“Ölü Fotoğrafçılığı” Hakkında Tüyler Ürperten Gerçekler

Evlerinde vefata birinci elden şahit olan ve sevdiklerinin cesetleri için bir şeyler yapmaları gereken Viktoryalıların bilakis; son iki yüzyılda tıp alanındaki gelişmeler, bugün vefatın konutumuzda değil de hastanelerde bizden uzakta yapılmasına ve cenaze süreçleri için bize düşen sorumluluğun azalmasına neden oldu.

Ölüm sonrası fotoğrafçılık da 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında, fotoğrafçılığın yeni yeni ortaya çıktığı Viktorya devrinde, bilhassa Avrupa ve Amerika’da çok popülerdi. Artık baktığımızda rahatsız edici görünen bu geleneğin ayrıntılarını öğrenince hem üzülüp hem korkarak ne hissedeceğinizi şaşıracaksınız.

Ölüm; o vakitlerde, şimdiki kadar korkulacak bir konsept değildi.

On dokuzuncu yüzyılda mevt, sıradan ve hayatın bir modülü olarak görülüyordu. Vefata ekseriyetle, hastaneler yerine meskenlerde yakalanılıyordu. Akrabaların ve sevdikleri insanların imgeleri az olduğu için, beşerler onların meyyit fotoğrafını, hiç fotoğraflarının olmamasına tercih ediyordu.

Üstelik, o periyotlarda fotoğrafçılık şimdi toy bir alan olduğu için, ölen kişinin şimdiye kadar hiç fotoğrafı olmaması mümkündü. Bunun birinci ve son bir fotoğraflarının olmasını istiyorlardı tahminen de. Bu son ve bazen tek portre, merhumun bir manzarasını unutmamanın ve onu anmanın bir yoluydu.

Geride kalanlar için bir anma biçimi olarak görülüyordu.

Onların keyifli vakitlerini yansıtması ve geride kalanları üzmemesi için çeşitli makyajlar yaparak, hoş giydirilerek, velhasıl mevtin donukluğundan uzaklaştırılarak çekiliyordu. 

Şimdi baktığımızda rahatsız edici görünüyor olabilir lakin ortaya çıktıkları bağlam unutulmamalı. Yası, çok sevdikleri bireyler ortasındaki bağı ve alakayı canlı tutan bir hatıra biçimi olarak gören toplumlarda yaratılan bu fotoğraflar, vakitle çok kıymetli varlıklar hâline geldi.

Ölü çocuk fotoğrafları çok yaygındı.

Ölüm sonrası fotoğraflara baktığımızda çok sayıda çocuk görebiliyoruz çünkü o devirde birçok bebek, hastalığa (kızıl, kolera vb.) yakalanıp ölüyordu. Fotoğraflar için ekseriyetle, çiçeklerle ve oyuncaklarla birlikte küçük beşiklere yerleştiriliyorlardı.

Çocukların husus olduğu fotoğraflara “küçük melekler” deniyordu ve çok tanınan olan bir biçim olduğu için her fotoğrafçı kendi tarzını geliştirmişti. Mesela kimileri, ölen bebeği annenin şefkatle tutması üzere fotoğraflara yük veriyordu.

Ölmüş kişinin etrafını saran aileler, birlikte fotoğraflar çekiliyordu.

Bazı aileler, ölen sevdiklerinin güya uyuyormuş üzere fotoğraflanmasını tercih ederken kimileri daha “canlı” bir görünüm istiyordu. Bunun için, ölen kişinin ayakta ya da oturduğu sahnelenmiş fotoğraflar vardı.

Bu fotoğraflar, hakikaten de kişinin hâlâ hayatta olduğu izlenimini verebiliyordu. Ölen kişi, yaşayan ailesi tarafından çevrelenerek bir poz verebiliyordu.

Peki kaskatı bir meyyit vücut nasıl oluyordu da dik ve hatta bazen hareket ediyormuş üzere görünebiliyordu? 

Konuyla ilgili tahminen de en merak edilen şeylerden biri de bu. Fotoğrafçılar; kayışlar, kasnaklar, kaldıraçlar, kıyafetlerin içine yerleştirilen aparatlar, gözleri açık tutabilmek için ince teller yahut göz çizmek için boyalar üzere oldukça değişik yollar kullanıyorlardı.

Ölülerin kıyafetlerinden fotoğrafın çekildiği ortama kadar her şeye çok fazla gayret ve hassasiyet gösteriliyordu. Üstteki imajda, anne ve babası ortasında duran genç bayan aslında meyyit. Bayanın gerisinde bir stant duruyor ve bu stant, ölüyü dik tutmak için kullanılıyor.

Bize ürkütücü geliyor olabilir lakin onlar için bir sevgiyle hatırlama ritüeliydi.

Fotoğraflara baktığımızda bazen ürkütücü bazen de üzücü hisler uyandıran ve günümüzde pek de rastlanmayan ölüm sonrası fotoğrafçılıkta; vefat, ürkütücü bir konseptten ziyade güzel bir anıya dönüştürülüyordu. 

Benzer bir geleneği hâlâ devam ettiren, ölen kişiyi yılda 1 kere mezarlarından çıkarıp onları süsleyip giydirerek fotoğraflar çekilen Torajan halkı ile ilgili içeriğimize aşağıdan ulaşabilirsiniz.

Ölü fotoğrafçılığı, filmere bile bahis oluyor. 

94. Oscar Ödülleri’nde (2022) En Düzgün Memleketler arası Sinema kolunda Macaristan’ın adayı olan Post Mortem ismindeki sinema, perili bir köye ve hayaletlere kadar uzanan bir mevzuya sahip. Sinemada, Alman askeri Tomás’ın, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru  yaptığı “ölü fotoğrafçılığı” mesleği ön plana çıkıyor.