Lisanlar Nasıl Oluşmuştur, Ne Vakit Ortaya Çıkmıştır?

Ülkemizde konuşulan ortak lisan Türkçe olduğu için bu yazıyı okuyor ve anlıyorsunuz. Eminiz bir yerde karşılaşıp birer kahve içsek de çok güzel anlaşırız zira lisanımız ortak. Meyyit olanları saymazsak şu an dünya üzerinde 6 binden fazla lisan konuşuluyor. Pekala ya çok çok eski vakitlerde, ilk insanların periyodunda hangi lisan vardı? Şöyle sormak tahminen de daha gerçek olacak; lisanlar nasıl oluşmuştur?

Diller nasıl oluşmuştur üzere bir sorunun karşılığı olarak ortaya atılan pek çok teori var ve bunların bir kısmı epey da mantıklı görünüyor. Ancak yazının ortaya çıkmasından çok daha uzun vakit evvel beşerler konuşuyor olduğu için bu teorilerden hangisi gerçek ya da diller ne vakit ortaya çıkmıştır kesin bir şey söylemek mümkün değil. Şöyle gelin lisanların kökenine hakikat ufak bir seyahate çıkalım.

Önce temel bir tarif yapalım; Lisan nedir?

Dil aslında toplumsal bir mutabakattır. Bu muahedeye uygun olarak konuşur ya da yazarsanız bu muahedeye uyan öteki bir kişi sizi anlar. Canlı bir yapı olarak tanımlanan lisan vakit içerisinde doğal ya da denetimli olarak değişikliğe uğrasa bile kendine has kuralları sayesinde ayakta kalmaktadır.

İlk konuşulan lisan nedir, lisanlar ne vakit ortaya çıkmış?

Açıkçası bu sorunun kesin bir cevabını vermek mümkün değil zira rastgele bir kaynakta ‘bugün konuşmayı öğrendik’ halinde bir not yok. Ama birden fazla insan birinci ne vakit bir ortaya geldi, işte o vakit birinci lisan oluştu. Daha sonra beşerler kalabalıklaştıkça ve birlikte konuşma gereksinimi hissettikçe toplumsal bir muahede olarak lisan ortaya çıktı.

Diller nasıl oluşmuştur? Bahis hakkında birtakım farklı teoriler var:

Tanrısal teori
Yansıma teorisi
Ünlemler teorisi
Birliktelik teorisi

Tanrısal teori:

Pek çok dini inanca nazaran beşerler tek bir atadan çoğaldığı için lisanları de tıpkı biçimde ortak ve tektir. Yaratıcı tarafından beşere bahşedildiği düşünülen bu lisan zaman içerisinde değişmiştir. Hatta bir rivayete nazaran ilah, çok dedikoducu olan bir kavmi cezalandırmak için hepsinin lisanını değiştirmiştir. Birbirini anlamayan bu beşerler dünyanın farklı noktalarına gitmiş ve günümüzdeki lisanlar bu halde oluşmuştur.

Yansıma teorisi:

Dillerin oluşumu hakkında en dikkat çeken teorilerden bir tanesi olan yansıma teorisine nazaran ilk beşerler tabiattaki sesleri taklit ederek ilkel bir lisan oluşturmuşlardır. Dalgaların, rüzgarın, hayvanların, gök gürültüsünün ve benzerinin seslerini taklit eden beşerler, en sonunda bunlardan birbirleri ortasında anlaşacak sözler yani bir lisan üretmiş olabilirler.

Ünlemler teorisi:

Dilini bilmesek ya da konuşmasa bile az çok karşımızdakinin acılarını, endişelerini, sevinçlerini ve gibisi hislerini anlarız. Ünlemler teorisine nazaran birinci lisan, insanların bu cins durumlarda dışarı vurdukları nidalardan ortaya çıktı. Bebeklerle yetişkinler konuşurken sık sık kullanılan bu sistemin birinci lisanların oluşumunda tesirli olduğunu düşünmek yanlış olmaz.

Birliktelik teorisi:

Birliktelik teorisi, insanın tek başına yaşayamayan toplumsal bir canlı olması üzerine kurulmuş bir teoridir. Birden fazla insan bir ortaya gelip de dönemin kurallarına nazaran bir iş yapmak istedikleri vakit konuşmalı ve ortak karar vermeliler. İşte bu muhtaçlık nedeniyle bir cins ortak mutabakat üzerinden birinci lisanlar oluşmuş olabilir.

