Herkes Orayı Yalnızca Buzul Bahta Bile Gerçekler Çok Farklıydı: ABD’nin Rusya’dan Sakız Parasına Alıp Milyonlarca Dolar Kâr Ettiği Alaska’nın Öyküsü

Bizim geleneklerimize nazaran vatan toprağı kutsaldır ve sırf kan ile alınır ya da verilir. Aslında bu durum pek çok kadim millet için böyledir fakat yakın tarihte Ruslar bu geleneği bozdular ve koca bir toprak modülü olan Alaska’yı Amerika Birleşik Devletleri’ne sattılar. Doğru okudunuz; savaş yok, antlaşma yok bildiğiniz nakit para karşılığında Ruslar Alaska’yı ABD’ye sattılar. 

Aslında Alaska da Rusların anavatan toprağı değil, onlar da sonradan gelip orayı sömürdüler. Osmanlı İmparatorluğu’nun da içinde olduğu olaylar sonucunda artık işe yaramaz göründüğünü düşünüp ABD’ye sattılar. Güzel lakin yeniden garip zira Alaska’da hiçbir şey yok derseniz yanılıyorsunuz çünkü o toprakların altı, üstünden çok daha güçlü. Gelin tarihi bir seyahate çıkalım ABD nasıl oldu da Rusya’dan Alaska’yı satın aldı sorusunun cevabına bakalım.

Hiç bilmeyenler için evvel bölgeyi tanıyalım; Alaska nerede?

Bugün bir Amerika Birleşik Devletleri eyaleti olan Alaska, Kanada’nın batı ucundadır ve Rusya ile ortalarında Bering Boğazı hudut görevi görür. Tıpkı vakitte Pasifik Okyanusu’na da kıyısı vardır. Buzuldan hallice olan bu bölge, 2 milyon metrekareye yakın yüz ölçümü ile ABD’nin en büyük eyaletidir. Nüfusu ise 1 milyondan azdır. Alaska ismi Rusça büyük toprak manasına gelen aleut sözünden türetilmiştir. 

Gelelim Alaska tarihine, aslında Ruslar da bölgenin yerlisi değil:

Alaska’daki birinci insanların, günümüzden yaklaşık 15 bin yıl evvel bölgeye yerleştiği varsayım ediliyor. O devir Sibirya ile Doğu Alaska ortasında Beringia olarak isimlendirilen donmuş bir kara köprüsü vardı. İnsanlar, hayvan sürüleri ile birlikte bu köprüyü geçerek bugün Alaska olarak isimlendirdiğimiz bölgeye geldiler. 

Bölgeye gelen birinci yerleşimciler iki kümeye ayrıldı. Bir küme Alaska’da kalırken öbür küme Kuzey ve Güney Amerika’ya hakikat göçünü sürdürdü. Yani evet, Kızılderililerden bahsediyoruz. Günümüzden yaklaşık 4 bin yıl evvel Alaska bölgesinde yerleşik hayata geçildi. Kıyı kısmında yaşayanlar balina ve gibisi su canlılarını avlarken iç kesimde bulunanlar karibu ismi verilen ren geyiklerini avlıyorlardı. 

Ruslar da demiş ki biz burayı neden sömürmüyoruz:

Amerika keşfedildikten yaklaşık iki yüzyıl sonra 1735 yılında Rus kaşif Mikhail Gvozdev, Alaska’nın da dahil olduğu Kuzey Amerika kıyılarının bir  haritasını çıkardı fakat bölgeye bir türlü gidemedi. 1741 yılında Danimarkalı kaşif Vitus Jonassen Bering, dönemin Rus Çarı Büyük Petro’nun da takviyesi ile yola çıktı ve Alaska’yı keşfeden birinci Avrupalılar olarak bölgeye adım attılar. 

Bölgedeki birinci Rus yerleşimi 1784 yılında Grigorii Shelikhov tarafından Kodiak Adası’na kuruldu. 1794 yılında devrin Rus Çariçesi Katerina, adaya Ortodoks misyonerleri gönderdi. Tabii burada maksat kültürel bir değişimin yanı sıra ticari faaliyetleri ele geçirmekti zira bölgede bulunan canlıların kürkünün eşi gibisi yoktu. 

1799 yılında periyodunda Rus Çarı I. Paul, birinci Rus – Amerikan ortak şirketini kurdu. Sitka Adası’nda işlenen kürkler yüksek fiyata Çinlilere satılıyordu. Bir yandan da İspanyollarla ticaret yapılıyordu. James Cook’un bölgeye gelmesi aslında Alaska’daki İngiliz ve Amerikalı tüccarların sayısını oldukça artmıştı. O periyot o kadar fazla tuzak kuruldu ki kimi hayvan çeşitlerinin soyu tükendi. 

