Kumların Öylece Birikmesiyle Oluştuğunu Sandığınız Çöllerin Aslında Nasıl Ortaya Çıktığını Öğrenince Çok Şaşıracaksınız!
Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü’nün sıcaklığı 50°C’ye kadar ulaşır fakat bu bölgeler her vakit sıcağın tesiriyle oluşmaz. Örneğin Asya’daki Gobi Çölü ve Antarktika ve Arktik kutup çölleri, hep soğuktur.
Peki çöllere dair öğrenmemiz gereken daha öteki neler var?
Çöller, 3 farklı biçimde meydana gelir.
Güneş ışınları Ekvator’a dik bir biçimde yansır ve bu durum, o bölgede güneş gücünün ağır olduğu manasına gelir. Bununla birlikte su ve kara kütlelerinden gelen sıcak hava yükseliş gösterir ve bu hava, neme sahip olmayan soğuk havaya kıyasla daha fazla nem tutma kapasitesine sahiptir.
Ayrıca okyanuslar Ekvator etrafında hayli fazladır ve hava yalnızca ısıyı değil, su buharını da taşır. O bölgelerdeki sıcak ve nemli hava yükseldikçe soğumaya başlar ve böylelikle yoğuşma sebebiyle yağışlar meydana gelir.
Devamında nemini büyük oranda Ekvator’a bırakan hava, Ekvator’un etrafından Yengeç ve Oğlak Dönenceleri’ne gerçek hareket eder. Hava bu enlemlere ulaştığında ise nemini büyük oranda kaybetmiş olur ve epeyce kuru hale gelir.
Bu kuruluk ve yağmur yağmaması durumu da karmaşık hava sirkülasyon tertipleriyle birleşerek çöllere sebep olur. Tıpkı vakitte bu hava deveranı, Hadley hücreleri olarak isimlendirilir.
Hadley hücrelerinin yanında kıtasallık da çöl oluşumlarının en önemli sebebidir.
Kıtasallık kavramı, toprakların okyanuslara olan uzaklığını ve bunların iklimsel tesirini söz eder. Bununla ilişkili olarak su, su kütlelerinden buharlaştığında karada çökme tesiri gösterir. Su kütlelerine yakın olan bölgeler de bu nemin birçoklarını alır.
Ayrıca hava iç bölgelere gerçek ilerledikçe, sahip olduğu nemi büyük oranda kaybeder. Bu durum uzun aralıklar kat eden hava akımlarının, nemini kaybedip kurumasına yol açar ve böylelikle bölgenin iç kısımlarında çöl oluşumları başlar. Örneğin Gobi ve Takla-Makan Çölleri, kıtasallık sebebiyle oluşan çöl bölgeleridir.
Bir öbür sebep ise kıyı soğutma.
Aslında çöller havanın ısınması ya da soğumasıyla da oluşabilir. Daha evvel bahsettiğimiz üzere soğuk hava, sıcak havaya nazaran daha az nem taşır. 30°C’lik bir hava, metreküp başına 30,4 gram su taşır.
Yine havanın %100 bağıl nem tuttuğu varsayıldığında ve hava 30°C’den 10°C’ye indiğinde var olan nem, metreküp başına 9,4 gram suya dönüşür. Bu durumda da nemin %31’e düşmesi, çöl oluşumu için kafidir.