Matematikçi Srinivasa Ramanujan’ın Sinemaya Husus Olan Hayatı

Eminiz bilhassa lise periyodunda sıkıcı bir matematik dersini dinlerken ‘Hocam bunlar gerçek hayatta ne işimize yarayacak?’ diye sormuşsunuzdur. Evet bu dersler birden fazla vakit sıradan insanların işine yaramaz lakin bugün biliyoruz ki matematik aslında pek çok bilimin temelidir. Srinivasa Ramanujan üzere bir matematik dahisi için ise bunların hiçbirinin ehemmiyeti yoktur zira ona nazaran matematik demek, hayat demektir.

Srinivasa Ramanujan ismini birinci kere duymuş olabilirsiniz. Kendisi yaşadığı periyot önemsenmemiş lakin yıllar sonra kıymeti anlaşılmış, hakkında bir sinema yapıldıktan sonra ise herkesin ilgisini çekmiş bir matematik dahisidir. Maalesef acılarla dolu bir ömür yaşamış olan Srinivasa Ramanujan’In hayatına yakından bakalım ve sıra dışı zihninden çıkıp günümüzü aydınlatan formüllerini görelim.

Srinivasa Ramanujan kimdir? Soylu ancak yoksul bir ailenin içe kapanık oğlu:

Srinivasa Ramanujan, Hindistan’ın güneyinde yer alan Madras kentinde 22 Aralık 1887 tarihinde dünyaya geldi. Ailesi, Hindistan’daki kast sisteminin en üst katmanı olan Brahmanlara mensuptu. Fakat hiyerarşik olarak üstün olmaları, varlıklı oldukları manasına gelmiyordu.

Srinivasa, yokluklar içinde yaşıyor olmasına karşın matematiğe inanılmaz bir merakı vardı lakin dini sebeplerden dolayı biyoloji dersine girmediği ve başka derslere de matematik merakı yüzünden pek sıcak bakmadığı için yeterli bir öğrenci değildi. Farklı olan, şimdi 11 yaşında bir çocukken lisans seviyesinde matematik bilgisine sahip olmasıydı. 15 yaşındayken eşsiz denklem tahlilleri ürettiği söylenir.

Bir kitapla tanıştı, bütün hayatı değişti:

Srinivasa Ramanujan maalesef pek çok dahi üzere toplumsal istikameti zayıf bir insandı. 1903 yılında karşılaştığı Synopsis of Elementary Results in Pure and Applied Mathematics isimli kitap ise onun toplumsal istikametini büsbütün ortadan kaldırdı. İspatları olmadan sırf formül ve denklemlerin olduğu bu kitabı alan Srinivasa, tam iki yıl boyunca meskenden çıkmadan bu kitap üzerine çalıştı.

Bu kitabın onun hayatını değiştirdiğini kesin olarak söyleyebiliriz zira Srinivasa Ramanujan’ın daha sonra geliştireceği hiçbir formülde ispat yoktur. Kuramsal matematik ile birinci defa bu kitapta tanıştığı ve ispatsızlığı üzerinden değerlendirmeyi sevdiği için kendi denklem ve formüllerinde de emsal bir sistem uyguladığı düşünülür.

Zorla evlendirilse de içindeki matematik ateşi sönmek bilmedi:

1909 yılına geldiğimizde Srinivasa Ramanujan işsiz güçsüz bir adam olarak göze batmaya başlamıştı. Hint geleneklerine nazaran annesi ona bir kız buldu ve hiç istememesine karşın evlendiler. Tabii artık geçindirmek zorunda olduğu bir meskeni ve karısı olduğu için başını formüllerden kaldırması gerekti.

Genel olarak aklını pek yormayacağı küçük işler bulan Srinivasa Ramanujan, 1913 yılında Madras Üniversitesi’ne bir araştırma vazifelisi olarak girmeyi başardı. İşte bu noktada sonra işler hayli süratli ilerledi. Srinivasa hiç durmaksızın yeni formüller ve denklemler geliştiriyordu, birebir vakitte da dünyanın dört bir yanındaki matematikçilere bu formüllere göndererek bilim dünyasına tanıtmaya uğraşıyordu.

Srinivasa Ramanujan en sonunda İngiliz matematikçi Hardy tarafından fark edildi:

Srinivasa Ramanujan her yere lakin her yere mektup gönderiyordu. Maalesef formüllerinin bir sorunu vardı; çağının çok ilerisinde olduğu ve ispatları olmadığı için neredeyse hiç kimse tarafından anlaşılmıyordu. Mektuplarına bırakın olumluyu, olumsuz bile karşılık alamayan Srinivasa en sonunda fark edildi.

