Hayvanlar da Düş Görebilirler mi, Yoksa Bu Durum Yalnızca İnsanlara mı Has?

Bu hareketler birtakım vakitler öylesine değişik bir hâl alır ki güya çetin bir mücadeledeymiş üzere pati hareketleri vardır ve normal vakitte hiç çıkarılmayan sesleri çıkarırlar. Bu alışılmışın dışındaki davranışların da elbette bir açıklaması olmalı.

Şimdi minik dostlarımıza dair kimi sır perdelerini aralayarak rüyalar ve hayvanlar ortasındaki alakaya bakalım.

İnsanlara misal biçimde hayvanlar da çok sayıda nörona ve birbirinden karmaşık beyin yapılarına sahiptir.

Bu nöronlar elektrik sinyalleri üreterek bilginin beyinde ve hudut sisteminde dolaşmasına yardımcı olur ve elektriksel aktivite, uyku esnasında bile devam eder.

Uyku evresi genel itibarıyla REM uykusu ve REM dışı uyku olarak ikiye ayrılır. Çoğunlukla bir uyku süreci, REM olmayan bir uykuyla başlar; sonunda süratli göz hareketleri olarak tanımlanan REM’e ulaşır ve akabinde REM dışı uykuya geri dönülür. 

REM esnasında beyin, hayli etkindir. Gözler ise kapalıdır ve göz kapakları ardında süratli bir halde hareket eder. Kalp atışları ve nefes alışverişi de artış gösterir. Tıpkı vakitte uykunun bu evresinde, düş görmenin gerçekleştiği düşünülür.

Bir hayvanın hayallerini gözlemlemek ne yazık ki mümkün değildir ancak onların uyuyan zihinlerinde meydana gelen sesler, manzaralar ve aktiviteler çeşitli ipuçları verebilir.

Bu durumda hayal görme sırasında beyin hücrelerinin hareketlerini gözlemlemek ve bu müşahedeleri de hayvanın uyanıklık hâliyle karşılaştırarak anlamaya çalışmak mümkün olabilir. 

Beyinlerinin yarısını uyanık tutarak uyuyan yunuslardan tutun, günde 20 saat uyuyan koalalara kadar aslında her bir hayvan, uyku konusunda bir epey çeşitlidir. 

Araştırmalara nazaran, kuş ve sürüngenler dahil olmak üzere tüm memeliler, REM ve REM dışı uyku evresini tecrübeler. Bir hayvanın tıpkı beşerde olduğu üzere REM uykusu sırasında düş görüyor olabileceğini söylemek de mümkündür.

Peki REM uykusundaki her hayvan, düş görebilir mi?

Örneğin evcil kediler, düş araştırmasına tabi tutulan birinci hayvanlardan biriydi. Uyku çalışmalarında uzman olan Michel Jouvet, 1960’larda kedilerin uyurkenki davranışlarını gözlemledi ve rüya gördüklerine dair birtakım ispatlar ortaya koydu.

Jouvet’in tabir ettiğine nazaran kediler, pons ismi verilen bir beyin sapı yapısına sahiptir ve bu yapı, onların REM evresinden geçtiklerinin göstergesidir. Beyinleri REM uykusunun derinliklerinde olan kediler tıpkı uyanıkken olduğu üzere tırmalama, zıplama ve avlanma hareketleri gösterir.

Rüyadaki fareler ise labirent anılarını hatırlar.

Yapılan çalışmalar, gün içinde bir labirentte koşan farelerin uykudayken de birebir yolu tekrar koşabildiğini göstermekte. Fare uyandığında, beynin anıları oluşturmaktan ve depolamaktan sorumlu kısmı olan hipokampüs, labirentte gezinmenin nöron tertibini hatırlar. 

Ardından uyku hâlinde olan beyin, birebir modeli tekrar üretir ve bu da farenin labirenti hatırladığını ve yine öğrendiğini gösterir.

Hayvanların düş görüp görmemesi noktasındaki araştırmalar, sürat kesmeden devam ediyor.

Örneğin beyinde sinirsel aktivite eksikliği varsa rastgele bir zihinsel imgelemenin oluşması pek mümkün değildir. Bu nedenle birinci etapta böcekler ve balıklar üzere REM uykusuna dair delil göstermeyen hayvanların düş görmediğine dair görüşler mevcuttu.

Ancak 2022’de ABD ve Almanya’dan birtakım araştırmacılar, sıçrayan örümceklerin uyku esnasında gözlerini hareket ettirdiğini ve böylece REM evresinden geçerek rüya görebildiğini keşfetti.  

Özetle REM evresini yaşayan ve hayal gören tek canlılar beşerler değildir. Hayal görmesinin mümkün olduğu tespit edilebilen kimi hayvanların da bu hayal dünyasına dalma biçimi, farklılıklarla doludur. Bu sebeple minik dostlarımızın rüya görme ihtimali her vakit vardır.