangi soruları sorar gibi merak edilen soruları yanıtladık. Elbette metafizik içine girdiğimizde kolay kolay boğulabileceğimiz derin bir okyanus üzere fakat bu yazımızda metafizik kavramı ile birinci sefer tanışan okuyucularımıza temel bir bilgilendirme sunmayı hedefledik.