Milyonlarca Yıl Huzur İçinde Yaşayan Dodo Kuşları’nın Nasıl Oldu da ‘İnsanlarla Tanıştıktan Çabucak Sonra’ Kuşağı Tükendi?

Doğanın kuralı muhakkaktır, güçlü olan hayatta kalır. Pekala ya milyonlarca yıl boyunca etrafta hiçbir tehlike olmazsa ne olur? Maalesef sonuç büyük bir hüsran olur zira en küçük canlı bile etrafındaki avcılardan kendini koruyacak biçimde evrimleşmiştir; dodo kuşu hariç. Milyonlarca yıl evvel okyanusun ortasındaki bir adaya gelen dodo kuşu o kadar rahat bir ortamda evrimleşti ki kendini koruyacak tek bir özelliği bile yoktu.

Uzun yıllar boyunca dodo kuşu tek boynuzlu at üzere bir efsane zannedildi. Gerçek olduğu ortaya çıktıktan sonra da aptal bir cins olarak görüldü. Ancak bugün elimizdeki bulgulara bakacak olursak dodo kuşu aslında hayli güçlü ve akıllı bir canlıydı lakin tekrar de yok olmaktan kurtulamadı. Bugün tekrar canlandırılması ihtimali üzerine konuşulan dodo kuşu kıssasına ve özelliklerine gelin yakından bakalım.

Dodo kuşu huzurlu yuvasına birinci defa milyonlarca yıl evvel kavuştu:

Güvercingiller familyasına ilişkin bir çeşit olan dodo kuşu, Hint Okyanusu’nda Madagaskar’ın yaklaşık 2 bin kilometre açığında yer alan Mascarene Adaları’ndaki Mauritius Adası’nda yaşıyordu. Volkanik bir ada olan Mauritius Adası, içinde yaşayan canlılar için tam manasıyla bir cennetti.

Dodo kuşunun Mauritius Adası’na ne vakit geldiği ve münasebetiyle kökeni hakkındaki bilgiler pek net değil. Bazı kaynaklar 26 milyon yıl evvel, kimi kaynaklar ise 8 milyon yıl evvel dodo kuşunun cetlerinin Mauritius Adası’nı keşfettiği ve buraya yerleştiğini söylüyor. Her iki tarih de dodo kuşunun bildiğimiz manadaki evrimi için kâfi bir müddet sunuyor.

Uçmaya gerek duymayan dodo kuşu sağlam bir koşucu oldu:

Dodo kuşunun evrimsel başlangıcını bilmediğimiz için ataları da tam olarak ne kadar âlâ uçucuydu bilemiyoruz lakin okyanusun ortasındaki bir adaya gelebildiklerine nazaran yorulmadan binlerce kilometre uçabilen kuşlar olduklarını tahmin etmek güç değil. Düzgün de bu türlü hoş bir yer bulmuşken niçin tekrar uçalım?

Mauritius Adası’nın inanılmaz bir ekosistemi vardı. Subtropikal ormanlarla kaplı olan bu ada hem inançlıydı hem de yiyecek ve su açısından son derece zengindi. Dodo kuşları da bu ekosisteme katkı sağlıyordu. Bugün dodo ağacı olarak isimlendirilen bir ağacın meyvelerini yiyor, tohumlarını dışkılarıyla adanın her yerine dağıtıyor ve böylelikle onun da çoğalmasını sağlıyorlardı. 

En yakın kara modülü binlerce kilometre uzaktayken elbette dodo kuşu bu güzelim cenneti bırakıp da oralara tekrar uçmak istemedi ve adaya yerleşti. Güçlü kanatları yerini güçlü bacaklara bıraktı. Böylelikle adanın dilediği her yerine gidebiliyor ve gönlünce beslenebiliyordu. Yani bildiğin büyük bir tavuğa benzemeye başlamıştı.

Dodo kuşu özellikleri düşündüğümüz kadar hantal olmadıklarını gösteriyor:

Dodo kuşundan geriye çok fazla bulgu kalmadı. Birkaç ayak, baş ve kemik ile onun tam olarak nasıl bir fizyolojiye sahip olduğunu anlamamız pek mümkün olmadığı için sonraki yıllarda çizilen fotoğraflarından fikir aldık. Bu çizimlerde dodo kuşu tombul, güçsüz ve aptal bir canlı olarak resmediliyordu.

College of the Holy Cross’ta vazifeli paleontolog Leon Claessens ve grubunun 2011 yılında yaptığı çalışma ise tüm bildiklerimizin yanlış olduğunu gösterdi. Mauritius Adası’na giden ve en küçük kemik üzerinde bile üç boyutlu tarama yaparak yeni modeller geliştiren grup, aslında dodo kuşunun epeyce güçlü bir canlı olduğunu ortaya çıkardı.

