“Kara Para Aklama” Deyişinin Ortaya Çıkmasına Neden Olan Çamaşırhane Olayı

Kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanının önlenmesine yönelik milletlerarası standartlar koyan bir kuruluş olan FATF; tavsiyelerine kulak asmayan ülkeleri kara listeye, kısmen uyanları ise gri listeye alıyor. Türkiye, 2021 yılı Ekim ayından bu yana kara para ile gayrette gri listede yer alıyor.

2021 yılında 2 bin 400 Türk yayıncının yaklaşık 10 milyon dolar kara parayı akladığı savlarıyla Twitch platformuna yönelik başlatılan dev operasyonun akabinde bu kere TikTok üzerinden kimi fenomenlerin 1,2 milyar lira kara para akladığı açıklanmıştı. Pekala nedir bu kara para aklama? Al Capone’un hususla ne ilgisi var? Sıradan bir çamaşır makinesinin bir kabahat makinesi ile ne üzere bir ortak yanı olabilir? 

Adı şimdi ortada yokken kendisi var olan tarihî bir suç!

Ekonomik çıkar sağlamak için cürüm işlemek, en az insanlık tarihi kadar eski olsa gerek. Örneğin MÖ 2025 ila 612 yılları ortasında yaşayan Asurlulardan kalan tarihi kalıntı ve tabletleri inceleyen bilim insanları, Anadolu’ya ihraç edilecek mallar üzerinden devlete ödenecek vergilerden kaçmak isteyen tacirlerin düzmece evraklarla gelirlerini gizledikleri bulgularını elde etmişler. 

‘Yasa dışı yollardan elde edilen gelir’ olarak söz edilen kara para da literatüre girmeden evvel tarihî olarak yazılı kaynaklarda kendine yer bulmuş. Yasa dışı yollarla elde edilen gelirin yasal yollardan elde edilmiş üzere gösterilerek ekonomik ve mali sisteme dahil edilmesi, başka bir tabirle kara paraya meşruiyet kazandırılması ise kara paranın aklanması olarak tanımlanıyor.

Kara para aklamanın babası olarak Al Capone:

İşte bu tabirin kaynağı, 1920’li yılların ABD’sinde bulunan sıradan bir çamaşırhane. O çamaşırhaneyi sıra dışı yapan ise tarihin en azılı suçlularından biri olan Al Capone‘a ilişkin olması. Kurduğu mafya sistemi ve yasa dışı faaliyetlerinden elde ettiği geliri çamaşırhane işletmelerinden elde ediyormuş üzere gösteren Al Capone, kara para aklama kavramının babası sayılıyor.

Bu yolla başlangıçta ardında hiçbir iz bırakmadığı için yargılanamayan Al Capone, “Hayatta kesin olan iki şey vardır; mevt ve vergi.” diyen Benjamin Franklin‘i haklı çıkarır halde vergi kaçakçılığından yakayı ele verdi. Tüm bu olayların merkezinde çamaşırhanelerin bulunması ise literatüre parayı yıkamak/temizlemek/aklamak manalarına gelen ‘Money Laundering‘ terimini kazandırdı.

Bir metafordan fazlası: Çamaşırhane

Peki neden çamaşırhane? Zira nakit olarak çalışır, bu nedenle takibi zordur. Verilen hizmetin fiyatı ve sayısı çarçabuk şişirilebilir. En kıymetlisi, büyük ölçüdeki kara parayı küçük ölçülere ayırarak ve süreçlere bölerek finansal sisteme yasal olarak dahil edebilir.

Geçmişte çoğunlukla nakit formda el değiştirip deverana sokulmaya çalışılan kara para, bugünün teknolojisiyle Twitch, TikTok üzere toplumsal medya platformlarının yanı sıra blockchain üzerinde kendine yer buluyor. Hasebiyle bugün 180’in üzerinde olduğu kestirim edilen kara para aklama yöntemlerini klasik ve siber olmak üzere iki kümeye ayırmak mümkün. 

