“Halka Arz” Olduktan Yıllar Sonra Borsada İnsanların Parasını Sıfırlayan Batık Şirketler – Kısım 2: RAKS

Raks, Aslan Önel tarafından 1964 yılında kurulan, oldukça etkileyici bir muvaffakiyet hikayesine sahip bir şirket. Raks Holding yapısı altında ambalajdan küçük mesken aletlerine kadar farklı şirketler ismi altında üretim yapılıyorken ana üretiminin kaynağı ise kasetlerdi.

Peki, kim kederi de vizyon dolu bu öykünün sonunu getirecek olanın, “geleceğin kestirim edilememesi” ve “döneme ayak uyduramama” olacaktı.

Serinin 1. kısmı:

O hâlde Raks’ın öyküsüyle serinin 2. kısmına başlayalım:

Raks yöneticileri, “madem kaset üretimi yapıyoruz, müzik işine de girelim” dediler ve Türkiye’deki en tanınan sanatçılarla çalışmak için kendi imal şirketlerini kurarak milyonlarca kaset satışı gerçekleştirdiler.

Türkiye’nin ilk manyetik teyp üretim çizgisini kuran Raks, yıllarca çok sayıda ülkeye ihracat yaparak Türkiye’de alanının en yeterlisi olmakla kalmayıp dünyada da birinci etapta “kasetçilikte” büyük bir oyuncu hâline geliyor.

1985 yılında Berlin’de yapılan dünyanın en büyük elektronik fuarı olan IFA’ya Türkiye’den katılan birinci şirket oluyor.

Raks Elektronik ismi altında o periyotlarda üretimlerini Manisa Organize Sanayi Bölgesi’ndeki fabrikasında yapıyor. Türkiye’nin en büyük audio ve görüntü kaset üreticisi olan Raks, o periyodun takibinde CD/DVD üretimi deyapmaya başlıyor. Bu noktada Raks için, kasetten CD’lere geçiş konusunda devrin teknolojisini yakalamaya başladığını söylemek mümkün.

20 Temmuz 1993’te Raks Elektronik 3.900 lira ile halka arz oluyor.

“Ses ve imaj kasetleri üretiminde 16 yıldır Türkiye’nin birinci ve en büyük özel dal kuruluşu olma özelliğini koruyan RAKS Elektronik, paylarını halkımızın birikimlerine sunuyor.” 

Bir halka arz için şuurlu bir yatırımcının yapması gereken, halka arza katılacaksa o şirketi öncelikle bir incelemesidir. Bu durumda, o devirde Raks’a ana sınırlarıyla baktığımızda, kaset pazarının %70’ine sahip olduğunu görüyoruz. Şirketin üretiminin %40’ını iç pazara sunarken, %60’ını ise dış pazara, yani ihracat yaparak gerçekleştiriyor.

İhracat yaptıkları ülkeler ortasında ise ABD ve Avrupa ülkelerine ek olarak Japonya bulunuyor. Bu noktaya kadar yatırımcı için cazip olsa da 1993’te taşınabilir uygulamadan dakikalar içinde halka arzlara katılmak mümkün olmadığı için beşerler direkt olarak İstanbul’a gelip talepte bulunmak zorundaydılar.

Bu da gelecekte süratli artış ve düşüşlerde satıp alma imkânını zorlaştıran ana etkendi. Zira Raks’ın borsadaki serüveni epey dalgalı seyirde devam etmişti.

1994 yılında ise bu kere Raks, telekomünikasyon ve ARGE ünitelerini kuruyor. 1996’da RaksNet adıyla internet dalına de giren şirket, bununda da yetinmeyip internet kafeler bile açıyor.

Bunlara ek olarak 1997’de ise Türk Telekom’un “wireless local loop” ihalesine katılıyor. Attığı bu adımların ana hedefi ise telekomünikasyon bölümünde de hizmet verebilmek. Bu gayesi 2000’li yılların başında başarıyor ve birinci telefonlarını çıkarmaya bu periyotta başlıyor.

Tüm bunların dışında Raks’ın ana üretimi kasetti ve yatırımlarının büyük kısmını buraya harcıyordu ve de bunları kısa vadeli borçlar ile yapıyordu.

Raks Holding’in müzik sanayisine katkıları da çok önemliydi. Bilhassa Raks Müzik aracılığıyla, Türkiye’nin Müzik İmalcileri Birliğinin kurulmasına öncülük etti (MÜYAP).

