Kendinizi Çoğunluktan Daha Üstün Görme Nedeni

Sürekli kendimizi birileriyle karşılaştırdığımızı fark ettiniz mi? Okulda öbür öğrencilerle, trafikte başka şoförlerle, iş hayatında çalışma arkadaşlarımızla. Bu karşılaştırma sonucunda da çoğunlukla öz inançlı bir halde diğerlerinden daha âlâ olduğumuzu düşünürüz. Kulağa biraz narsistçe geliyor değil mi?

Türkçede ortalamanın üstü etkisi diye de isimlendirilen bu olgunun bizim faydamıza ve zararımıza olduğu birçok durum bulunuyor. Bunlara geçmeden evvel bilimsel art planına bakalım.

“Better than average effect nedir?” sorusunun yanıtı için 1965 yılına gitmemiz gerekiyor.

Sosyal psikologlar Edward E. Jones ve Steven J. Berg, 1965 yılında birçok insan davranışını açıklayan better than average effect kavramını ortaya attılar. Bu kavrama nazaran beşerler ekseriyetle kendilerini çoğunluktan daha üstün yahut daha düzgün kalpli olarak görme eğilimindeydiler. Daha sonra araştırmacılar bu durumun oluşmasının nedenini araştırınca birkaç tane unsur sıraladılar: 

Araştırmacılar ortalamanın üstü olduğumuza inanmanın bize evrimsel bir avantaj sağlıyor olabileceğini düşünüyorlar.

Bu teoriye nazaran; beşerler kendilerini öteki insanlardan daha üstün gördükleri için öz inançları artar, kendilerini yeterli hissederler ve böylelikle daha uygun performans gösterirler. Bu biçimde yararını gördükten sonra da ilkel insanlardan bugüne kadar devam ettirmiş olabiliriz. 

“Kimse yoğurdum ekşi demez” sözünün bilimsel açıklaması “sosyal karşılaştırma teorisi” olabilir.

Bu teoriye nazaran ortalamanın üstü etkisinin bir başka nedeni de toplumsal karşılaştırma teorisidir. Yani beşerler kendilerini öteki beşerlerle karşılaştırarak kendilerinin ne kadar âlâ olduklarını belirlerler. Lakin kendilerini başka beşerlerle karşılaştırırken, oburlarının eksikliklerine ve kusurlarına daha fazla odaklanıp kendi yanılgılarını göremezler. Durum bu türlü olunca, insanlar kendilerini öteki insanlardan daha üstün görmelerine neden olabilecek bir yanılsama içinde kalırlar.

Tarihinden ve nedenlerinden bahsettiğimize nazaran artık sıradan hayatımıza nasıl yansıdığına bakalım: yarardan çok ziyanı olabilir.

Kavramın bizim için olan yararlarına bakarsak eğer; ilk sırada, insanların bu yanılsama içinde olduklarından ötürü hedeflerine ulaşma konusunda daha fazla motive olması olabilir. İkinci sırada ise insanların öz inançlarını artırarak daha uygun performans göstermelerine yardımcı olması gelebilir.

Başarısızlıkla yüzleşmenin sıkıntı olduğunu örneklerle somutlaştıralım.

Önce iş performansında bize yansıyan zararlarına bakalım. Kişi, iş hayatında kendisini çalışma arkadaşlarından daha üstün görüyorsa ve yüksek bir konum hedefliyorsa, bu amaca ulaşamaması durumunda büyük bir hayal kırıklığı yaşayabilir. Birebir durum akademik başarıda da gerçekleşebilir. Kendini öteki öğrencilerden daha zeki zanneden öğrenciler imtihanlarda beklediği puanı alamayınca hayal kırıklıkları yaşayabilirler.

Sürücüler üzerinden de örnek verilebilir. Yapılan araştırmalarda sürücülerin genelde kendilerinin toplumun genelinden daha güzel şoför olduğunu söyledikleri bulunmuş. Bu durumun trafik kazalarının da bir nedeni olabileceği düşünülüyor. Zira kendini daha uygun gören şoförlerin trafik kurallarına daha az uyabileceği düşünülüyor. 

Bu olgunun beşerler ortasındaki farklılıkları azaltarak ön yargıya ve ayrımcılığa da sebep olabileceği düşünülüyor. Özellikle insanların farklı kültürlerden yahut farklı ömür şekillerinden geldiği durumlarda daha etkili olabileceği düşünülüyor.

Bu olgunun insan davranışlarında geniş yelpazede görülebileceğinden bahsetmiştik. Bunun son örneği de günümüzde ehemmiyeti bir oldukça artan fiziksel görünüm. Araştırmalar, insanların çoğunluğunun kendilerinin başkalarından daha düzgün bir görünüme sahip olduğunu düşündüklerini gösteriyorlar. Genel olarak kendimizi başkalarından daha güzel/yakışıklı bulduğumuzda bu kimi gerçekçi olmayan beklentilere sahip olmamıza neden olabilir. Bir yerde bu durum kendimizi olduğumuz üzere kabul etmemizi de zorlaştırabilir.

Bu kavramı öğrenmenin bizim için ehemmiyeti daha objektif olabilmekle ilgili.

İnsanların mıknatıs üzere çekildiği, karşı koymakta zorluk çektiği bu kavramla baş edilebilmesinin yolu kendimizi doğru bir halde değerlendirmek, gerçekçi bir bakış açısına sahip olmak ve gerçekçi amaçlar belirlemekten geçiyor.