İşyerinde Mobbing Nedir, Örnekleri ve Çeşitleri Nelerdir?

Sanki sabahın köründe kalkıp saatlerce yol çekip işe gitmek gereğince sıkıntı değilmiş üzere bir de çalışma arkadaşlarımız ya da yöneticilerimiz tarafından ruhsal şiddete maruz kalıyoruz. Evet, genelleyerek söyleyebiliriz zira mobbing olarak isimlendirilen bu davranışlara herkes hayatının bir kısmında maruz kalıyor. Mağdur olarak katılmasak bile zorbanın ta kendisi ya da bazen yalnızca izleyici olabiliyoruz.

Konu biraz kolay gelebilir ve aman canım ne olacak biçiminde bir reaksiyon verebilirsiniz fakat mobbing örneklerini incelediğimiz vakit bu durumun kişinin hayatını etkileyecek kadar değerli olduğunu görürüz. Bu nedenledir ki mobbing kanunlarca hata olarak kıymetlendirilebilir ve uygulayan kişi ceza alabilir. Mobbing nedir, çeşitleri nelerdir gelin yakından bakalım ve örnekleri üzerinden hukuk bu bahiste ne diyor tüm ayrıntılarıyla görelim.

Temel bir tarif yaparak başlayalım; Mobbing nedir?

En temel tarifiyle mobbing; bir çalışanın işyerinde kendiyle tıpkı düzeydeki iş arkadaşları ya da kendinden üst düzeydeki işvereni tarafından psikolojik şiddete maruz kalmasıdır. Psikolojik taciz, düşmanca tavır, taciz olarak da tanımlanabilen mobbing hakkındaki yasal düzenlemeler İş Kanunu ve Borçlar Kanunu’nda yer almaktadır.

Mobbing taraflarını bir üçgen olarak tanım etmek mümkün:

Oluşan mobbing durumunu tanım etmek için üç taraftan bahsedilir; mağdur, zorba ve izleyici. Mağur mobbinge uğrayan, zorba mobbingi yapan ve izleyici ise mobbinge şahit olan lakin genel olarak ses çıkarmayan kişidir. Anlatı bu tanımlar üzerinden ilerleyeceği için bilmeniz kıymetli.

Mobbing çeşitleri nelerdir?

Mobbing durumunu üç temel tıp üzerinden pahalandırmak mümkün; yatay mobbing, dikey mobbing ve aykırı mobbing. Yatay mobbing, çalışana hiyerarşik olarak birebir düzeyde olduğu çalışma arkadaşları tarafından uygulanan mobbing durumudur. Birebir düzeydeki çalışanların rekabet hedefiyle uyguladıkları bir durumdur.

Dikey mobbing isminden da anlaşılacağı üzere çalışanın, üstleri tarafından mobbinge uğramasıdır. Bu türlü durumlarda genel olarak çalışan, hiyerarşik olarak kendisinden üstte olan amir, müdür, yönetici ve gibisi unvandaki bir kişinin yetkisini berbata kullanması kaynaklı bir mobbinge maruz kalır.

Ters mobbing olarak isimlendirilen durum ise aşağıdan üste yanlışsız yani ast tarafından üste uygulanır. Genel olarak bu durum astların birleşerek üste mobbing uygulaması halinde gerçekleşir. Birden fazla zorba, üstün talimatlarını yerine getirmez, palavra dedikodular yayar, onu dışlar. Aksi mobbingin temel emeli, üstün o misyona uygun olmadığını daha üste ispat etmektir.

Yaşanan durumları mobbing örnekleri üzerinden değerlendirelim:

Kendini göstermeyi ve irtibatı etkilemek
Sosyal ilgilere saldırmak
Kişisel prestije saldırmak
Kişinin hayatına ve mesleğine saldırmak
Kişinin sıhhatine saldırmak

Kendini göstermeyi ve bağlantısı etkilemek:

Sık sık nedensizce aramak
Yaptığı işi daima eleştirmek
Devamlı kelamını kesmek
Yüzüne karşı ses yükseltmek
Azarlamak
Mağduru geri plana atmak
Özel yaşama eleştiri
Sözlü ya da yazılı olarak tehdit etmek
Jest, mimik, ima ve bakış ile rahatsız etmek

Sosyal ilgilere saldırmak:

Mağdur orada değilmiş üzere davranmak
Mağdurla bağlantının kesilmesi
Çalışma ortamında mağdurun izole edilmesi

Kişisel prestije saldırmak:

