Hepimizin Sinemalarda Duyduğu Bu Ürkütücü Melodinin Tüylerimizi Diken Diken Yapmasının Garip Bir Sebebi Varmış!

Müziğin bizlere çok derin bir dokunma formu vardır zira kulaklarımız, melodiler harika bir istikrarda ve ahenk içinde görünse bile şayet doğru gelmeyen bir tını varsa çabucak onu fark eder.

Müziksiz asla düşünülemeyen sinemada da izlediğimiz sinemalardaki birtakım melodiler bizleri sevinçli ve memnun hissettirirken kimileri da ürkütücü tınılarıyla bizleri dehşete sürükleyecek kadar güçlüdür. Bugün, duyar duymaz tüylerimizi diken diken yapan, taa 13. yüzyıldan günümüze kadar gelen ve sinemalarda çok kullanılan ürkütücü bir melodiyi inceleyeceğiz.

Bahsi geçen bu ürkütücü melodinin ismi “Dies Irae” yani “Gazap Günü” (Day of Wrath).

The Lord of the Rings sinema serisinin en unutulmaz melodilerinden biri olan Dies Irae’yi görüntünün birinci dakikasından itibaren duyabilirsiniz. Aragorn ve Nazgul‘un müsabakasında duyduğumuz bu melodi, tüylerimizi diken diken yapan cinstendi.

Diğer filmlerdeki örneklerini içeriğimizin devamında vereceğimiz Dies Irae’nin geçmişi ise 13. yüzyıla dayanıyor. Thomas Celano tarafından yazıldığı varsayım edilen Dies Irae, öldükten sonra dirilişi, hatalıların yargılanmasını ve müminlerin kurtuluşunu anlatan eskatolojik yani kıyameti bahis edinen Latince bir ilahi.

Gregoryen ilahisi olan Dies Irae, nasıl oldu da bu kadar yaygınlaştı?

Hristiyan dünyasında; Wolfgang Amadeus Mozart, Giuseppe Verdi, Hector Berlioz, Camille Saint-Saëns, Modest Musorgski, Igor Stravinsky üzere pek çok Batılı bestekârın bu ilahinin kelamlarını ve melodik temasını eserlerinde kullanması bunun birinci sebeplerinden biri aslında.

Özellikle Mozart’ın Requiem (1791) eserinde bu duayı yorumlaması, Dies Irae’nin kilise dışında icra edilmesine yol açmış.

Verdi’nin Messa da Requiem (1874) eserinde bu duayı yorumlaması da Dies Irae’yi popülerleştirmiş. Bunu da es geçmemek lazım alışılmış.

Dies Irae’nin nasıl bu kadar ürkütücü bir melodi hâline geldiği aşikâr aslında.

Popülerleşmesinin akabinde kilise dışına taşan bu ilahi, yalnızca makul bir ayin sorasında söylenirdi; o da cenazeler. Katoliklerin Rab’ın, yaşayanları ve ölüleri yargılayacağına ve onları cennete ya da cehenneme göndereceğine inandıkları günü anlatan bu ilahi melodi; Katoliklik, dünya kültürüne nüfuz ettikçe klasik müziğe tekrar uyarlandı.

O ölümcül ve ürkütücü tonu aktarmak için kullanılan melodinin daha sonra sinemaya girmesi çok da rastlantısal değil yani.

Çünkü karanlık, tehlikeli, iç karartıcı birçok sahnede kullanılması mümkün olan bu melodi, o dehşet hissini yansıtacak yegâne tınılardan biriydi.

Sessiz sinemalarda karşımıza çıkan bu ürkütücü melodi, birinci olarak Aelita: Queen of Mars (1924) sinemasında duyulmuş.

Savaş sonrası, Sovyetler Birliği’nde yaşayan insanların günlük ömürlerini mevzu edinen bu sineması kıymetli kılan ögelerden biri de vaktinin çok ötesinde taşıdığı bilim kurgu ögeleri olmuş.

Daha sonra sinemanın yapı taşlarından biri olan Metropolis (1927) sinemasında duyulmuş bu melodi. Bölünmüş toplumsal bir yapıyı yansıtan bir üretim olan Metropolis’in o kasvetli havasını Dies Irae’den öbür bir melodi yansıtamazmış doğrusu.

Dies Irae yalnızca kaygı sinemalarında kullanılan bir melodi değil.

Dies Irae her ne kadar ürkütücü bir melodi olsa da yalnızca kaygı sinemalarında kullanıldığı, bir yanılgıdan ibaret. The Exorcist (1973), Home Alone (1990), The Nightmare Before Christmas (1993) üzere endişe sinemalarının en unutulmaz sahnelerinde kullanılsa da The Lion King (1994), Star Wars: IV – A New Hope (1977), It’s a Wonderful Life (1947), The Good Place (1992), Batman Returns (1992), Close Encounters of the Third Kind (1977), The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring (2001) ve daha birçok sinemanın kimi sahnelerinde de kullanıldı. Dies Irae bu sahnelerde verilmek istenilen gerilimi tabanına kadar yaşatmıştı.

Ancak burada Dies Irae melodisinin en ikonik kullanımı olan Cinnet / The Shining (1980) sinemasına başka bir parantez açmak gerekir.

Elbette ki bir sineması yalnızca bir melodi endişe kategorisine taşımaz lakin Stanley Kubrick‘in direktör koltuğunda oturduğu The Shining üzere dehşet odaklı sinemaların bu kadar germesinin nedeni, seçilen müziğin hudutlarımızı adeta bir jilet üzere kesmesidir.

Hemen çabucak her sinemada duyduğumuz Dies Irae melodisi neden bu kadar ürkütücü?

Aslında Dies Irae’nin neden bu kadar ürkütücü olduğunun teknik bir açıklaması var. Bu teknik açıklamayı da Ses Uzmanı Alex Ludwig yapıyor.

Öncelikle Dies Irae’de duyduğunuz melodi, minor modda. Minor müzik denildiği vakit akla birinci olarak hüzünlü ve kasvetli tınılar gelir. Dies Irae’deki tüm notalara bakıldığında, F ve E’nin yan yanayken yarım ses aralığında olduğu görülüyor.

Aynı vakitte, dizilim devam ettikçe ve derinleştikçe notalar düşüyor. Alçalan nota dizeleri hüzün hissini verirken yükselen nota dizeleri ise mutluluk hissini veriyor. Bu üç kombinasyon bir ortaya geldiğinde ise ortaya hâliyle ürpertici bir melodi çıkıyor.

O tanınan Dies Irae melodisinin kullanıldığı sinema ve dizi sahnelerinden kesitleri şöyle bırakalım: