Orta Çağ’da Kendinizi Öldürmenin Bile Bir Cezası Vardı: Pekala, Ölmüş Birine Nasıl Cezalar Veriliyordu?

Geriye dönüp bakınca Orta Çağ öncesinde bile intiharla ilgili pek çok bilgi var. Bunun en kıymetlisi de intihara iten sebepler ve insanların, ölen kişinin akabinde takındıkları tavır!

Çoğu toplumlarda intihar yasaklanmış; kendini öldüren kişi sırf kendini değil, erdemini ve haysiyetini de beraberinde öldürmüş oluyordu. Pekala lakin neden? İntihar eden kişinin topluma ne üzere bir ziyanı olabilirdi kendinden öbür?

Olayı en başından ele alalım. Antik Yunan ve Roma’da intihara dair elimizde bilgiler mevcut.

Tarih boyunca hem toplu hem de kişisel olarak birçok intihar örneği görülür. Araştırmacılar, Orta Çağ’dan öncesine kadar uzanan intiharın çok sık yaşandığını tespit etmişlerdir. Bilhassa Antik Yunan’da toplulukların çok sık intihara kalkıştığını, bu durumun sebebinin ise yaşlılık ve hastalığa bağlandığı düşünülüyor.

Özellikle soylu bireyler, vücutlarını hasta ve acı içinde görmeye dayanamaz, hayatlarına son verirlerdi. Onlar için bu türlü yaşamak onursuzluktu. Doğal olan bu durum onursuzlukken intihar onurlu bir davranış mıydı? Evet, tam da öyleydi! Yaşamlarına kendilerinin son vermeleri, onlar için epey asil bir davranış sayılıyordu.

Roma’da da durum pek farklı değildi.

Var olan sınıfsal toplum yapısı, köle ve soylular ortasında intiharı da ayırıyordu. Krallık periyodunda fetihler olduğu için bir insanın hayatı çok değerliydi. İntihar eden ise bu sebepten ötürü ağır ceza alırdı. Yanlış duymadınız, ölen kişi de cezalandırılıyordu. Ya bir darağacıyla ya da hayvanlarla!

Antik Roma’da intihar, iki sınıf dışında beğenilen karşılanıyordu: askerler ve köleler. Vatani ve ekonomik çıkarlardan ötürü uygulanan bu durum, köleler ortasında çok sık görülüyordu. Askerlerin intiharı da vatana ihanetle eş bedel sayılıyor ve kendini öldüren kişi “şerefsiz” ilan diliyordu. Bu devirlerde bilhassa hepimizin yakından bildiği Sokrates, Nero üzere değerli isimler de intihar etmişti.

Antik Çağ’da ne kadar çok intihar olayı varsa Orta Çağ’da ise o kadar az görülüyordu.

Bunun en değerli sebebi kuşkusuz Hristiyanlığın kabulüydü. Hristiyanlık inancına nazaran, Tanrı’nın verdiği canı yeniden İlah alabilirdi. İntihar ise itaatsizliğin en uç hareketiydi. Aziz Augustinus’a nazaran intihar hakkında konuşmak bile yanlıştı zira kendini öldüren kişi katil olarak kabul ediliyordu.

12. yüzyılda kilise hukuku kitabı olan Decretum Gratiani‘de intihar edenlerin affedilmeyeceği yazıyordu. 13. yüzyılda rahip olan Aquinolu Thomas da “Summa Theologica” yapıtında Hristiyanlığın intiharı beğenilen göremeyeceğini belirtiyor. Kendini öldüren şahısların dini bir merasimle defnedilmeyeceği tabir edilmiştir.

13. yüzyılda, kendi isteğiyle intihar eden kişinin cesedine azap yapılırdı.

Bu devirlerden evvel intihara ait pek kayıt yok, olsa bile cesede müdahale edilmez, her insan üzere gömülürlerdi. Lakin bu devirden itibaren ölen şahsa mahkeme kararıyla azap yapılır, ceset bir cet bağlanarak yerde sürüklenir ve asılırdı. Bilhassa Haçlı Seferleri’ne katılan askerlerin ruhsal olarak bu duruma dayanamayarak intihar ettiği söyleniyor.

Yavaş yavaş bu durumun azaldığı gözlemlenmişti. Azalmış mıydı, yoksa dini açıdan uygun görülmediği için saklanmış mıydı?

İntiharın metinlerde yer alması daha çok geç devirde görülür.

Özellikle Orta Çağ’da intihara sürükleyen sebepler anlatılır. Fransisken rahipler bu bahse biraz fazla değinmişler. Mesela Bonaventura, çoğunlukla bu durumdan bahsediyor. Olay sayıları tam olarak bilinmiyor; zira aileler, intihar olsa bile bunu gizliyorlardı.

Buna dair örnekler mahkeme kayıtlarında geçiyor. Northumberland’da, 1256’da bir kayıtta bir çocuğun meskene geldiğinde annesini kendisini başörtüsüyle asmış bir halde bulduğu lakin onu söylemek yerine yatağa götürüp yatırdığı ve komşularına bunun doğal bir vefat olduğunu söyleyerek annesini kilise bahçesindeki mezarlığa gömdüğü rapor edilmiş. Hâl bu türlü olunca kayıtlara da gizlendiği için çok fazla intihar hadisesi geçilmiyordu.

