Hayatımızın Sıradan Bir Kesimi Olan Renklerin İsimleri Nereden Geliyor? Kimilerinin Çok Değişik Öyküleri Var!
Renksiz bir hayatı hiç hayal ettiniz mi? Hayır, siyah – beyaz değil zira onlar da birer renk. Büsbütün, sonsuz bir renksizlik. Düşünmesi bile imkansız olan bu durum ile umarız asla karşılaşmayız zira yaşadığımız hayata mana katan şey renklerdir. Karşımıza çıkan her renkten bir isim ile bahsediyoruz ve isim koyamadığımız renklere açık renk, koyu renk ya da şu renge benziyor diyoruz.
Renklerin isimleri nereden geliyor daha evvel hiç düşündünüz mü?Pek çok rengin ismi lisanımıza Arapça ve Fransızca üzere yabancı lisanlardan girmiş ve bugün kullandığımız hale gelmiştir. Kimilerinin ise eski Türklere kadar uzanan, enteresan öyküleri var. Renklerin isimleri nereden geliyor sorusuna ışık tutalım ve kimileri şaşırtan, kimileri gülümseten isim alma kıssalarına yakından bakalım.
Mavi:
Mavi renginin ismi, Arapçada su manasına gelen “Ma” sözcüğünden geliyor. Ma sözü su manasına gelirken “Ma’i” sözü suya ilişkin olan, sudan gelen şey manasına gelmektedir. Kâşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınan Divân-ı Lügati’t-Türk kitabında, mavi rengi anlatmak için çakır ve gök sözleri kullanılmıştır.
Sarı:
Sarı sözü, Türklerin kadim anıtı Orhun Yazıtları’nda karşımıza çıkıyor. Burada altın madenini anlatırken nitelemek için önüne bir sıfat olarak “sarığ” sözü kullanılmıştır. “Sarığ” sözünün bildiğimiz sarı rengi anlattığı ve birebir vakitte “sapsarı” üzere bir pekiştirme olduğu görülüyor.
Siyah:
Siyah sözünün orijin öyküsü hakkında iki farklı teori var. Birinci teoriye nazaran Farsça siyah rengi anlatan “siyâ” sözünden lisanımıza geçmiştir. İkinci teoriye nazaran ise Sanskritçe siyah rengi anlatan “syama” sözünden lisanımıza geçmiştir. Her iki teori de epey güçlü ve mantıklı görünüyor.
Yeşil:
Yeşil rengin isminin kökeni de öz Türkçedir. Öz Türkçe taze manasına gelen “yaş” sözünden bitkilerin canlılığını anlatan “yaşıl” sözü türemiştir. “Yaşıl” sözü evrilerek günümüzdeki yeşil sözcüğüne dönüşmüştür.
Bej:
Bej rengi güya son yıllarda daha çok anılıyor üzere görünse de aslında kökeni epey eski. Fransızca olan “beige” sözü, koyun yünlerinin rengini anlatmak için kullanılıyor. Beyazdan biraz daha koyu rengi tabir eden bej renginin ismi, lisanımıza Fransızcadan geçmiştir.
Gri:
Gri renginin ismi de tıpkı bej üzere Fransızcadan lisanımıza geçmiştir. Fransızcaya da Germenceden geçmiştir. Germence açık kül rengini anlatmak için kullanılan “grîs” sözü Fransızcaya “gris” olarak geçmiş, oradan da lisanımıza birebir manasını koruyarak gri olarak geçmiştir.
Turkuaz:
Turkuaz renginin ismi Fransızcadan lisanımıza geçmiş olsa da aslında kökeni yeniden Türklere dayanır. Ülkemiz topraklarından Fransa’ya ithal edilen maviye emsal renge sahip bir süs taşının rengi, Fransızlar tarafından Türk taşı manasına gelen “turquoise” olarak isimlendirilmiştir. “Turquoise” ismi de lisanımıza turkuaz olarak geçmiştir.