Kara para aklama yolları:

Öncelikle bu metotların hiçbirinin yatırım tavsiyesi olmadığını ve kabahat olduğunu belirtelim. Birinci prosedürü zati üstte Al Capone’dan öğrendiniz: Canlı para ile çalışan çamaşırhane, kumarhane, restoran yahut taksi durağı üzere paravan işletmeler kurularak gelirin şişirilmesi. Bir defa olsun içinde müşteri görmediğiniz ve mevcut ekonomik şartlarda nasıl ayakta kaldığını merak ettiğiniz işletmelere bir de bu gözle bakabilirsiniz.

Bunun yanı sıra bir öbür metot, Türkiye İktisadı 101’de Özal periyodundan aşina olunan hayali ticaret. Bu formülle ticari faturalar gerçekte olduğundan daha yüksek ya da daha düşük gösterilerek ortadaki fark kadar kara paranın aklanması sağlanıyor. 

Bu iki prosedüre nazaran daha riskli lakin daha gösterişli bir öbür yol var. O da lüks yaşam. Yurt dışına kolaylıkla çıkarılabilecek mücevher ve altın üzere eserlere yatırım yapılarak veya gayrimenkul, pay senedi ve bono üzere menkul bedel ile antika satın alımları nakit olarak yapılarak kara para sisteme sokulabiliyor. Ancak alım-satım süreçlerinde büyük ölçüde paranın nakit halde el değiştirmesinin de kontrol düzeneğini tetikleyici bir tesire sahip olduğunun altını çizelim. 

Yine geçmişte çok tercih edilen lakin gelişen kontrol sistemleriyle birlikte gözden düşen bir öteki metot ‘Smurfing‘ yani parayı bölerek aklayan Sevimliler metodu. Burada aklanmak istenen büyük ölçüdeki kara para, bildirim yükümlülüğünden kaçınmak için resmi hudut olarak belirlenen fiyata bölünüyor ve bu meblağ birden fazla kişinin hesabına farklı vakitlerde dikkat çekmeyecek formda yatırılıyor. 

En bilinen formüllerinden biri de off-shore yani kıyı bankacılığı. Wikileaks sızıntıları sayesinde varlığından haberdar olduğumuz birçok ada ülkesinin varlık sebebinin bu olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Geleneksel bankacılık sisteminin tabi olduğu kontrol ve kurallardan bağımsız olarak kendine mahsus ve epey bağımsız bir finans sistemine sahip olan Cayman Adaları üzere off-shore merkezlerinde gelen paranın kaynağı sorulmadığından kara para için kusursuz birer durak sayılabilirler. 

Kara para aklamada son trend: Siber aklama

Akıllı kartlar, elektronik para, e-ticaret ve online borsa süreçleri… Artan internet erişimiyle birlikte çeşitlenen dijital finansal araçlar, kara para aklayanların en büyük sorunu olan büyük ölçüde nakit paranın fizikî hareketini ortadan kaldırdı. İnternet bankacılığı, sanal kartlar, kolay transfer prosedürleri ve 24 saat erişim imkânı sayesinde kara para aklama, bir anlamda zamana ve yere bağlı olmadan gerçekleştirilebilen bir hareket haline geldi. 

İllegal bahis siteleri, online NFT müzayedeleri, e-ticaret siteleri kullanılarak düzenlenen bağış tertipleri yahut Twitch örneğindeki üzere çevrim içi satın alma biçiminde hali hazırda çok sayıda farklı siber para aklama formülü bulunuyor. Tüm bu alengirli süreci gözünüzde canlandırmakta zorlanıyorsanız, bu karanlık konuya Juan M. Urbina’nın çizgileriyle eğlenceli bir yorum getiren Delena D. Spann’in aşağıdaki görüntüsüne göz atabilirsiniz.