Şirket, korsan kaset üretimini engellemek için geliştirdiği hologram sistemi ile Türkiye’de korsan müzik üretiminin kıymetli ölçüde azalmasını sağladı.

O periyodun en çok bilinen müzik üretim şirketlerini de kuran tekrar Raks oluyor.

Kurduğu bu müzik imal şirketleriyle; Ebru Gündeş, Emel Sayın, Bülent Ersoy, Sezen Aksu, Ajda Pekkan, Nükhet Duru üzere isimlerle çalışıyor. Hatta kimi kısımlara nazaran bu isimlerin kimilerinin tanınmasında payı olduğu dahi hala söylenmektedir. 

1997’de dünyanın en büyük müzik imal şirketi olan ve Philips’in bünyesinde bulunan Polygram, Raks’a ilişkin şirketlerin %25’ini satın alıyor. O periyot kaset üretiminde Philips’in de büyük oyuncu olduğunu belirtelim. 

1998’de ise bu sefer dünyaca ünlü diğer bir şirket olan Universal Müzik, Polygram’ın Avrupa paylarını satın alıyor. Böylece Raks’ın da ortağı olmuş oluyor; hatta bununla da yetinmeyip, %26’lık payını de satın alıp %51 ile Raks Müzik’in en büyük ortağı oluyor.

Böylece Raks, Universal Müzik bünyesindeki müzikçiler ile de çalışmaya başlıyor. Bu şarkıcıların kimileri ise Kayahan, Şebnem Ferah, Müslüm Gürses ve Teoman üzere devrin en güzellerinden oluşuyor.

Atılan bu adımlardan sonra Raks, cümbüş kesiminde de büyük bir oyuncu hâline geliyor; sonrasında da o devrin en büyük cümbüş ve müzik mağazası “Raksotek” kuruluyor.

Raksotek ile tüketicilerin alışkanlıkları değiştirilmeye çalışılıyor, o denli ki bu devirde herkesinkasetleri dinleyip iade ettiği bir dönemden bahsediyoruz.

Raksotek ise sloganını, “Al, seyret, sakla.” yapıyor; yani biraz da arşivciliği teşvik eden bir anlayış kelam konusu. Raksotek macerasının rolünü yıllar sonra, bir vakitler ortağı olduğu D&R mağazaları alıyor.

TV bölümünde de işler yapan Raks, Discovery Channel’ın Türkiye temsilciliğine sahipti. Hatta bunlara ek olarak NR1, GençTV, FashionTV gibi kanallar da Raks’ın bünyesindeydi. Yani anlaşılacağı üzere Raks, cümbüş kesiminde oldukça geniş bir alanda hakimiyete sahipti.

1999’da tüm bu muvaffakiyetlerin üzerine periyodun Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Raks’ın kurucusu Aslan Önel’e iktisada katkılarından dolayı “Devlet Özel Nişanı” verdi.

1997 ortalarından itibaren Asya Finansal Krizi ve Rusya’da yaşanan krizler, tüm şirketleri etkilediği üzere RAKS’ı da kıymetli ölçüde etkiliyor. 1998 yılı ve sonrasında yaşanan ekonomik buhran, şirketin çöküş sürecini hızlandırıyor.

Ancak buradaki asıl vurucu olan son etken ise Büyük Marmara Depremi oluyor. 1999 yılında yaşanan bu sarsıntı, tüm ülkeyi etkilediği üzere RAKS’ın çöküşünde âdeta son vuruşu yapıyor. Bu periyotta bankalar faizleri artırıyor ve birçok şirket dar boğaza giriyor.

RAKS, bankalara ve personellerine olan 150 milyon dolarlık borcunu ödeyemeyince 1999’da üretimini durdurmuştu. Bir devir 2700 kişiyi istihdam eden şirket, 2000’li yılların başında çalışan sayısını 400’e düşürmek zorunda kalıyor ve bu devirde, şirket mali zorluklarla karşı karşıya kalmış ve borçlu olduğu bankalarla muahedeye varmış olsa da bu adımlar mali badireyi aşmak için kâfi olmamıştır. 

2000’li yıllara yanlışsız tüm dünya kasetten uzaklaşırken Raks, kaset dalına yatırım yapmayı sürdürüyordu. O denli ki bu yatırımlarının büyük kaynağı ise kısa periyotlu borçlar ile yapıyordu.