Bordo:
Bordo isminin rengi de Fransızcadan hatta Fransa’da bir kent olan Bordeaux’den geliyor. Bordeaux, şaraplarıyla ünlü bir kent ve her ne kadar kırmızı şarap desek de şarapların rengi tam olarak kırmızı değil. Bu nedenle şarap ve gibisi renkler bordo olarak isimlendirilmiştir.
Kırmızı:
Kırmızı renginin ismi de lisanımıza Arapçadan geçen sözcükler ortasında. Bu sözcük, günümüzde koşnil denilen lakin vaktinde “kırmız” olarak isimlendirilen bir böcekten elde edilen kırmızı renkten gelmektedir. Tekrar kırmızı rengi anlatmak için kullanılan kızıl ve al sözleri de öz Türkçedir. Kızıl sözü kızmaktan, al sözcüğü ise kutsal bir tariften türemiştir.
Lacivert:
Lacivert renginin ismi lisanımıza Farsçadan, oraya ise Sanskritçeden gelmektedir. Sanskritçe lacivert rengini anlatmak için kullanılan “rācāvarta” sözü Farsçaya “lâciverd” olarak geçmiş, oradan da lisanımıza lacivert olarak gelmiştir.
Beyaz:
Beyaz renginin ismi de lisanımıza Arapçadan geçmiştir. Arapça “byd” kökünden türeyen ve beyaz olma manasına gelen “bayad” sözü lisanımıza beyaz olarak geçmiştir. Birebir kökten türeyen “bayda” sözü yumurta manasına geliyor. Beyaz rengi anlatmak için kullanılan başka bir sözcük olan ak sözü ise öz Türkçedir ve doğruluk, adalet, cennet üzere manalara gelmektedir.
Mor:
Mor sözünün orijin öyküsü hakkında iki farklı teori var. Birinci teoriye nazaran Farsça demir pası manasına gelen “mur” sözünden lisanımıza geçmiştir. İkinci teoriye nazaran ise Ermenice böğürtlen ve karadut üzere meyveleri anlatmak için kullanılan “morm” sözünden lisanımıza geçmiştir. Her iki teori de epey mantıklı.
Pembe:
Pamuk bitkisi bildiğimiz pamuğa dönüşmeden evvel açık kırmızı renge sahip bir çiçek açar ve bu çiçeğe pamuk çiçeği denir. Farsçada ise pamuk çiçeğine “penbe” denmektedir ve pembe sözcüğünün lisanımıza bu halde geçtiği düşünülmektedir. Yanlış olsa bile hala penbe sözcüğünün kullanıldığı biliniyor.
Haki:
Haki renginin ismi de lisanımıza Farsçadan geçen sözcükler ortasında. Farsça “χāk” sözü toprağı, buradan türeyen “χākī” sözü de toprak rengini anlatmak için kullanılır. Sözün okunuşu nedeniyle lisanımıza haki olarak geçmiştir.
Kahverengi:
Tam da kestirim ettiğiniz üzere kahverengi nitekim kahve rengi. Lisanımıza Farsçadan geçen bu söz öbeği “gahvai reng” olarak biliniyor. Daha evvel kahverengi rengi için fındık kabuğu rengi manasına gelen, yine Farsça olan “fındıki” sözü kullanılmıştır. Öz Türkçe kongur yani konur, ala, ela üzere sözcükler de kahverengi rengi için kullanılmıştır. Açık kahverengi rengi için kullanılan kumral sözcüğü de “konur al” sözlerinden türemiş, öz Türkçe bir sözcüktür.
Renklerin isimleri nereden geliyor sorusunun cevabı olarak sırf bazı belirli başlı renklerden bahsedebiliyoruz. Elbette, mevzu ile ilgili yapılan daha pek çok ayrıntılı çalışma vardır lakin günümüzde herkes tarafından bilinen ve kullanılan renklerin hepsinin kaynağı tam olarak bilinmiyor.