Olur da Bir Gün Uçak İndirmek Zorunda Kalırsanız Diye: Kokpitteki Hangi Gösterge ve Tuş Ne İşe Yarıyor?
Biz de şayet bir gün başınıza gelirse diye uçak denetim panelindeki göstergelerin en azından ne işe yaradığını öğrenmeniz gerektiğini düşündük ve kötü senaryolara karşı hazırlıklı olmanız için göstergeleri ele aldık.
Şimdi uçuşa hazırlanın ve göstergelerin her birinin ehemmiyetini öğrenin.
Öncelikle uçak denetim panelinin geneline bir bakalım ve ne, neredeymiş göz gezdirelim.
Gördüğünüz üzere istikametinizi bulacağınız pusula, yağ basıncını denetim edebileceğiniz basınç göstergesi üzere birçok panel var. Hayli kalabalık gözükse de bizce insan kullanınca alışıyordur. Yoksa pilotlar her yere post-it yapıştırmıyor değil mi?
Uçak durum göstergelerinden seyrüsefer göstergeler ile hava-yer haberleşme aygıtı ile motor göstergelerine kadar pek çok kısım var. Biz en yeterlisi sol baştan başlayalım:
Altimetre
Pilot koltuğuna geçtiyseniz devam edelim. Uçak ne kadar yükseklikte biliyor musunuz? Çakılmaya yakın mısınız, yoksa hala daha bulutlar ortasında süzülecek misiniz sorusuna yanıt bulmak için altimetreye bakabilirsiniz.
Uçuş aletleri ortasındaki en eski alet altimetre, uçakların deniz düzeyine nazaran yüksekliğini feet cinsinden gösterir. Statik basınç ile çalışan altimetre, statik basınç deliklerinden alınan hava basıncına nazaran yüksekliği ölçer.
Hava suratı göstergesi
Uçağın ne kadar süratte gittiğini hiç merak ettiniz mi? Kokpitte bu merakınızı da giderebilirsiniz. Bu gösterge, hava basıncı farklarını kullanarak uçağın havadaki suratını ölçer. Saat başına deniz milini gösterir. (1 deniz mili 1,852 km/s)
Tutum göstergesi (Durum cayrosu)
Uçağı uçsuz bucaksız havada neye nazaran hizalayacaksınız? Sanki düz mü gidiyorsunuz, yoksa eğik mi? Tavır göstergesi işte tam buna yarıyor. Bilhassa görme şartlarının bozuk olduğu havalarda size en büyük referans olacak tavır göstergesi, uçağın ufka nazaran tarafını gösterir.
Dönüş ve kayış göstergesi
Uçağı döndürmek, otomobilinizi döndürmekten emin olun daha sıkıntı. Dönüş ve kayış göstergesine bakarak kontrollü dönüş sağlayabilirsiniz. Standart dönüşünüz saniyede 3 derecedir. Bu standarda uyarsanız ekrandaki işaret de hizalanır.
Dikey sürat göstergesi (Varyometre)
Pilotu olduğunuz uçağın yükselme ve alçalmasına feet/dakika olarak bakmak için bir gözünüzün dikey sürat göstergesinde olması gerekir.
Yön göstergesi (İstikamet cayrosu)
Yolculuk hangi tarafa? Hangi yöne gittiğinizi bilmeniz havadayken imkânsız. Bunun için de dikey eksendeki hareketleri hisseden istikamet göstergesine bakmanız lazım. Gösterge üzerindeki büyük çizgiler 10 derece, küçükler ise 5 dereceyi gösterir.
Manyetik pusula
Manyetik kuzeyi gösteren ve sulu pusula olarak da bilinen manyetik pusula, hakiki kuzeyden açı olarak biraz farklıdır. Lakin o heyecanla sanırım bunu pek fark etmeyeceksiniz.
Trim tekeri
Yağış, basınç kaybı, istikrarsız yük, sistemsiz yakıt, çok rüzgâr üzere durumlarda uçağın gövdesi sağa yahut sola istikrarsız bir biçimde yatabilir. Fark ettiğiniz bu durum trim out olarak isimlendirilir. Çabucak usta bir pilotmuş üzere trim tekerini kullanarak uçağı eski pozisyonuna getirebilirsiniz.
Navigasyon sistemi
Genel görselde görmüş olduğunuz COMM ve NAV göstergeleri, uçağın navigasyon sistemlerinin kesimleri. Hava trafiğinin kontrolü ile ilgili raporları da buradan görebilirsiniz.