İntihar sözü birinci sefer 1637’de Thomas Browne’ın “Religio Medici” adlı yapıtında kullanıldı.

Yargı kayıtlarına intiharların birinci defa kaydedilmeye başlanması da Orta Çağ’da yaşanmıştır. Bu nedenle Orta Çağ periyoduna ilişkin dokümanlar ortasında intiharların en sık kaydedildiği kaynaklar, isimli sicil kayıtlarıdır. Bu sicil kayıtlarında çoklukla kişinin ismi, intihar prosedürü, intiharın meydana geldiği yer ve bazen vakit bilgileri bulunurdu. Ayrıyeten cesedin bulunduğu yer ve cesedin nasıl bulunduğu hakkında da bilgilere rastlanırdı.

Bu bilgilerin araştırılması elbette maliyetli bir işti ve bu masraflar, ölen kişinin intihar ettiği düşünülüyorsa, onun eşyalarına el konularak karşılanırdı. Bu nedenle intihar etmek hataydı ve intihar eden kişinin eşyaları listelenir ve her bir eşyaya bir kıymet atanırdı. Örneğin, bir kova yahut süpürge üzere eşyaların pahası ekseriyetle yarım penny üzere belli bir ölçü olarak kaydedilirdi.

Adli kayıtların incelenmesi, hangi ülkede ve hangi hanedan devrinde intihar hadiselerinin arttığını, bu artışın yaşam şartlarını nasıl etkilediğini anlamamıza bir ipucu sunuyor.

Örneğin, İngiltere’de 1170 öncesinde neredeyse hiç intihar hadisesi kaydedilmezken, 1220 ile 1290 yılları ortasında olaylarda bir artış görülmüştür. 1330 sonrasında ise intihar hadiselerinde tekrar bir azalma gözlenmiştir. Almanya’da ise Hohenstaufen devrinde intihar kayıtları bulunmazken, 1390 ve sonrasında Habsburglar devrinde artış görülmüştür. Bu bilgiler, insanların psikolojisini etkileyen faktörleri de gösteriyor.

İntihar eden erkekler, bayanlara oranla 2-3 kat daha fazlaydı.

İntihar üzerine ayrıntılı bir araştırma yapan Alexander Murray, 1000 ile 1500 yılları ortasında kayıtlara geçmiş 546 intihar olayını incelemiştir. Murray’in verdiği bilgilere nazaran, bu devirde kayıtlara geçirilen intihar hadiselerinin sayısı çok daha fazlaydı ancak birçoğu kayda geçirilmemişti. Araştırmasına nazaran, intihar olaylarının cinsiyet dağılımı incelendiğinde, erkeklerin bayanlara oranı üçte bir oranında daha fazlaydı; %74 erkek ve %26 bayan intihar olayı kayıtlara geçirilmişti.

Kadınların intihar metotlarına bakıldığında, kimileri bıçak yahut sivri cisimlerle intihar etmiş olsa da en yaygın tercihin yüksek bir yerden atlamak yahut boğulmak olduğunu görmekteyiz. Kendini asmak ise çok az bir halde tercih edilen bir usuldü.

İntihar eden kişinin toplumsal statüsü epeyce belirleyici bir faktördü.

Köylüler intihar ettiğinde sert cezalara tabi tutulurlarken, soylular çoklukla cezalandırılmazdı. Soyluların turnuva, av, savaş yahut sefer üzere durumlarda intihar etmeleri kabul edilebilir bir davranıştı. Bu olaylarda ölmek, gariptir ki onlar için faziletti. Soyluların intiharı, ekseriyetle daha anlayışla karşılanırken, köylülerin intiharları bencilce ve korkakça olarak kıymetlendirilir, bu şahısların sorumluluklarından kaçmak için intihar ettiği düşünülürdü.

Örneğin, 1160 yılında Nottingham’da başrahip olan Le Daleli Henry, sıcak bir banyoya girerek kol damarlarını kesmiş ve kollarını sıcak suyun içine sokarak intihar etmiş. Latince metinde “utroque brachio sanguinem minuens” ifadesiyle, kanın erimesi nedeniyle intihar ettiği belirtiliyor. Le Daleli Henry’nin bu aksiyonunu gerçekleştirmesinin nedeni, manastırını terk edip yanında kalmaya başlayan sevgilisini terk etmesinin zorlanmasıydı. Zorla alınıp manastıra geri getirilmesi, intiharın büyük yankı uyandırdığı hem manastırında hem de kasabasında biliniyor.

Antik Çağlar’da bu husustaki araştırmalar sonlu kalsa bile bugün ruhsal açıdan birçok açıklaması var. Tarih boyunca yaşanan bu sosyolojik durumun sebebi yalnızca açıkça söz edilememiş, hürmet duymak yerine bunun bir ayıp olduğu varsayılarak “ölmüş” kişi cezalandırılmıştı