İstanbul Açıklarında Yüzlerce Beşere Tabut Olan ‘Salvador Gemisi’ Neden Batmıştı?

Nedenine ve nasılına geçmeden evvel bu durumun tam bir facia olduğunu belirtmemiz gerek. Her ne olursa olsun insan canının bu kadar ucuz bir biçimde ödenmesi kimsenin hak ettiği bir şey değil. Takvimleri II. Dünya Savaşı yıllarına döndürerek öyküyü anlatmaya başlayalım.

83 yıl evvel, gecenin bir vakti Silivri açıklarında dolaşan insanların kireç tutmuş yüzleri… Gördükleri şey karşısında kanları donsa da olaydan bihaberlerdi, en azından o gecelik.

Facia 12 Aralık 1940’ta gerçekleşti.

Türkiye’nin o devir hatırı sayılır gazetelerinin manşetlerinde “Silivri’de Bir Facia” başlıklarıyla olay basına duyurulmuştu. Haberlerde 85 Yahudi yolcunun hayatını kaybettiği yazıyordu.

Filistin’e gitmek üzere harekete geçen Uruguay isminde bir yelkenli gemi, Karadeniz’e yanlışsız açılmıştı. Esasen “eski ve yolsuz” olduğu belirtilen, içi yolcu dolu olan bu gemi, Silivri’de paramparça oldu.

Gazetelerden alınan bilgilere nazaran ölen kişi sayısı tam olarak verilmemiş. Kimisi 80 yolcu derken kimisi de 200 kişinin boğulduğuna işaret ediyor. Tek bilinen şey; Yahudilerin, kaçış noktası olarak Varna Limanı’nı seçmeleri.

Karadeniz’in batısından başlayarak İstanbul’a hakikat uzanan bu seyahat, Nazilerin Musevilik ve Semitizm tersi atmosferinden kaçmak içindi.

Savaş devrinde ve öncesinde, Musevileri kaçak bir halde Filistin’e götürmek isteyen gemilerin acıklı sonları olduğunu şüphesiz duymuşuzdur. Bunlardan en fecî olanları ise Salvador ve Struma. O denli ki ele alacağımız Salvador için de “ölüm gemisi” denilmişti.

3 Aralık 1940’ta Varna Limanı’ndan demir alan Salvador, 20 metre uzunluğunda ve 5 metre genişliğinde ahşap bir gemiydi. Seyahat yapabilecek yahut seyahati tamamlayabilecek gücü olmayacak kadar da eskiydi. Ancak içinde bulunan ekseriyetle bayan ve çocuk çoğunluğunun olduğu yolcuların da tek destek noktası bu gemiydi.

Gemi esasen 150 kişilikti, içerisine de 352 yolcu bindiği yazıyor. Bu, faciaya davetiye veren en değerli ayrıntılardan biri.

İçerisinde Nazilerden kaçan, Polonya, Romanya ve Bulgaristan Musevileri yer alıyordu. 3 gün süren seyahatinin akabinde İstanbul’a sağ salim ulaşan gemi, soğuk hava kaidelerinin biraz düzelmesini beklemek için limanda bekleyecekti.

6 gün dinlenmenin sonunda hareket eden geminin içerisinde Türk kılavuz kaptan ve sıhhiye memuru da bulunuyordu. Kötü hava kuralları beklenmedik bir sürpriz yaptı: gece patlayan fırtına, yaşlı gemiyi darmaduman etti.

Yeniçiftlik civarında bulunan gemi, kazıklar üzerine düşerek parçalandı. Kaza ile ilgili birinci izlenimler, ağır bir trajedinin yaşandığına işaret ediyor.

İlk olarak yolculardan 38’i bayan, 16 erkek ve 15 çocuk olmak üzere 69 kişinin cesedi bulundu.

Alınan bilgilere nazaran geminin batışı çok süratli gerçekleşmiş, yolcuların bir kısmı iki direğe tırmanmış; tekrar de kurtulan olmamış. Kazayı ise civardaki insanlara yüzerek kıyıya hakikat gelen kılavuz Hüsnü Eren haber vermiştir.

Kazanın öğrenilmesinin akabinde bölgeye intikal eden jandarmalar, daha denize 80 metre olmasına karşın önlerindeki cesetlerle karşılaşmış, kimliği meçhul cesetleri derhal toplatılarak Silivri’ye sevke başlamışlardı. Silivri’ye sağ olarak gelenlerin de 40’ı bayan, 49’u erkek, 19’u çocuktu. Bunların içinde gemiyi yönetim eden bir Rus kaptanı ve iki yardımcısı da vardı.

İstanbul’daki Meteoroloji İstasyonu’ndan alınan bilgilere nazaran havanın rüzgârlı ve kapalı olduğu anlaşılıyor.

