Kan Kaybını Önlemek İçin Evvelce Tabiplerin Uyguladığı Akla Hayale Gelmeyecek Metotlar

Elbette mevzubahis küçük yaralanmalar değil. Önemli ameliyatlarda ve bilhassa savaş esnasında karşılaşılan beklenmedik kan kayıpları. Ya o vakitlerde yaşasaydık bu problemle nasıl başa çıkabilirdik?

Şimdi 16. ve 17. yüzyıl tabiplerinin, kan kayıplarının önüne geçebilmek ismine ne üzere yollar keşfettiğine bakalım.

Vücudumuzda kan sirkülasyonunun problemsiz bir biçimde sürdürülebilmesi, hepimizin bildiği üzere bizi hayata bağlayan en değerli noktalardan biridir. 

Eğer beden, sahip olduğu kanın yaklaşık %20’sini bile kaybederse, bedende hemorajik bir şok meydana gelir ve kalbin performansı hayli yavaşlar. Bunların yanında beden ısısı büyük ölçüde azalır ve kan basıncı düşme eğilimi gösterir. Ayrıyeten beden, sahip olduğu kanın %40’ını ve hatta daha fazlasını kaybederse, tüm organlar basamaklı bir formda durmaya başlar ve kişi, adım adım vefata sarfiyat. 

Bu noktada kan kaybı da insanlık tarihinde her vakit hayli kıymetli bir sorundu.

Geçmişte şifacıların şimdilerde ise hekimlerin, kan kaybını önlemek ve durdurmak için pek çok prosedürü var. Günümüz tedavi tekniklerine büyük oranda hakimiz fakat geçmişteki tabipler için bunun dermanı neydi?

Aslında kan kaybını durdurmak amacıyla günümüzde kullanılan müdahelelerin kimileri, evvelden keşfedilen tekniklere dayanır. Bu sistemlerin büyük çoğunluğu da uzun yıllar evvel savaşlarda yaralıları tedavi etmek maksadıyla rastlantısal formda keşfedilmiş olanlardır.

Bu tekniklerden birincisi: Ligasyon.

Savaş esnasında uzuvları ziyan gören askerlere, ampütasyon (iyileşmesi olanaksız görülen bir organı kesip atma) süreci uygulanırdı, bu sebeple kan kaybı da epey fazla yaşanırdı. Ampütasyon sırasında bunun önüne geçmek için de kaynar yağ ile dağlama yolu uygulanırdı.

Kan kaybı sırasında kaynar yağ temin edilemez ise de enfeksiyonun önüne geçtiği bilinen terebentin, gül yağı ve yumurta sarısından oluşan bir karışım hazırlanırdı. Elbette bu klâsik tedavi formülleri, askerler için bir oldukça acı vericiydi ve bu sebeple ligasyon ismi verilen bir usulün daha acısız olduğu düşünüldü.

Kan kaybını azaltmak maksadıyla uygulanan ligasyon sürecinde sütur ismi verilen iplik ya da tel kesimi, kan damarlarının etrafına bağlanırdı. Bu usul, Galen ve Hipokrat üzere tarihin değerli doktorları tarafından da kullanılırdı. 

Fakat ligasyon sürecinin de birtakım olumsuz yanları vardı. Örneğin ipler birtakım vakitler yaraları enfekte edebiliyordu ve bu nedenle ligasyon süreci, şimdilerde günümüz tedavi metotları ortasında bulunmamakta. 

Eskiden kan kaybının önüne geçmek için yaraların dağlandığını illaki duymuşuzdur.

Bu prosedürle metal bir cisim, yarayı dağlamak emeliyle ateşte ısıtılırdı ve yaraya uygulanarak, hasarlı kan damarlarının onarılması ve kanın pıhtılaşması amaçlanırdı. Dünyada çok sayıda kültür tarafından kullanılan bu usul de hayli acı vericiydi ve meydana gelen yanık, esasen hasarlı olan beden bölgelerinde çok daha fazla doku hasarına sebep olurdu.

Bir öteki isminin koterizasyon olduğu bu uygulama, pratik olduğundan savaş meydanlarında hayli sık kullanıldı. Bu usul, kan kaybını önlemenin yanı sıra enfeksiyon riskini azaltsa da şimdilerde doktorlar tarafından kullanılmıyor. 

Bir öbür prosedür ise “Turnike uygulaması”.

Turnike, kanın bedenin uzvu boyunca akışını sonlandırmak için, bölgenin bir kısmına sabitlenen bir gereç ya da bir öteki deyişle aygıttı. Ancak turnike süreci kan akışı noktasında süreksiz bir tahlil sağlarken, ligasyon süreci çok daha kalıcılık vadediyordu. 

O vakitlerin bir tabibi, sürecin daha tesirli olması için uzvun daha yüksek bir duruma getirilmesini ve tedavinin o biçimde uygulanmasını önerdi. Tekrar 16. yüzyılın bir öteki tabibi de pnömatik turnike isimli bir alet geliştirdi. Bu turnike ile silindirik bir torba şişiriliyor ve alttaki kan damarları sıkıştırılıyordu.

Ayrıca pnömatik turnikeyi kan kaybından muzdarip şahsa uygulamak bir epey pratikti ve kan damarlarının uzun mühlet kansız kalmasıyla meydana gelen hudut felcinin de önüne geçmekteydi. Şimdiye kadar ele aldığımız tedavi prosedürlerinin tersine turnike süreci, kan kaybını önlemek ismine bugün hâlâ kullanılıyor.

Sonunda kan nakli!

16. yüzyılın doktorları, kan kaybının önüne geçme noktasında çok sayıda metot geliştirmiş olsa da kimi vakit yanlış uygulamalar sebebiyle tam manasıyla hedeflerine ulaşamıyordu. Böylece akıllara beşerde meydana gelen kan kaybını, hayvan yahut insan kanıyla yenilemek geldi ve denemelere başlandı.

Fakat ne yazık ki bu süreç, büyük oranda başarısızlıklarla nihayete erdi. Neyse ki tarihler 1901’i gösterdiğinde bir doktor iki kişinin birbirine kan verebilmesi için, aynı kan kümelerine sahip olması gerektiğini keşfetti ve inançlı kan nakilleri gerçekleştirilmeye başlandı.

Elbette bu tekniğin geliştirilmesi ve sağlam temellere oturtulması da vakit aldı ve bu yol, II. Dünya Savaşı’na dek kullanılmadı. Sonrasında bu süreç tüm tıp dünyası için kabul gördü ve kan kaybı sorunu büsbütün tarihe karışmış oldu.