Arkadan makus konuşmak
Dini inancı yüzünden dışlamak
Siyasi görüşü yüzünden dışlamak
Etnik kökeni yüzünden dışlamak
Dalga konusu haline getirmek
Davranışlarıyla dalga geçmek
Akıl hastası yaftası yapıştırmak
Takma isimler kullanmak
Cinsel imalar
Hiçbir kararına güvenmemek
Özel ömrünü dalga konusu yapmak

Kişinin ömrüne ve mesleğine saldırmak:

İş unvanında nedensiz değişiklikler
Özgüvenini düşürücü misyonlar vermek
Yeteneklerinin altında misyonlar vermek
Kendi işi dışında misyonlar vermek
Verilen misyonu geri almak
Yeni vazife vermemek
Anlamsız misyonlar vermek
İşi bırakması için baskı yapmak

Kişinin sıhhatine saldırmak:

Her türlü cinsel taciz
Fiziksel olarak zorlayıcı vazifeler vermek
Fiziksel şiddet tehdidi
Fiziksel şiddet

Hukukta mobbingin yeri:

Mobbing işyerinde uygulanan bir ruhsal şiddet durumu olduğu için ilk bakılması gereken yer Borçlar Kanunu ve İş Kanunu olmalıdır. Kanunda patronun emekçiye nasıl davranması gerektiği detaylarıyla düzenlenmiştir. Bunlar sadece ekonomik değil, ahlaki düzenlemeler de oldukları için Yargıtay kararları genel olarak mağdur lehine sonuçlanmaktadır.

Anayasa’nın 125, 128 ve 129. hususlarında kamu vazifelileri yani memurlar muhafaza altına alınmaktadır. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 10, 11, 17, 18, 21. unsurları açık bir halde memuru amirin mobbingine karşı korumaktadır. Yani her vakit Türk Ceza Kanunu kapsamında bir kabahat olmasa bile mobbing kanunlara muhalif bir durumdur.

Zorbalık cezasız kalmaz, mobbing sonucu kabahat oluşabilir:

Mobbing sonucu çalışanın psikoloji etkilendiyse TCK unsur 84’e nazaran intihara yönlendirme kabahati oluşabilir.
Psikolojik ve fizikî bütünlüğü bozacak noktaya gelirse TCK husus 86 ve 87’ye nazaran taammüden yaralama cürmü oluşabilir.
Çalışan acı çekecek noktaya gelirse TCK husus 96’ya nazaran eziyet hatası oluşabilir.
Mobbing cinsel davranışlarla yapılırsa TCK unsur 102’ye nazaran cinsel atak hatası oluşabilir.
Cinsel mobbing ilerlerse TCK husus 105’e nazaran cinsel taciz kabahati oluşabilir.
En sık görülen mobbing cürmü TCK unsur 125’e nazaran hakaret hatasıdır.
TCK unsur 108’e nazaran cebir kullanma hatası oluşabilir.
Mobbing sonucu TCK unsur 123’e nazaran bireylerin huzur ve sükununu bozma cürmü oluşabilir.

Mobbing mağduru ne yapmalı?

Kanuni düzenlemeler mobbing konusunda patronun değil personelin tarafını tutmaktadır. Bu nedenle mobbinge uğrayan kişi, mobbinge dair emareleri gösterdikten sonra suçun oluşmadığına dair ispatlar patron tarafında sunulmalıdır. Mobbinge uğrayan kişinin gerçekçi savlar sunması, ispat yükünü patron tarafına yönlendirecektir. Yargıtay’ın mevzu hakkındaki kararı şu haldedir;

“Mobbingin varlığı için kişilik haklarının ağır formda ihlaline gerek olmadığı, kişilik haklarına yönelik haksızlığın kâfi olduğu, ayrıyeten mobbing tezlerinde kuşkudan uzak kesin kanıtlar aranmayacağı; davacı çalışanın, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ileri sürmesinin kâfi olduğu, işyerinde mobbingin varlığını gösteren olguların mahkemeye sunulması halinde, işyerinde mobbingin gerçekleşmediğini ispat külfetinin davalıya düştüğü; şahit beyanları, sıhhat raporları, uzman raporu, kamera kayıtları ve başka tüm kanıtlar değerlendirildiğinde mobbing tezinin kâfi kanıtlarla ispat edildiği gözetilmeden yazılı halde karar verilmesi yanılgılı olup bozmayı gerektirmiştir.”

Çalışanın işyerinde zorbalığa maruz kalma durumunu söz eden mobbing nedir, çeşitleri nelerdir sorularını hukukun gözünden örneklerle açıkladık. Anlattıklarımız sadece bilgilendirme hedeflidir. Tüm hukuk mevzularında olduğu üzere mobbing konusunda da en gerçek ve size özel bilgiyi iş hukuku uzmanı bir avukattan almanız gerektiğini unutmayın.