Dillerin nasıl oluştuğuna dair yapılmış dehşetli bir deney var:

Diller nasıl oluşmuştur sorusu aslında tarih boyunca pek çok insanın zihnini kurcalamıştır. O periyodun bilim insanları mevzu hakkında daha çok bebekleri incelemiş ve onların kullandığı birinci anlamsız sözlerin birinci lisanı oluşturduğunu düşünmüştür. Hatta bu teori o kadar ciddiye alınmıştır ki sonu hayli fecî biten bir deney yapılmıştır.

Kesin olmamakla birlikte 13. yüzyılda II. Friedrich periyodunda yapıldığı düşünülen bir deneyde bir düzine bebek bir odaya kapatıldı. Bakıcıları bebeklere sırf yemek veriyor ve yıkıyordu. Amaçlanan, bebeklerin kendi ortalarında bir lisan oluşturmasıydı. Elbette bu türlü bir şey mümkün olmadığı için bebekler birer birer ölmeye başladı ve bu deney tarihe kara bir leke olarak yazıldı.

Çocuklar ortasında lisanların nasıl oluştuğuna dair yapılan başarılı bir deney de var:

1980’li yıllara geldiğimizde bilim biraz daha gelişmiş durumda olduğu için bilim insanları lisanların gelişiminin daha farklı olduğunu düşünmeye başladılar. Örneğin bu periyotta çıkan Nikaragua İşaret Lisanı, ilk sefer bir ortaya gelen işitme engellilerin kısa müddet içerisinde kendi işaret lisanlarını oluşturmaları sayesinde ortaya çıkmıştır.

Leipzig Erken Çocukluk Gelişimi Araştırma Merkezi ve Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü, bu işaret lisanını baz alarak bir deney yapmaya karar verdiler. İki küme çocuk, iki farklı odaya kapatıldı. Aralarında rastgele bir sesli bağlantının olmadığı manzaralı bir görüşme başlatıldı. Sonrasında olanlar ise lisanların nasıl oluştuğunun bariz bir göstergesiydi.

Gruptaki çocuklar imajlı görüşme üzerinden jestler, mimikler ve objeler üzerinden irtibat kurmaya başladılar. Örneğin kağıt, fotoğraf manasına geliyordu. Birinin tişörtündeki beyaz nokta hiçlik manasına geliyordu. Daha da enteresan olan yaklaşık 30 dakika sonunda gruptakiler sadece somut objeleri değil, soyut kavramları da anlatacak bir işaret lisanı geliştirmişlerdi bile.

Peki tüm bunlar ne manaya geliyor, lisanların kökeni nedir?

Tüm bu teorileri ve mevzu hakkında yapılan bu deneyi göz önüne aldığımız vakit açıkça söyleyebiliriz ki dil sahiden de sözlerden çok daha fazlası, toplum ortasında yapılan bir mutabakattır. Tıpkı çocukların bir de bu işaretleri yaparken birtakım sesler mırıldandıklarını düşünün. Alın size yesyeni bir lisan.

Elbette uzmanlara nazaran lisan dediğimiz kavram çabucak o küme içinde oluşmuyor. Kelam konusu deney kümesinin çocukları olduğunu ve bu çocuklara lisanın aktarıldığını düşünün. İkinci jenerasyon o lisanı daha geliştirecektir. Bu halde birkaç nesil geçtiğinde ise en sonunda eksiksiz bir lisan ortaya çıkacak. Bir de üstüne bu lisanın yazıya dökülmesi için gerekli gramer kurallarının oluşma sürecini düşünürsek lisanların nasıl oluştuğunu anlamak hiç de sıkıntı değil.

Dillerin oluşumu çok sıra dışı bir olay üzere görünse de aslında bebeklerle, en yakın arkadaşlarınızla ya da sevgilinizle aranızdaki lisanı düşünün. Çoğu vakit kimsenin anlamadığı, tahminen hiçbir lisanda karşılığı olmayan kelamlar söylenmiyordu? İşte ilkel vakitlerde da bu türlü böyle lisan gelişti.

Bugün binlercesi konuşulan diller nasıl oluşmuştur, ne vakit ortaya çıktı, dillerin kökeni nedir üzere merak edilen soruları yanıtladık. Tüm bunlara baktığımız vakit aslında lisanımızın ne kadar kıymetli olduğu ve her şeyden çok müdafaamız gerektiği bir defa daha anlaşılıyor.