Yağ basıncı göstergesi
Korkmayın ancak pilotluk başa düştüğünde yağ basıncı göstergesinin düşmeye başladığını görürseniz çabucak uçağı indirmenin yollarını arayın. Bu gösterge, motorun yağlanması ve soğutulmasını sağlayan motor yağını gösteriyor. Basıncın düşmeye başlaması ise motorda hasar oluşacağının işaretidir.
Takometre (Motor devranı göstergesi)
Motor bölümünü tur/dakika kıymetinden gösteren takometre ile usta bir pilot üzere uçabilirsiniz. Büyük açı ve düşük bölümde kullanarak yakıtta ekonomi sağlayabilirsiniz. Artık işiniz buralara kadar geldiyse aslında uçağı da meselesiz indirirsiniz diye düşünüyoruz.
Transponder
Air traffic control sisteminin bir öbür ismi da transponder. Yer istasyonundan alınan kodlu işaretler, burada kodlu bir biçimde cevaplanıp geri gönderilir. Böylece uçağın yerden ne kadar yüksekte olduğu tanımlanır. Yalnızca göstergeleri bilmek bu etapta yetmiyor. Bir de kodlu yanıt vermeyi de öğrenmeniz lazım lakin sanırım bunun yeri burası değil.
Benzin-hava karışım kolu
Genellikle kırmızı topuzlu bu kol, benzin-hava karışımını ayarlamak ve karbüratöre giden akaryakıtın kesilip motorun durdurulmasını sağlamak için çalışır. Gereksiz akaryakıt harcamamak için bunu havada olduğunuz sürece kullanabilirsiniz ancak o kadar da profesyonel olmadığınızı düşünürsek yalnızca alçalma esnasında tam ileri konuma getirmeniz gerektiğini bilmeniz kâfi olacaktır.
Biraz teknik bir ayrıntı olan gaz kolu ise motor zamanını ve silindirlere giren hava-yakıt karışımını denetim eden koldur. Gaz kolu ileri hareket ettirildiğinde manifold basınç artar, geri harekette ise azalır.
Alet iniş sistemi (ILS/VOR) göstergeleri
Hadi diyelim ki başarılı bir sürüş yaptınız ve havalimanına kadar gelebildiniz. Piste iniş yaparken yolu nasıl ortalayacağınızı biliyor musunuz? Olağan ki bilmiyorsunuz, zira bu birinci pilotluğunuz. ILS/VOR göstergeleri burada devreye giriyor ve size pistin ortasını gösteriyor.
Ampermetre
Aküye giren ve çıkan akımı gösteren ampermetre kadranın ortasında bir sıfır noktası ve her iki yanında da negatif ve müspet yük göstergesi bulunur. Rastgele bir arızada akü, şarjı bitene kadar çalışmaya devam edecektir lakin bu fonksiyonu gören ve ampermetreye alternatif olan alternatörün arızalanması durumunda uçağı indirmeye hazırlanın.
Flap kumandası
Yine başarılı bir uçuş gerçekleştirdiğinizi ve iniş kademesine geldiğinizi varsayalım. Kalkışta olduğu üzere inişte de uçağın düşük süratlerde uçması gerekir. Uçağın kanat alanını, kanat yapısını ve kanat kavisini değiştirmek için gövdeye yakın kısımda kanatçıklara benzeyen flaplar bu kumanda ile çalışır. Süzülerek yavaş yavaş bir iniş için flap kumandasının yerini de aklınızda tutmanız işinize yarayacaktır.
ADF navigasyon kutusu/ADF göstergesi
Otomatik istikamet bulmada, ADF’ye güvenebilirsiniz. Gelişmiş navigasyon araçlarına sahip uçaklardaki bu kutu, size rota boyunca rehberlik eder ve her vakit doğru yolda olmanızı sağlar. Yani “ben neredeyim?” dememek için bu kutudan gözünüzü ayırmayın.
Uçak saati kaydedici
Hani olur da vakit bulursanız ve saat kaç diye merak ederseniz buraya bakabilirsiniz. Lakin kolunuzdaki saatin bu saatten 3 saat ileride olması sizi şaşırtmasın (Türkiye saatine göre). Zira havacılık kesiminde kullanılan saat dünyanın her noktasında birebirdir. Havacılık kazalarının önüne geçmek ve irtibatın aktif olması için belirlenen ortak vakit dilimi Greenwich Meridyeni’ne ayarlanmıştır.
“Bilgi, bilgidir.” deyip içeriğin sonuna kadar geldiyseniz, bir pilot kadar olmasa da kokpite hâkimsiniz demektir. Umarız bir gün bindiğiniz uçağın pilotunun başına bir şey gelmez ve uçağı siz indirmek zorunda kalmazsınız :)