Her masada varız: Düzgün lakin ne oldu da Ruslar Alaska’yı ABD’ye satmaya karar verdi?

Rusya 18. yüzyıl boyunca ve 19. yüzyılın ortalarına kadar Alaska’da çok karlı işler yaptı. Lakin bölgede İngiliz ve Amerikalı tüccarların sayısı artıyordu. Üstelik bir yandan dış problemler vardı. 1853 yılında başlayan ve 1856 yılında tamamlanan Kırım Savaşı tüm planları alt üst etti. Çünkü Rus Çarlığı’nın karşısında Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere ve Fransa vardı.

Rusya bu savaştan mağlup ayrıldı ve İngilizler ellerini ovuşturarak bugün Kanada olan bölgedeki İngiliz kolonisini genişletmek istediler. Ruslar baktı Alaska elden gidiyor, bir tahlil aramaya başladılar. Bölgeyi İngilizlere vermek istemedikleri için buldukları tahlil, Alaska’yı Amerika Birleşik Devletleri’ne satmak oldu. 

‘Sayın bakanım çıldırdınız mı?’

• William Seward

O devir ABD iç savaştan yeni çıkmıştı ve yaralarını zar sıkıntı sarıyordu. Dönemin Dışişleri Bakanı William Seward’ın Alaska’yı alma teklifi herkes tarafından reaksiyonla karşılandı. Yapılan ikili görüşmelerin akabinde en sonunda ABD, 1867 yılında 7.2 milyon dolar ödeyerek Rusya’dan Alaska’yı satın aldı. Bu sayı, dönüm başı iki sent üzere bugün epeyce komik bir sayıya denk engelliyor. 

Bakan Seward’ın ne aptallığı kaldı ne meczupluğu. Ülke bu türlü bir durumdayken gittin de niçin buzuldan hallice bir toprak modülü satın aldın diye büyük tenkitlere maruz kaldı. Haklılardı ancak birkaç yıl sonra Alaska topraklarından gelen bir haber Seward’ın aslında gerçek bir dahi olduğunu ortaya çıkardı. 

Alaska toprakları altın doluymuş meğerse:

1872 yılında bir haber duyuldu, Alaska’nın Sitka Adası yakınlarında altın var! Bu o denli bir haberdi ki, 1888 yılında Alaska nüfusu 60 bini aşmıştı. Yukon bölgesinde de altın olduğu haberi ise işleri daha da kızıştırdı. O devir gazeteci olan müellif Jack London’a nazaran 100 binden fazla madenci daha bölgeye akın ettı. 1897 yılına kadar bölgede 50’den fazla maden açıldı ve bugün hala var olan büyük kentler inşa edildi. Devrin ABD lideri Dwight D. Eisenhower tarafından Alaska, 3 Ocak 1959 tarihinde ülkenin 49. eyaleti olarak kabul edildi. 

Tüm bu süreç boyunca olan Alaska yerlilerine oldu:

Alaska yerlilerinin zahmeti aslında 18. yüzyılda Rusların gelmesi ile başladı. Ortodoks misyonerler yerlileri zorla Ortodoks yaptılar. Yerliler, Ruslarla evlenip Rus ırkından çocuklar yapmaya zorlandı. Dahası avcı olan mahallî halk neredeyse köleler üzere kullanılarak zorla karın tokluğuna ava çıkarıldı.

Amerikalıların gelişi tüm bu yaşananlara tuz biber ekti. Yerlilerin hiç alışık olmadığı yesyeni hastalıklar getiren Amerikalılar yüzünden yerlilerin nüfusu 1959 yılında geldiğimizde yüzde 19 kalmıştı. Alaskalı bayanların ABD üzerinde tesiri ise tüm bu yaşananların yanında dünyaya ders olacak cinsten. 

Alaska’nın yerli bayanları, en az eşleri kadar eğitimli ve ticaretin içinde yer alırlardı. ABD’ye satıldıktan sonra bile bölgede maden, otel, banka işleten bayanlar vardı. Alaska bayanları o kadar güçlüydü ki ABD’li bayanlardan evvel oy kullanma hakkı kazandılar. Hatta o denli ki ABD Uygar Haklar Yasası’ndan tam on yıl evvel, Alaska yerlileri beyazlarla eşit haklar kazandı. 

Rusların nasıl olup da Alaska üzere koca bir toprağı ABD’ye sattığının öyküsünü anlattık. Belki küçük bir rolümüz var ancak insan düşünmeden edemiyor; Türklerin masada olmadığı tek bir olay bile mi olmaz ya?