Neyi Unuttuğumuzu Neden Hatırlamıyoruz?

Evden çıkmak üzeresiniz ve bir şeyler unuttuğunuzun farkındasınız. Evvel çantanızı denetim edip içindekileri sayıyorsunuz ve “buradakiler tamam ancak bir şey eksik” deyip son bir sefer etrafa göz gezdiriyorsunuz. Lakin neyi unuttuğunuzu fark edemeyip konuttan çıkıyorsunuz ve bazen yarı yolda o şey aklınıza geliyor ve geri dönmek zorunda kalıyorsunuz. Bu sahne size de tanıdık geliyor değil mi?

Bu sahnenin neden gerçekleştiğini anlamak için evvel bilgilerin beynimize nasıl kaydedildiği hakkında bilgi sahibi olmak gerekiyor.

Anılarımız uzun vadeli hafızamızda saklanıyor.

Bellek denilince birden fazla vakit güya tek bir bellek varmış üzere düşünülse de bilgi sürece süreçleri üzerine çalışan bilim insanları aslında ‘duyusal bellek, kısa müddetli bellek, uzun müddetli bellek’ olmak üzere üç farklı bellek türü olduğundan bahsediyor.

Araştırmalara göre duyusal belleğimizin sınırsız bir kapasitesi bulunur. Etrafımızdan algıladığımız her şey buraya kaydedilir. Ancak gelen bilgi işlenmezse süratli bir halde kaybolur. Bilgi şayet burada işlenirse kısa periyodik belleğe geçer.

Kısa vadeli bellek ise duyusal bellekte dikkat ve algı süzgecinden geçmiş olup işlenen bilgiyi alır. Ancak bu bellek de adından anlaşılacağı üzere öyle çok uzun vadeli değildir. Burada yaklaşık 20-30 saniye ortasında tutulduktan sonra bilginin bir kısmı uzun müddetli belleğe aktarılır. Kısa müddetli belleğin müddetini uzatmak için uygulanan iki prosedür bulunuyor: tekrar ve gruplandırma. 

Burada çabucak hususla ilgili bonus bir bilgi daha verelim. İnsanların birçok 5 ile 9 arasındaki bilgiyi akıllarında fiyatlar. Bu yüzden sayıları gruplandırarak ezberlerler. TC kimlik numaranızı ve telefon numaranızı nasıl ezberlediğinizi hatırlayın. İşte bu, kısa vadeli belleğinizin yaptığı bir iş.

Uzun periyodik belleğimiz ise bilgilerimizin son durağı oluyor. Kapasitesi neredeyse sınırsız. Tüm yaşantımız burada bulunur. Bu bellek de kendi içerisinde üçe ayrılır: anlamsal (semantik) bellek, anısal (episodik) bellek, işlemsel bellek. Bunların detaylarına girmesek de isimlerinden az çok ne ile ilgili oldukları anlaşılıyor.

Bir şeylerin aklımızdan uçup gitmesinin birkaç nedeni bulunuyor.

Her beşerde unutkanlığın nedenleri farklı olabilirken uzmanlar birkaç tane ortak neden bulmuşlar. Dikkat eksikliği ile başlayalım. Husus üzerinde çalışan araştırmacılar, dikkat etmediğiniz bilgiyi unutma ihtimalinizin yüksek olduğundan bahsediyor. Unutmanın diğer nedenlerinin de stres, yorgunluk, uyku eksikliği yahut ilaç kullanımı üzere süreksiz faktörler olabileceği düşünülüyor.

Yukarıdaki nedenlerden farklı olarak bazen de beyin yalnızca yeni bilgiyi eski bilgi üzerine kodladığı için eski bilgi unutulmuş olabilir. Uzun müddet kullanmadığınız bilgiyi, beyniniz değersiz diye kategorilendirip arşivin tozlu raflarına kaldırabilir. Aldığınız bilgiyi var olan bilgilerinizle ilişkilendiremezseniz de bilgi, unutulmaya yüz tutabiliyor.

Bu araştırmalara nazaran beyni birçok oda ve raftan oluşan bir ev üzere düşünebilirsiniz. Şayet bilgiyi salonda bırakıp ilgili oda ve rafa kaldırmazsanız bilgi kayboluyor. Lakin ilgili oda ve rafa kaldırdığınızda uzun mühletler hatırlayabiliyorsunuz. Bunu da evvelki bilgiler ile ilişkilendirerek ortada temaslar kurarak yapıyorsunuz.

Hafızaya alma ve unutma süreçlerini açıkladığımıza nazaran artık en baştaki sorumuza dönelim: Neden neyi unuttuğumuzu hatırlayamıyoruz?

Kapıdan çıkmak üzere olduğunuz ana geri dönelim. Bir şeylerin eksik olduğunun farkındasınız. Evvel bunun biraz gerisine gidelim. Bilginin hafızaya kaydedilme yollarından ikisi, tekrar ve kodlamaydı değil mi? Yani aslında olan şey şu olabilir: Sizin gitmeye karar verişinizle beyin uyarıldı ve hatırlama süreci başlatıldı. Ama bu süreç yarım kaldı zira yeteri kadar uyaran yok. Bilgi orada o odada o rafta sizi bekliyor. Ancak siz o odaya giden yolu unutmuşsunuz. Zira bilgi kısa vadeli bellekte kaldı ve tekrar ile kodlama olmadığı için ortadan çok kısa müddet geçmeden unutuldu. 

Bundan öteki nedenler de olabilir işin içerisinde. Örneğin B12 vitamininin eksikliği de unutkanlık yapabilir. Biraz da psikanalizin bu bahiste ne dediğine bakarsak şayet Sigmund Freud ise bu çeşit olayları “Günlük Hayatın Psikopatolojisi” kitabında şöyle açıklar: Aslında bilinçaltında o şeyin sizin için tehlikeli olabileceğini, size ziyan verebileceğini düşündüğünüz vakit bilgiyi geri çağırmakta zorlanırsınız.

Bu durumla daha az karşılaşmak için yapabileceğiniz birkaç şey:

Konu hakkında konuşan uzmanlar o şey hakkında düşünmenin, onunla ilgili olabilecek şeyleri tekrar etmenin, hatırlamayı kolaylaştırabileceğinden bahsederken aşağıda bulunan tekliflerin ise unutkanlığı azaltma noktasında işe yarayabileceğini söylüyorlar:

• Not almayı alışkanlık haline getirebilirsiniz. Yapılacak şeyler üzere makul olan şeyler not alındığında ve bu listeyi denetim etmek alışkanlık haline getirildiğinde bu tıp durumlarla müsabaka sayısı azalabilir.
• Kan bedellerinizi nizamlı denetim ettirebilirsiniz.
• Stresli bir hayattan uzak durmaya çalışabilirsiniz.
• Bilgileri tekrar ve düzgün kodlamayla hafızanıza kazıyın.