Neden Artık Eskisi Üzere Estetik Binalar Yerine Sıkıcı ve Birbirinin Kopyası Binalar İnşa Ediliyor?

Günümüzde modern mimari teknikler ve gelişen inşaat teknolojisi sayesinde hayli kullanışlı yapılar inşa ediliyor. Lakin birçoğumuz bu yapıların eski vakitlerde inşa edilen ihtişamlı binaların yanından bile geçemeyeceği konusunda hemfikiriz. 

Nerede Balyan Ailesi’nin tasarladığı Çırağan ve Dolmabahçe sarayları, Milano’nun Duomo Katedrali, Paris’in Gare du Nord’u, Mısır’ın Giza Piramitleri, Londra’nın Westminster Abbey’si… Bugün hepsi birbirine benzeri gökdelenlere talimiz. Halbuki o vakitler bugünün teknolojik imkanları mı vardı? O gün yapılan bugün neden yapılamasın?

Belki de yanıtı yalnızca teknolojinin ilerlemesinde değil, farklı sosyal, ekonomik ve kültürel faktörlerde aramak lazım. Sanki eskisi kadar güzel mimarlar mı yetişmiyor? Yoksa ekonomik münasebetlerle mi bu kadar ayrıntılı yapılar yapılmıyor?

Eski periyotlarda inşa edilen görkemli yapılar ya çok az sayı ile ya da seçkin birkaç küçük mahalle ile hudutlu kalıyordu.

Öncelikle “Neden artık eskisi üzere ihtişamlı binalar inşa edilmiyor?” diye sormak biraz yanıltıcı olabilir. Bunu yaparken muhtemelen Haydarpaşa Garı ile TOKİ’leri ya da hepsi birbirine benzeyen yakışıksız camlarla kaplı iş merkezlerini kıyaslıyoruz ve bu pek yanlışsız bir kıyaslama değil.

Evet bir vakitler çok daha ihtişamlı ve süslü binalar yapılıyordu ve bunlar gözümüze çok daha hoş görünüyordu. Fakat bunlar seçkin insanların yaşadığı makul dar bölgelere özeldi. Halkın kalanının yaşadığı, kentin kalan kısımları ise ise göze pek de estetik gelmeyecek, imkan bakımından hayli yetersiz ve makus yapılarla çevriliydi.

Eski devirlerde mimarlar, güzellikleriyle insanların hayatlarına renk katmak, devlet yöneticilerin ihtişamını göstermek üzere farklı motivasyonlarla estetik pahası yüksek binalar tasarlıyorlardı. 

Özellikle antik çağlarda yapıların gösterişli olması bir imparatorluğun gücünü ve zenginliğini temsil etmesi açısından değerliydi. Orta Çağ’da ise kiliseler ve katedraller mimari güzellikleriyle yalnızca dini gayeler için değil, tıpkı vakitte yöneticilerin ihtişamını göstermek için de inşa ediliyordu. Bu durum neredeyse 100-200 yıl öncesine kadar bu formda ilerledi.

Bir yanda seçkinler için ihtişamlı binalar inşa edilirken bir yandan büyük halk kitleleri sefalet ve imkansızlık içinde yaşıyordu.

Bu binaların bu kadar gösterişli inşa edilmelerindeki en büyük maksat, yönetici sınıfın ve onun etrafındaki kümelerin büyüklüğünü yansıtmak, yani halka güç gösterisi yapabilmekti. Ülkeler yüzyıllar içinde çoğunlukla giderek daha demokratik ve halkı merkeze alan idare biçimlerine yöneldiler. Lakin geçmişe baktığımızda halkın sefalet içinde yaşaması değerine yönetici azınlığın ve onun etrafındaki kümelerin lüks içinde yaşadıklarını görürüz.