Orders of Infinity isimli kitabı ile ismini duyurmuş olan ünlü İngiliz matematikçi Godfrey Hardy, Srinivasa Ramanujan’ın mektuplarından birini aldığında bunun zırva olduğunu düşündü. Fakat öbür bir matematikçi olan ortağı John Edensor Littlewood ile birlikte bu mektupta gelen formülleri inceledikleri vakit bu adamın olsa olsa bir dahi olacağını düşünüp İngiltere’ye davet ettiler.

Yazdığı formüller İngiltere’de bedel görüyor lakin hala tam olarak anlaşılmıyordu:

Brahmanlar kültürel olarak suyu aşıp da öbür ülkeye gidemeyeceği için annesini zar sıkıntı ikna ederek en sonunda 1914 yılında Londra’ya giden Srinivasa Ramanujan, Cambridge Üniversitesi’nde öğrenci oldu. 1916 yılında doktora derecesi aldı. Cambridge Philosophical Society, Royal Society of London üzere derneklerin de üyesi olan Srinivasa Ramanujan en sonunda Cambridge Üniversitesi Trinity College’de öğretim üyesi oldu.

Srinivasa Ramanujan’nın matematik dehası burada açık bir biçimde görülüyordu lakin birlikte çalıştığı Hardy bile onun formüllerini tam olarak anlamıyordu. Ayrıştırma sayısı ismini verdikleri bir yol dikkat cazipti. Lakin bu sırada Srinivasa’nın psikolojisi hiç de yeterli durumda değildi.

Zaten toplumsal açıdan başarısız bir insan olan Srinivasa Ramanujan, diğer bir ülkede olmanın da verdiği zorluklara dayanamayarak bir gün kendini metronun önüne attı. Neyse ki son anda kurtarıldı. Konuta giderken 1729 numaralı bir taksiye bindi. Ortağı Hardy’nin bile anlamayacağı bir formda Srinivasa, 1729 sayısının iki farklı biçimde, iki farklı sayı küpünün toplamının en küçük sayısı olduğunu keşfetti. Zihni farklı çalışıyordu.

Srinivasa Ramanujan’ın hayatı maalesef erken bir yaşta sona erdi:

Srinivasa Ramanujan gurbete fazla dayanamayarak en sonunda Hindistan’a döndü. Burada verem olduğu ortaya çıkınca bir mühlet hastanede kaldı ve 26 Nisan 1920 tarihinde şimdi 32 yaşındayken hayatını kaybetti. Srinivasa Ramanujan’ın doğum tarihi olan 22 Aralık her yıl Hindistan’da Ulusal Matematik Günü olarak kutlanmaktadır.

Günümüz bilimini aydınlatan Srinivasa Ramanujan’ın formüllerinin olduğu defter yıllar sonra bulundu:

Srinivasa Ramanujan öldüğü vakit geriye pek çok farklı not ve defter bırakmıştı. Bunlardan biri 351 sayfalıktı ve organize kısımlara sahipti. İkincisi 256 sayfalıktı, 21 kısmı vardı ancak 100 sistemsiz sayfadan oluşuyordu. Üçüncüsünde ise 33 sistemsiz sayfa vardı. O devir pek çok matematikçi bu defterler hakkında makaleler yazdı.

Dahi matematikçinin asıl sırrı ise 1976 yılında ortaya çıktı. Srinivasa Ramanujan tarafından kaleme alınmış 87 sayfalık defter büsbütün sistemsiz formdaydı. Bilim dünyasında kayıp defter olarak anılan bu defterdeki formüllerin kimileri kara delik davranışları için kullanılıyor. Yani şunu kesin bir biçimde söyleyebiliriz ki Srinivasa Ramanujan, matematik formülleri ile tahminen bugün bile şimdi keşfedemediğimiz cihana dair gerçekleri anlatmış olabilir.

Srinivasa Ramanujan’ın hayatını anlatan sinema: The Man Who Knew Infinity

Yıl: 2015
Tür: Biyografi, Dram
Yönetmen: Matt Brown
Oyuncular: Dev Patel, Jeremy Irons, Toby Jones
IMDb: 7.2

Robert Kanigel tarafından kaleme alınan tıpkı isimli romandan sinemaya uyarlanan The Man Who Knew Infinity sinemasında dahi matematikçinin hayatını izliyoruz. Srinivasa Ramanujan’ın İngiltere’ye gelmesi ile başlayan sinema, onun matematik dehasının yanı sıra farklı bir kültürde var olma çabasını de anlatan duygusal bir üretim.

Matematik dünyasının en büyük dahilerinden bir tanesi olan Srinivasa Ramanujan’ın hayatından bahsederek matematik dünyasına yaptığı katkılardan kimilerini anlattık. Kuramsal olarak da olsa kozmosun sırrını çözen bir dahinin ortamızdan bu kadar erken ayrılması ne üzücü.