Cumhuriyet Gazetesi’nin yayınladığı haberde “11 Ocak 1940 tarihli hava durumu raporunda dün İstanbul’da hava kapalı ve kısmen karlı geçmiş, rüzgâr şimali şarkîden saniyede 6-8 metre süratle esmiştir. Hararet derecesi ise en çok 2,3; en az sıfırın altında 1,1 derece santigrat olarak kaydolunmuştur” bilgisi yer alıyor.

Diğer alınan bilgilere bakıldığında birebir tarihlerde farklı gemilerin de hava şartlarından ötürü limanlara sığındığı ve hareket etmedikleri yazıyor. Salvador’un talihsizliği bir yana, 100 tonluk bir gemiye kapasitesinin üstünde yolcu alınmasının da bunda büyük bir hissesi olduğu aşikâr.

Gemiden kurtulmayı başaran şanslılardan Albert Farhi, o anları şöyle anlatmış:

“İnsan üstü bir güç beni havaya fırlattı. Birkaç saniye sonra suya çarptım ve tekrar birkaç saniye sonra su yüzüne çıktım. Havadan tahta kesimleri yağıyordu. Gemiyi göremedim. Tümüyle yok olmuştu. Su buz üzere soğuktu. Denizin üstü kendini kurtarmaya çalışan kadın-erkek beşerlerle doluydu. Bunlar Struma’nın parçalanan ahşap kısımlarından dışarı fırlamışlardı. Geminin metal kısımlarında bulunanların tümü (bunların yolcuların üçte ikisi olduğunu söyleyebilirim), anında boğulmuşlardı. Ötekilerin pek birden fazla da çabucak hayatlarını kaybettiler.”

Albert Farhi, ailesiyle 21 yaşındayken Salvador’a binmiş.1940 yılında Bulgar hükûmetinin Bulgar vatandaşı olmayan Musevileri ülkeden hudut dışı etmesiyle başladı her şey. Museviler, vatandaşlıklarının kabul edilmediği ülkelerde öldürülüyorlardı. Almanlar şimdi Bulgaristan’ı işgal etmemiş olsa da Alman zulmünün ne manaya geldiği apaçık aşikardı.

Tüm bunlara şahit olan Silivri yerlisi Hasan Sezen de gördükleriyle ilgili açıklama yapmış:

Hasan Sezen, Silivri’de o az rastlanan soğuk ve fırtınalı günde yaşananları şöyle anlatıyor: “O vakitlerde Silivri’de elektrik yoktu. Sabah erken saatlerde, Cambaz olarak isimlendirilen bölgede gemimiz kayalara çarpıp batmıştı. Bu cins gemilere o devirde tabut gemi denirdi. Sığ bir bölgede karaya oturduğumuz için beşerler denize çıkabiliyorlardı, ancak karaya çıktıkları yer düz bir tarlaydı.

Kendilerini denize atarak, soğuk ve ıslak bir ortamda buldular kendilerini. Saatler sonra geçen bir kamyon sürücüsü, Silivri’ye gelip Hüseyin’in kahvesinin önünde durarak, ‘Sahildeki çalılar ortası ceset dolu, can kurtarma gruplarını gönderin’ dedi. Sabahın erken saatlerinde yardım geldiğinde, birçoğu soğuktan donmuş halde bulundu.

Cesetler at otomobillerine yüklenip mezarlığa taşındı. Silivri’deki Yahudi topluluğu, kurtulanlara büyük yardım etti ve ölülerin defnedilmesine yardımcı oldu. Meskenlerinde konuk ettiler. Tarlalar cesetlerle dolmuştu. Sonunda kurtulanlar İstanbul’a gönderildi. O devirlerde Yahudi nüfusu epeyce ağırdı ve kendi mahalleleri vardı. Albert, Moiz ve öbürleri üzere insanları hatırlıyoruz, sanki hala hayattalar mı? Bizim yaş grubundakiler, o günleri çok âlâ hatırlar; Ekrem, Belkıs ana, Bektaş üzere isimler hala hafızalarımızda.”

Bu görüntünün ne kadar dehşet verici olduğunu insan hayal ederken bile zorlanıyor.

Silivri ve civar bölgelerde yaşayanlar, hayatta kalan Yahudi vatandaşlara yardım etmek için ellerinden geleni yapıyorlardı. Ancak bu, Museviler için son olmayacaktı. 2 yıl sonra bu gemilerden en ünlüsü Struma, 1944’te Sovyetler tarafından vurulan Mefkure gemisi de battı.

Bu gemilerin dramatik kıssaları ise insanlık tarihine ve soykırıma karşı direnişin acı birer örneği olarak hafızalara kazındı.