Yapılan modellere nazaran dodo kuşu nitekim de uçma yeteneği olmayan kanatlara sahipti fakat bu kanatlar ona koşarken istikrar sağlayacak kadar kaslı bir yapıdaydı. Bacakları ise en sarp kayalıklarda bile ustalıkla hareket etmesini sağlayacak formda gelişmişti. Güçlü gagası, bir insanı kolay kolay yaralayacak kadar tesirli bir ısırık yapabilirdi. Yani dodo kuşu aslında ortamına nazaran epey güçlü bir canlıydı. 

Ne kadar güçlü olsa da dodo kuşunu avlamak kasaptan mangallık tavuk almak kadar kolaydı:

Mauritius Adası’nının bu cennet üzere atmosferi birinci defa 1505 yılında Portekizliler tarafından bozuldu. Keşfedildikten sonra denizcilerin sık sık uğradığı bir liman haline gelen Mauritius Adası’na daha sonra Hollandalılar da geldi ve ada kolonileştirildi. Aç aç yoldan gelmiş bu adamları karşılayan dodo kuşu oldu. 

Dodo kuşu yaklaşık bir metre uzunluğunda ve 20 kilogramdan daha ağır uçamayan bir kuştu. Adada kendisini avlamak isteyen tek bir doğal avcı bile olmadığı için hiçbir savunma sistemi geliştirmemişti. Bu nedenle adaya gelen denizcilerden kaçmak yerine merakla yanlarına gitti.

Belki de aylar boyunca taze et yememiş olan denizciler bu gri – siyah tüylere sahip ve oldukça etli görünen hayvanı çabucak avladılar. Belki de hayatlarındaki mesken kolay avı gerçekleştiriyorlardı zira dodo kuşu birinci vakitler onlardan kaçmıyordu bile. Yani dodo kuşu denizciler için bir tıp açık büfe haline gelmişti.

Dodo kuşunun jenerasyonu neden tükendi?

Elbette bütün kabahati da denizcilere atmak yanlış olur. En kalabalık koloni kümesinin bile yaklaşık 250 kişi olduğunu düşünürsek tüm bu beşerler sabah akşam dodo kuşu avlasalar dahi bütün kuşları yok edemezler. Zaten taze et için bu kuşları avladıkları için de bol bol avlayıp saklamaları kelam konusu değil.

Peki ne oldu da dodo kuşunun soyu büsbütün tükendi? Bilhassa ada kolonize olduktan sonra yerleşimciler yanlarında domuz, keçi, geyik, maymun, sıçan, kedi ve köpek üzere sayısız hayvan getirdiler. İşte dodo kuşlarını asıl yok edenin bu hayvanlar olduğu iddia ediliyor.

Adaya sonradan gelen canlılar bir yandan dodo kuşlarının kendisini avlıyor, öteki yandan da yumurtalarını ve yavrularını yiyorlardı. Rahat bir ortamda olduğu için yılda sırf bir defa yumurtlayan dodo kuşunun sayısı böylelikle süratle azaldı. Bir yandan da beşerler dodoların beslenme kaynağı olan ağaçları kesmeye başlayınca neredeyse hiçbir hayat alanı kalmadı.

Dodo kuşu en son ne vakit görüldü?

Mauritius Adası’ndaki son dodo kuşunun 1681 yılında öldürüldüğü varsayım ediliyor. Aslında sadece dodo kuşu değil, adada bilinen 45 kuş çeşidinin 24 tanesi de büsbütün yok oldu. Bu devirde yok olmayanlar bile 19. yüzyılda çay ve şeker tarlası için ağaçların kesilmesi nedeniyle yok oldu. Adaya birinci gelişin 1500’lü yıllar olduğunu düşünürsek iki yüzyıl geçmeden dodo kuşu büsbütün yok olmuştu. 

Bu kadar net bir tarih veriliyor olmasının nedeni, adadaki dodo ağaçlarıdır. Yukarıda da anlattığımız üzere dodo kuşları bu ağaçların meyvesini yer ve dışkılarıyla etrafa tohumlarını saçardı. Uzmanlar, adadaki en eski ağacın 300 yaşında olduğunu ve o tarihten sonra yeni bir ağaç filizlenmediğini gördüler. Yani kolay bir hesapla dodo ağacı filizi yoksa dodo kuşu da yok demektir. 

Belki yakın vakitte etrafta tekrar dodo kuşu görmeye başlarız:

Colossal Biosciences isimli bir genetik mühendislik şirketi son yıllarda harıl harıl çalışıyor. Tek bir emelleri var, yok olan çeşitleri yine canlandırmak. Yeniden canlandırmayı planladıkları çeşitler ortasında Tazmanya kaplanı, tüylü mamut ve dodo kuşu var. Şayet şirketin planları başarılı olursa 2028 yılında etrafta, tam olarak kendisi olmasa bile, melez bir dodo kuşu tipi görmemiz mümkün. 

Yüzlerce yıl evvel soyu tükenmiş olan dodo kuşu özelliklerinden ve kıssasından bahsederek hakkında merak edilen ayrıntıları anlattık. Sanırım bu öyküden çıkarmamız gereken en kıymetli ders, kanatlarımız varsa uçmamız gerektiği.