Bunun da çöküşte büyük rol oynadığı biliniyor. Raks idaresi devrin koşullarını uygun tartamamış, gelecek konusunda tabiri caizse “inatçı” davranıp yatırım konusunda yanlış kararlar almışlardı.

O periyodun arşivlerinde Raks için şunlar söylenmiş:

O devirde Raks’ın genel müdürü olan Nedim Aysan, “1998’de Rusya’yı da etkileyen ekonomik krizle birlikte biz de dar boğaza girdik. Bankalardan kredi aldık, kredilerin faizleri yüzde 200’den jet süratiyle yüzde 320’ye çıktı. Yılda 150 milyon dolarlık ihracat yapan şirket, teminatlarına karşın haciz süreçleriyle karşı karşıya kaldı. Pay satışlarımız tabana vurdu.” demişti.

1997 ikinci çeyreğinde başlayan Asya Krizi ve sonrasında Rusya Krizi’nerağmen yatırımcılar RAKS’a olan güvenini kaybetmemişlerdi. Öyle ki 2000 yılında yazılan bir gazete arşivinde şu cümleler kullanılmış: “1998 yılının yaz aylarına bakıldığında, şirketin pay senedinin büyük bir süratle yükseldiği göze çarpıyor. 4 Ağustos 1998’de tepeye ulaşan şirketin o günkü pay bedeli 7.380 liraydı. Üstelik bu devir, global krizin en derin olduğu vakte denk geliyor. Bu düzeyden gerilemeye başlayan pay senedi, iflas haberleri ile 28 Eylül 1999 tarihinde 660 liraya kadar düştü.“

2007’de resmî olarak iflas kararı verilen Raks Elektronik ve Raks Mesken Aletleri’nin hisseleri, sürekli olarak İstanbul Değerler Borsası’ndan (İMKB) çıkarıldı.

Yapılan açıklamada, ayrıyeten Sermaye Piyasası Heyeti’nin 19 Temmuz 2002 tarihli düzenlemeleri mucibince, Raks Elektronik ve Raks Konut Aletleri’nin pay senetlerinin aracı kurumlar vasıtasıyla borsa dışında da süreç görmesinin mümkün olmadığı belirtildi.

Raks, 2007 yılında resmi olarak iflas etse de 2000’li yılların başından itibaren payı dalgalı bir seyir izliyordu. Bu devirlerde payların kâğıt sistemi mantığında işlediğini ve tek tıkla telefon üzerinden satılamadığını unutmamak gerekiyor.

2007’de netleşen iflas sonrasında, Raks’ın borsadaki payları âdeta sıfırlanarak tarihe karıştı ve ardında binlerce mağdur yatırımcı bıraktı.

2007 yılından sonra isim hakkı Asan Dağıtım ve RK Teknoloji firmaları tarafından kullanılarak marka piyasaya tekrar geri dönüş yaptı. Ayrıyeten günümüzde marka sahibi olmayı sürdüren RK Teknoloji’nin, Raks’ı kuran Önel ailesi ile bağı olduğu da biliniyor.

Günümüzdeki Raks’ın geçmişteki üzere müzik, telefon, kaset yahut CD işleriyle uğraşmadığını da belirtelim. Şimdilik konut aletleri, soğutma sistemleri üzerinde hizmet veriyorlar.

Bonus: 2009 yılının sonunda yapılan bir açık artırmaya çıkarılan RAKS’ın Manisa’daki fabrikasına alıcı dâhi çıkmadı.

İçeriğimizin başında bahsettiğimiz, dünyaya ihracat yapan o eserleri üreten fabrika, şirket batınca icralı olduğu bir banka tarafından 22,7 milyon lira ile satışa çıkarılmasına rağmen hiçbir alıcı çıkmıyor. Ayrıyeten açık artırmaya dahi hiçbir şirket katılmıyor.

Bu noktada açık artırmaya girebilmek için bu meblağın en az %60’ına tekabül eden kısmı teklif edilmesi gerekiyor. Bunun büyük nedeni, 2010’lu yılların şartlarında teknolojide geri kalmış ekipman ve araçlarla dolu âtıl bir fabrikanın hiçbir firma için cazip gelmemesi olabilir.

Geçmişte “Halka Arz” Olup Yıllar Sonra Borsada İnsanların Parasını Sıfırlayan Batık Şirketler – Kısım 3’te görüşmek üzere.