19. yüzyılda yaşamış bir mimar ve toplumsal reformcu olan George Godwin Londra’da halkın hangi şartlarda yaşadığını araştırdı. Küçük ve pis bodrum katlarında yaşayan aileler, suya ve tuvalet imkanına erişimi olmayan beşerler, kömürlüklerde yatan çocuklar vardı. Kimi aileler tek odada on kişi kalmak durumundaydı.

Köle gücüyle ihtişamlı binalar mı, yoksa adil kaidelerde standart binalar mı? Karşılığımız muhakkak.

Yine şimdi bir 200 yıl geriye gittiğimizde zengin azınlığın çıkarları için köle emeğine başvurmanın yasal sayıldığı bir anlayışı karşımızda buluyoruz. Hayranlıkla baktığımız görkemli yapıların birçoğunun da köle emeği ile inşa edildiğini görüyoruz. İş gücüne hiçbir bedel biçilmemesi ve karşılıksız olarak vefatına çalıştırılan çalışanlarla Piramitler’i de inşa edersiniz büyük sarayları da. 

Ucuz hatta neredeyse ücretsiz iş gücü inşaat maliyetlerinin kıymetli ölçüde azalmasını sağlıyordu. Günümüzde ise modern iş yasaları ve çağdaş insan hakları yaptırımları sayesinde kölelik üzere bir durum neyse ki kelam konusu değil. İnşaatlarda iş gücünün yüksek olması, geçtiğimiz yüz yıllar içinde daha ucuz alternatiflere yönelmenin öbür bir sebebi.

Sürekli artan barınma muhtaçlığını karşılamak için adeta fabrikasyon üretim bir inşaat bölümü gelişmek durumunda kaldı.

Zamanla idare biçimleri değişti ve halkın refahı ile barınma üzere ferdî haklar ön plana çıktı. Avrupa’da II. Dünya Savaşı sonrasında nüfusun süratle artmasıyla büyük bir konut krizi ortaya çıktı. Bu muhtaçlığı karşılamak için konut fabrikaları kuruldu ve düşük maliyetle süratli bir halde üretilebilen standartlaştırılmış yapı elementleri seri formda üretilmeye başlandı. 

Böylece bugün yakışıksız görünen toplu konutlar hayatımıza girmeye başladı. Estetik açıdan kent imajını bozduğunu düşünsek de birçok açıdan toplum sağlığını ve insanların ömür kalitesini artıran bir tahlil oldu. Tekrar de bu seri üretim yapıların ve gereçlerin dayanıklılığı tartışılır durumda. Gerekli kontroller sıkı bir formda yapılmadığında zelzele gibisi doğal afetlerde bu meskenler inançlı olmaktan çıkabiliyor.

Bir tane Notre Dame Katedrali mi, yoksa binlerce insanın yaşayacağı toplu konut mu inşa ederdiniz?

Bu bloklara bakınca içimiz kararıyor olabilir lakin fabrikasyon formda bu kadar ucuza konut mal edilebilmesi sayesinde bugün milyonlarca insan inançlı bir mesken, kanalizasyon, pak su ve elektrik üzere imkanlara sahip. Bir yönetici olduğunuzu düşünün, “Hayır, binlerce insanın barınacağı toplu konutlar yerine minik ve gösterişli birkaç bina yapacağım.” deme talihiniz olur muydu?

Barınma krizini çözülmek için sadece berbat binalara ve betondan kentlere mi mahkumuz?

Yine de tek tahlil sırf ve sırf arabayla ulaşımın mümkün olduğu, yan yana domino üzere dizilmiş uzun binalarla dolu kentler yaratmak değil. Günümüzün inşaat teknolojisi imkanları daha insanca ve kent hakkını temel alan bir bakış açısıyla daha yaşanabilir, sokaklarında keyifle gezilebilir, parklarında nefes alınabilir, bir yürüyüş mesafesinde birçok gereksinimin temin edilebileceği dükkanlara ulaşılabilir kentler yaratmak için kullanılabilir. Tekrar tıpkı imkanlar kullanılarak çağa uygun, kullanışlı ve daha estetik yapılar inşa etmek de mümkün olabilir.