Nazileri Düzmece Sanat Yapıtlarıyla Dolandıran Han van Meegeren’in Sıra Dışı Hayat Kıssası

Hollandalı bir ressam ve sanat sahtecisi olan Han van Meegeren, İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında sanat dünyasında silinmez bir iz bırakmıştır. İkna edici taklitler yaratma konusundaki fevkalâde yeteneği yalnızca önde gelen sanat uzmanlarını kandırmakla kalmadı, bununla birlikte Hitler’in en yakın arkadaşlarından biri olan Hermann Göring de dahil olmak üzere üst seviye Nazi yetkililerini kandırmayı başardı.

Bu büyüleyici öykü, Han van Meegeren’in sanatının farkında olmadan Hollanda’daki Nazi işgalinin karanlık periyoduyla nasıl iç içe geçtiğini gözler önüne seriyor.

Han van Meegeren, sanata küçüklüğünden beri hevesliydi.

Han van Meegeren, 10 Ekim 1889’da Hollanda’nın Deventer kentinde doğdu. Küçük yaşlardan itibaren sanata karşı bir tutku ve taklit konusunda harikulâde bir yetenek sergiledi. Başlangıçta Hollanda’nın Lahey kentindeki Kraliyet Sanat Akademisinde eğitim gördü lakin kısa müddet sonra sanat kurumu, yenilikçi tekniklerini reddettiği gerekçesiyle hayal kırıklığına uğradı. Ayrıyeten ailesinden de bu mevzuda hiç takviye görmedi. Babası, van Meegeren’in mimar olmasını istiyordu.

Başta her şey yolunda gidiyor üzere olsa da kendisi, katı bir halde sürrealizm üzere yeni akımları kabul etmiyor ve eskiye dönük eserler üretiyordu. Bu sebeple de dikkatleri üzerine çekmekte zorlanıyordu.

Hırsı ve kızgınlığıyla beslenen van Meegeren, kendisini eleştirenlerin haksız olduğunu kanıtlamak için yola koyuldu. Sahtecilik seyahatine Johannes Vermeer ve Frans Hals üzere Hollandalı eski ustaların yapıtlarını titizlikle inceleyerek başladı. Van Meegeren’in teknik marifeti ve bu sanatkarların biçimlerini derinlemesine anlaması, fotoğraflarını şaşırtan bir doğrulukla tekrar yaratmasını sağladı.

Bir sanat dolandırıcısının doğuşu…

Van Meegeren’in sahtecilikte çığır açması 1920’lerde “Emmaus’taki İsa” isimli tabloyu sanat dünyasına sunmasıyla gerçekleşti. Kayıp bir Vermeer başyapıtı olduğu argüman edilen bu eser, büyük beğeni topladı ve kendisini spot ışıklarının altına soktu. Sanat dünyası onu uzun müddettir kayıp olan Vermeer’i keşfeden bir dahi olarak selamladı ve bir sanatçı olarak ünü yükseldi.

Eski ustaların tekniklerinin inceliklerini taklit etme mahareti eşsizdi. Periyoda uygun pigmentler, eskitilmiş tuvaller kullandı ve hatta otantik tablolarda görülen yüzyıllık çatlakları ve eskime tesirlerini taklit etmek için fırınlama formülleri kullandı. Yaptığı sahtecilikler o kadar inandırıcıydı ki uzmanlar bile sahtekarlığı tespit etmekte zorlandı.

İkinci Dünya Savaşı Avrupa’yı sararken van Meegeren, yeteneklerini daha makus maksatlar için kullanacaktı.

Kültür hazinelerini yağmalama takıntılarını çok düzgün bilen van Meegeren, bu fırsatı kıymetlendirdi ve gerçek sanat yapıtlarıyla takas edebilecekleri yahut fetihlerinin sembolü olarak kullanabilecekleri uydurma başyapıtlar yaratmak için sahtecilik maharetlerinden yararlanarak Nazilerle iş birliği yapmaya başladı.

Bu devirde yaptığı en makûs şöhretli sahteciliklerden biri, en yüksek rütbeli Nazi yetkililerinden biri ve makus şöhretli bir sanat koleksiyoncusu olan Hermann Göring’e sattığı “İsa ve Zina Yapan Kadın” tablosuydu.

Göring bu tablonun orijinal bir Vermeer olduğuna inanmış ve hatta karşılığında van Meegeren’e bedelli bir Hollanda sanat yapıtı armağan etmiştir. Bu süreç, van Meegeren’in yaptığı sahteciliğin Nazi Almanyası’nın en önde gelen isimlerini bile ne ölçüde kandırdığını ortaya koymuştur.

Savaş sona erip Naziler mağlubiyete uğrayınca, van Meegeren’in işgalcilerle olan ilişkisi mercek altına alındı.

1945 yılında Hollandalı yetkililer tarafından düşmanla iş birliği yaptığı suçlamasıyla tutuklandı. Potansiyel bir mevt cezasıyla karşı karşıya kalan van Meegeren, masumiyetini kanıtlamak ve yaptığı sahteciliğin boyutlarını ortaya çıkarmak zorundaydı.

Şaşırtıcı bir biçimde sırrını açıklamaya karar verdi: Nazilere sattığı tablolar aslında kendi sahteleriydi. Bunu kanıtlamak için van Meegeren hapishane hücresinde polis nezaretinde yeni bir uydurma fotoğraf yaparak Vermeer’in tarzını tekrar yaratma konusundaki harikulâde yeteneğini gösterdi. İtirafı davayı bir sansasyona dönüştürdü ve sonuçta iş birliği yerine sahtecilikle suçlandı.

Han van Meegeren’in öyküsü elbet karmaşık ve ahlaki açıdan muğlak.

Nazileri kandırıp onların sanata olan saplantılarından faydalanırken, birebir vakitte pahalı Hollanda kültür mirasını Nazilerin eline geçmekten müdafaayı da başarmıştır. Bir vakitler başyapıt olarak kabul edilen geçersiz yapıtları sanat dünyasında makûs bir şöhrete sahip olmuş, yalnızca teknik zekâlarıyla değil, tıpkı vakitte ortaya çıkardıkları etik ikilemlerle de incelenmiştir.

Van Meegeren’in taklitleri sanat tarihçilerinin, koleksiyoncuların ve halkın ilgisini çekmeye devam ediyor. Bu eserler, sanat dünyasında özgünlük ve aldatma ortasındaki bulanık çizgilerin yanı sıra, savaş ve çatışma periyotlarında bile sanatın bireyler ve uluslar üzerinde sahip olabileceği gücü hatırlatıyor.

Nihayetinde Han van Meegeren’in öyküsü, sanatın kalıcı cazibesinin ve insan hırsı ile ahlakının karmaşıklığının bir ispatıdır. Hem Nazileri hem de genel olarak sanat dünyasını kandırma mahareti, sanat sahteciliği tarihinde dikkate bedel bir kısım olarak kalmaya devam ediyor ve ismini sonsuza dek bir kurnazlık, hayatta kalma ve ihanet öyküsüne bağlıyor.